ΠΡΩΪΑ: ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

ΠΡΩΪΑ:

ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Ο Ρεθεμνιώτικος Τύπος έχει μια λαμπρή ιστορία 124 χρόνων, αφού η πρώτη εφημερίδα εκδόθηκε το 1881. Από τότε μέχρι σήμερα κυκλοφόρησαν στο Ρέθυμνο περί τις ογδόντα εφημερίδες, άλλες βραχύβιες και άλλες μακρόβιες. Η εφημερίδα που θα μας απασχολήσει στο παρόν σημείωμα ανήκει στην πρώτη κατηγορία, γι αυτό άλλωστε είναι εντελώς άγνωστη. Η αναφορά, επομένως, στο συγκεκριμένο έντυπο γίνεται όχι για τη σπουδαιότητα αλλά για τη σπανιότητά του. Πρόκειται για την εφημερίδα Πρωΐα που εξέδωσε τον Απρίλη του 1915 ο Λυκούργος Καφφάτος[1].

 Έχουν διασωθεί μόνο τρία φύλλα τα οποία εντοπίστηκαν στο αρχείο του Γεωργίου Χατζηγρηγοράκη[2], υποπροξένου της Ρωσίας στο Ρέθυμνο, το οποίο φυλάσσεται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης. Πρόκειται για τα φύλλα 14, 16 και 27 της 5^ης, 7^ης και 19^ης Μαΐου 1915 αντίστοιχα. Στο φύλλο 27 εμφανίζεται ως ιδιοκτήτης αντί του Λυκούργου Καφφάτου ο δικηγόρος Γεώργιος Σμπώκος[3].

Κάτω από τον τίτλο υπάρχει ο υπότιτλος Καθημερινή Πολιτική και Ειδησεολογική Εφημερίς, ενώ δεξιά του τίτλου αναγράφονται οι πληροφορίες για τις συνδρομές: Ετησία δραχ. 12  — Εξάμηνος δραχ. 6 — Τρίμηνοι, δίμηνοι και μηνιαίαι κατ’ αναλογίαν — Αι συνδρομαί προπληρώνονται.

Η εφημερίδα είναι τετρασέλιδη με τρεις στήλες ανά σελίδα και διαστάσεις που διαφέρουν από φύλλο σε φύλλο. Έτσι το πρώτο από τα τρία σωζόμενα φύλλα έχει σχήμα 37Χ23, το δεύτερο 30Χ21 και το τρίτο 28Χ18 εκ.

Ο Λυκούργος Καφφάτος σε νεανική ηλικία.

Ας δούμε την ύλη των τριών φύλλων αναλυτικά αρχίζοντας από το Νο 14 της 5^ης Μαΐου 1915. Το μέγιστο μέρος της πρώτης σελίδας καταλαμβάνει άτιτλο άρθρο, το οποίο αναδημοσιεύεται σε ελληνική μετάφραση από την εφημερίδα Ρωσικός Λόγος της Μόσχας και το οποίο καταφέρεται κατά της πολιτικής της Βουλγαρίας απέναντι στο Μακεδονικό Ζήτημα. Στην ίδια σελίδα υπάρχει σατιρικό ποίημα με δύο τετράστιχα το οποίο υπογράφει κάποιος με το ψευδώνυμο Ρεθεμνιώτης. Στη βάση της σελίδας φιλοξενείται διαφημιστική καταχώρηση σε δύο γραμμές, η οποία αναπτύσσεται σε όλο το πλάτος της σελίδας και έχει ως εξής:

Το Βιβλιοδετείον και Βιβλιοπωλείον Αριστοδήμου Χατζηδάκη

αναλαμβάνει την κατασκευήν και εκτύπωσιν εικόνων υποψηφίων

Βουλευτών ως και των προγραμματων αυτών.

Από την παραπάνω διαφήμιση προκύπτει σαφώς ότι βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο, γεγονός που πιθανότατα δεν είναι άσχετο με την έκδοση της εφημερίδας. Φαίνεται δηλαδή πως η εφημερίδα εκδόθηκε για να καλύψει τις προεκλογικές ανάγκες μιας πολιτικής παράταξης και κάποιων τοπικών υποψηφίων βουλευτών. Αυτό άλλωστε θα φανεί εναργέστερα παρακάτω όταν θα παρουσιάσομε το τρίτο σωζόμενο φύλλο.

