Τετάρτη 6 Μαρτίου 2024

Κώστα Ψαρουδάκη "Όταν ήμασταν μικροί..." (Βιβλιοπαρουσίαση)

 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Κώστα Νικ. Ψαρουδάκη

Όταν ήμασταν μικροί… 

Είναι φυσικό και ανθρώπινο όλοι να έχουμε αναμνήσεις από τα παιδικά μας χρόνια. Ειδικά εμείς οι παλαιότεροι, που ζήσαμε δύσκολα πΚώσρααιδικά χρόνια με πολλές στερήσεις και αντιξοότητες, όχι μόνο δεν θυμόμαστε με απαρέσκεια εκείνα τα χρόνια, αλλά αντίθετα τα νοσταλγούμε παραβλέποντας όλες τις δυσκολίες και τις στερήσεις. Παρότι λοιπόν όλοι μας αναπολούμε με νοσταλγία τα παιδικά μας χρόνια, λίγοι μπαίνουμε στη διαδικασία να τα καταγράψουμε και ακόμα λιγότεροι να τα δημοσιεύσουμε.

Ένας από αυτούς τους τελευταίους είναι και ο Κώστας Ν. Ψαρουδάκης, που πρόσφατα δημοσίευσε σε ένα ογκώδη τόμο 645 σελίδων τις αναμνήσεις του από τα παιδικά του χρόνια με τον τίτλο «Όταν ήμασταν μικροί…» και υπότιτλο « Αναμνήσεις και αφηγήσεις από τις δεκαετίες του 1930 και του 1940 στην κρητική ύπαιθρο». Προχώρησε σ’ αυτήν την έκδοση γιατί, όπως λέει σε κάποιο σημείο στον πρόλογό του: …Η συρταρωμένη γνώση δεν ωφελεί, δεν προάγει, είναι σαν ένα άκαρπο δεντρί.

Ο κ. Κώστας Ψαρουδάκης είναι εγκατεστημένος στο Ηράκλειο και κατάγεται από το Αποδούλου Αμαρίου Ρεθύμνης, επομένως οι παιδικές του μνήμες αναφέρονται στο χωριό καταγωγής του, που με μικρές παραλλαγές ήταν παρόμοιες και στην ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Αμαρίου.

Στον θαυμάσιο πρόλογό του εξηγεί για ποιο λόγο προχώρησε στην έκδοση αυτού του βιβλίου. Μπαίνω στον πειρασμό να παραθέσω ένα μικρό απόσπασμα από τον πρόλογο για να αντιληφθούν οι αναγνώστες την ποιότητα της γραφής και το λογοτεχνικό τάλαντο του συγγραφέα: …Ο άνθρωπος στο ξεκίνημά του, σαν βγει από το σκότος στο φως, από το πλην στο συν, από τα βαθιά στην επιφάνεια, από την άγνοια στο γιγνώσκειν, είναι ένα λευκό βιβλίο του οποίου αρχίζουν οι πρώτες σελίδες να γράφονται. Είναι τα άδεια θησαυροφυλάκια της ψυχής και του νου που γεμίζουν από εντυπώσεις, συναισθήματα, γνώσεις και γεγονότα. Είναι οι αχόρταγες αισθήσεις που ρουφούν τα αρώματα της χιλιολούλουδης πλάσης, τα πολύχρωμα φορέματα της γης που στολίζει ο μεγάλος καλλιτέχνης, η φύση…

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερις μεγάλες ενότητες.

Η πρώτη και μεγαλύτερη φέρει τον τίτλο: Η ζωή μας στο χωριό. Περιλαμβάνει σκηνές από τη ζωή του Αποδούλου εκείνης της εποχής με πολλά λαογραφικά στοιχεία, που το κάνουν πολύτιμο για τους καταγραφείς του λαϊκού μας πολιτισμού, ο οποίος πλέον έχει εκλείψει. Παραθέτω ενδεικτικά ορισμένα κεφάλαια αυτής της ενότητας: Ο χρόνος και τα ρολόγια των παλαιότερων εποχών • Η ζωοκλοπή Οι ιερείς και οι δεσμοί τους με τους πιστούς Δεσμοί των πιστών με τους αγίους • Πα ραβολές ανθρώπινης συμπεριφοράς • Σταλίκωμα χωραφιών, σύνορο, πατές, κληρονομιές • Λέξεις για την άσκηση της φυσικής μας ανάγκης • Θεατρικές παραστάσεις στο χωριό • Η θέση της γυναίκας, το καφενείο και η βρύση του χωριού • Το Αποδουλιανό κέρασμα • Ψύλλοι ψείρες και κοριοί • Παρωνύμια,• Γηθειές • Δεισιδαιμονίες, προλήψεις, παρατηρήματα • Δεσίματα.