Στη δεύτερη σελίδα υπάρχει  το χρονογράφημα, το οποίο έχει τίτλο Πρόοδος και το υπογράφει κάποιος Ρ(ήγας) Τιτάνας. Τη δεξιά στήλη της σελίδας καταλαμβάνει Ανακοίνωσις του Ρωσικού Προξενείου στα Χανιά με ειδήσεις από τα πεδία των μαχών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην κεντρική Ευρώπη. Το κάτω αριστερό της σελίδας καταλαμβάνει η στήλη Ειδήσεις και Ζητήματα, η οποία φιλοξενεί τρία θέματα με τους εξής τίτλους: «Εισφοραί υπέρ της Παιδείας», «Αι εξετάσεις των Δικηγόρων» και «Το ΒΗΜΑ». Ενδιαφέρον παρουσιάζει το τρίτο θέμα όπου ανακοινώνεται ότι, Το «Βήμα» το οποίον καθυστέρησεν επί τινας ημέρας ένεκεν τυπογραφικών δυσχερειών, λόγω της καθημερινής εκδόσεως της «Πρωΐας» επαναλαμβάνει από μεθαύριον την τακτικήν εβδομαδιαίαν έκδοσίν του με ύλην εκλεκτήν ως πάντοτε… Από αυτήν την ανακοίνωση προκύπτει ότι το Βήμα, η δεύτερη σε μακροβιότητα εφημερίδα του Ρεθύμνου μετά την Κρητική Επιθεώρηση, εκδιδόταν ήδη τον Μάιο του 1915, ήταν εβδομαδιαία και τυπωνόταν στο ίδιο τυπογραφείο με την Πρωΐα. Η σελίδα κλείνει με διαφήμιση του καταστήματος Κωνσταντίνου Μ. Δρανδάκη, όπου πωλείται γαλαζόπετρα και βαρεκίνα (;).

Στην τρίτη σελίδα κάτω από τον γενικό τίτλο Τελευταία Ώρα δημοσιεύονται τα τηλεγραφήματα τα οποία αναφέρονται σε ειδήσεις σχετικές με την εξέλιξη του πολέμου στην Ευρώπη. Το κάτω μέρος της σελίδας καταλαμβάνουν ένα παρόραμα και δύο διαφημίσεις. Με διαφημίσεις καλύπτεται και ολόκληρη η τέταρτη σελίδα, στο κάτω δεξιό άκρο τη οποίας αναφέρονται τα σημεία πώλησης της Πρωΐας στην Κρήτη και στις επαρχίες του νομού.

Και περνάμε στο δεύτερο σωζόμενο φύλλο που φέρει αριθμό 16 και ημερομηνία 7 Μαΐου 1915. Η πρώτη σελίδα καλύπτεται κατά το μεγαλύτερο μέρος από άτιτλο και ανυπόγραφο κύριο άρθρο το οποίο αναφέρεται στη στάση της Ελλάδας απέναντι στον πόλεμο που εξελίσσεται στην Ευρώπη. Αν δηλαδή μετά τις εκλογές που έχουν προκηρυχθεί για τη 31^η Μαΐου η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να τηρεί την ουδέτερη στάση που υποστήριζε η κυβέρνηση του Δ. Γούναρη ή θα συνταχθεί με την Αντάντ και θα εμπλακεί στον πόλεμο, όπως υποστήριζε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αυτό ήταν και το κρίσιμο ερώτημα που θα έκρινε το αποτέλεσμα των εκλογών. Η Πρωΐα παρότι αντιβενιζελική δεν παίρνει θέση στο συγκεκριμένο άρθρο.

Στην πρώτη σελίδα δημοσιεύονται και οι σατιρικοί στίχοι του Ρεθεμνιώτη, που αναφέρονται στις βλέψεις της Βουλγαρίας για τη Μακεδονία και τη Θράκη και στις προσπάθειές της να εξασφαλίσει την υποστήριξη των μεγάλων της εποχής για την ικανοποίησή τους:

Άρχισε κι’ η Βουλγαρία να γυρίζη το δισκάκι

για μισθό να διακονεύη λίγη Ελλάδα λίγη Θράκη.

Κι’ απειλεί πως θα κηρύξη πόλεμο! —Ω κλάβα κούφια.

—Τι σου λείπει κασιδιάρη; —…Μαργαριταρένια σκούφια.

Τέλος η πρώτη σελίδα κλείνει με το χρονογράφημα που συνεχίζεται και στη δεύτερη, φέρει τον τίτλο «Στο Πανελλήνιον» και υπογράφεται όπως και στο προηγούμενο φύλλο από τον Ρ. Τιτάνα.

Στη δεύτερη σελίδα πέρα από τη συνέχεια του χρονογραφήματος υπάρχουν ειδήσεις αναφορικά με τον καταρτισμό των τοπικών συνδυασμών τόσο της κυβερνητικής παράταξης του Δημ. Γούναρη όσο και της Βενιζελικής. Επίσης φιλοξενείται πάλι ανακοινωθέν του Ρωσικού Προξενείου στα Χανιά για τις νίκες του Ρωσικού στρατού.

Το πάνω μέρος της τρίτης σελίδας καταλαμβάνουν τα τηλεγραφήματα για την εξέλιξη του πολέμου και το κάτω μέρος καταλαμβάνει η δημοσίευση του προγράμματος ενός πλειστηριασμού

Και σ’ αυτό το φύλλο η τέταρτη σελίδα καλύπτεται από διαφημίσεις.

Το τρίτο σωζόμενο φύλλο είναι αμιγώς προεκλογικό. Βρισκόμαστε στις 19 Μαΐου και οι εκλογές της 31^ης είναι κοντά. Η εφημερίδα παίρνει πλέον σαφή στάση υπέρ βασιλικής παράταξης που εκπροσωπείται από τον Δημ. Γούναρη.

Με πηχυαίους τίτλους στην πρώτη σελίδα καλεί τους Ρεθεμνιώτες ναι ψηφίσουν τον κυβερνητικό συνδυασμό. Επίσης το κύριο άρθρο της εφημερίδας αναφέρεται στη σημασία της λαϊκής ψήφου και εξηγεί γιατί οι πολίτες πρέπει να ψηφίσουν την φιλοβασιλική παράταξη που υποστηρίζει την ουδετερότητα της Ελλάδας στον πόλεμο και το κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου που είναι υπέρ της εμπλοκής της Ελλάδας στον πόλεμο. Στην πρώτη σελίδα δημοσιεύεται και ο κυβερνητικός συνδυασμός του νομού Ρεθύμνης, ο οποίος απαρτίζεται από τους Στυλιανό Κωστογιάννη, Μανούσο Κούνδουρο, Κων. Λαγουδάκη, Νικόλαο Τρουλλινό και Γεώργιο Ψαρουδάκη[4].

Στη δεύτερη σελίδα υπάρχει η συνέχεια του κύριου άρθρου και η στήλη Ειδήσεις και Ζητήματα, η οποία αναφέρεται στην προεκλογική κίνηση στην επαρχία Μυλοποτάμου. Στην ίδια σελίδα δημοσιεύεται ένας πλειστηριασμός και μια διαφήμιση του Παραγγελιοδοχικού Οίκου Ε.Δ. Χαμαράκη.

Στην τρίτη σελίδα στη στήλη Τελευταία Ώρα – Νυκτερινά Τηλεγραφήματα δημοσιεύεται, όπως και στα άλλα δύο φύλλα που είδαμε, ανακοίνωση του Ρωσικού Προξενείου των Χανίων την οποία υπογράφει ο Πρόξενος Λομπατσώφ. Το κάτω μέρος της σελίδα καταλαμβάνει η συνέχεια του πλειστηριασμού που ξεκινά από την προηγούμενη, ενώ η σελίδα κλείνει με διαφημιστική καταχώρηση του οδοντογιατρού Ανδ. Ν. Βρυσανάκη.

Και σε αυτό το φύλλο η τέταρτη σελίδα είναι κατειλημμένη από διαφημίσεις.

Κλείνοντας αυτήν την παρουσίαση πρέπει να παρατηρήσομε ότι μπορεί η Πρωΐα να κατατάσσεται στις ελάσσονες εφημερίδες του Ρεθύμνου, τόσο λόγω της μικρής διάρκειας της έκδοσής της όσο και λόγω της περιορισμένης της εμβέλειάς της, όμως πρέπει να της αναγνωρίσομε μια πρωτιά. Είναι η πρώτη καθημερινή εφημερίδα του Ρεθύμνου. Έχοντας υπόψη τις συνθήκες και τα πρωτόγονα μέσα της εποχής αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της προσπάθειας καθώς και τους λόγους που δεν μπόρεσε να ευδοκιμήσει. Γιατί είναι προφανές πως μετά τις εκλογές της 31^ης Μαΐου 1915 η εφημερίδα έκλεισε. Ένα χρόνο μετά την ίδια προσπάθεια θα κάνουν και οι αδελφοί Καλαϊτζάκη Γιάννης και Βασίλης, δηλαδή θα μετατρέψουν σε καθημερινή την εβδομαδιαία Κρητική Επιθεώρηση, αλλά όχι για πολύ. Σύντομα οι ανυπέρβλητες δυσκολίες θα τους αναγκάσουν να επανέλθουν στο εβδομαδιαίο φύλλο.

Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

---

[1] Ο Λυκούργος Καφφάτος (Ρέθυμνο 1893-1965) υπήρξε διακεκριμένος δημοσιογράφος και εκδότης του Ρεθύμνου. Άσκησε μαχητική δημοσιογραφία και υπερασπίστηκε με πάθος τις απόψεις του. Εξέδωσε πλην της Πρωίας, την εφημερίδα Δράσις (1910-1911) μαζί με τον άλλο μεγάλο της Ρεθεμνιώτικης εφημεριδογραφίας τον Στυλιανό Εμμ. Καλαϊτζάκη. Μάλιστα η Δράσις αποτέλεσε  το κύκνειο άσμα του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, ενώ για τον Λυκούργο Καφφάτο υπήρξε το βάπτισμα του πυρός στον δημοσιογραφικό στίβο. Όμως έργο της ζωής του υπήρξε η εφημερίδα Βήμα, την οποία εξέδωσε από το 1915 μέχρι το 1958, οπότε την ανέλαβε ο γιος του Βαγγέλης. Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με την προσωπικότητα του Λυκούργου Καφφάτου βλ. νεκρολογίες στις εφημερίδες του Ρεθύμνου Βήμα, Κρητική Επιθεώρησις, και Ρεθεμνιώτικα Νέα της 3^ης Νοεμβρίου 1965.

[2] Για τον Γεώργιο Χατζηγρηγοράκη βλ. Μανώλη Ε. Δετοράκη, Ο γιατρός αγωνιστής Γεώργιος Ιωσ. Χατζηγρηγοράκης, Κρητολογικά Γράμματα 11 (1995), σσ. 355-366, καθώς επίσης και εφημ. Κρητική Επιθεώρησις φ. 2077/28-8-1937, 2081/3-9-1937 και 2869/17-12-1954.

[3] Ο Γεώργιος Δ. Σμπώκος (Ανώγεια 1876-Ρέθυμνο 1964) είχε νυμφευθεί την αδελφή του Λυκούργου Καφφάτου Στέλλα και αυτή η συγγενική σχέση εξηγεί ως ένα βαθμό τη διαδοχή του στη θέση του ιδιοκτήτη της εφημερίδας. Για τον Γεώργιο Δημ. Σμπώκο βλ. εφημ. Βήμα Ρεθύμνης φ. 5974/17-7-1964 και Μαρίας Τσιριμονάκη, Ρεθεμνιώτες, Ρέθυμνο 2000, σ. 155

[4] Ο βενιζελικός συνδυασμός απαρτιζόταν από τους Γ. Ανδρεδάκη, Μ. Βολουδάκη, Μ. Παπαμιχελάκης, Β. Σκουλάς και Ε. Τσουδερός. Ο νομός Ρεθύμνης εξέλεγε τότε πέντε βουλευτές και εκλέχτηκαν και οι πέντε βενιζελικοί.