Η δεύτερη και η τρίτη ενότητα αναφέρονται στην παιδική ηλικία και στα μαθητικά χρόνια. Αναφέρουμε και από αυτές τις ενότητες μερικά χαρακτηριστικά κεφάλαια: Η παιδική εργασία στην οικογένεια • Μικροί βουκόλοι και φαμέγοι, παιδικά παιχνίδια στην εξοχή • Παιδικοί όρκοι •  Παιχνίδια, γλωσσοδέτες, παιδικές κατάρες • Ατομική υγιεινή, παιδικές ασθένειες • Οι ζαβολιές μας • Ερωτικά σκιρτήματα • Βυζάστρες • Δημοτικό Σχολείο • Σχολικές εκδρομές.

Η τέταρτη και τελευταία ενότητα είναι αφιερωμένη στην Κατοχή και την Αντίσταση, κάτι απολύτως φυσικό αφού η περιοχή του Αμαρίου ήταν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα αντίστασης κατά του Γερμανού κατακτητή. Σημειώνω και από αυτήν την ενότητα μερικά χαρακτηριστικά κεφάλαια: Τα παιδιά στη Γερμανική  Κατοχή • Το παράνομο ραδιόφωνο στην Αμπαδιά • Αγγελιοφόροι • Η προίκα στα… κρατητήρια • Τσαγκάρηδες και καλλιτέχνες του Αποδούλου στον Αγώνα •  Του φρονίμου το παιδί πριν πεινάσει… χώνει και κρύβει • Οι τρεις νεαροί… σαμποτέρ • Δεκαπενταμερίες.

Τη φιλολογική επιμέλεια του βιβλίου είχε η Τασούλα Μαρκομιχελάκη, τη σχεδίαση του εξωφύλλου η Μαργαρίτα Κονδυλάκη και την εκτύπωση έκανε το τυπογραφείο του Ιωσήφ Ουάσεφ στις Αρχάνες.

                                                                                     Γιάννης Παπιομύτογλου

  (Δημοσιεύθηκε στην εφημ. "Ρεθεμνιώτικα Νέα" της 27/2/2024

Παρασκευή 12 Ιανουαρίου 2024

ΕΚΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΗΜΟΥ ΠΟΛΕΩΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ 1901

 Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

 

ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΚΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ

ΔΗΜΟΥ ΠΟΛΕΩΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΕΤΟΥΣ [1901].


Εκλογικοί κατάλογοι

Το βασικότερο εργαλείο για τη διενέργεια μιας εκλογής, οποιουδήποτε είδους ή μεγέθους, είναι ο εκλογικός κατάλογος, στον οποίο είναι γραμμένοι όλοι όσοι έχουν δικαίωμα ψήφου. Είναι προφανές ότι χωρίς αυτόν είναι αδύνατον να διεξαχθεί εκλογή στην οποία απαιτείται ψηφοφορία.

Στην Ελλάδα, από τις πρώτες εκλογές που διενεργήθηκαν, αυτές έγιναν με βάση έντυπους εκλογικούς καταλόγους. Από μια πρόχειρη έρευνα στο διαδίκτυο βρήκαμε αρκετούς ελληνικούς εκλογικούς καταλόγους του 19ου αιώνα (Εικ. 1). Οι κατάλογοι αυτοί χωρίζονται σε πέντε στήλες με επικεφαλίδες: Α/Α, Ονοματεπώνυμο, Όνομα πατρός, Ηλικία και Επάγγελμα.

Εκλογικός κατάλογος Μεσολογγίου του έτους 1864.

Η ίδια μορφή καταλόγου ακολουθήθηκε και στην Κρήτη κατά τις εκλογικές αναμετρήσεις που έγιναν τόσο κατά την περίοδο της Σύμβασης της Χαλέπας (1878-1889), όσο και κατά την περίοδο της Αυτονομίας (1898-1913).

Στις εκλογές (δημοτικές ή βουλευτικές) της περιόδου της Σύμβασης της Χαλέπας, στους εκλογικούς καταλόγους εγγράφονταν οι άρρενες πολίτες που είχαν συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους. Ένα χαρακτηριστικό που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι ανάμεσα στις κατηγορίες πολιτών που δεν είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, εκτός από τις γυναίκες ήταν και οι κληρικοί!

Την ευθύνη σύνταξης των καταλόγων είχαν οι Δήμοι, οι οποίοι ανέθεταν σε επιτροπές τη συγκέντρωση των στοιχείων όσων είχαν δικαίωμα ψήφου με βάση τον νόμο[1]. Οι επιτροπές απαρτίζονταν από πρόσωπα με κύρος και γνώση προσώπων και πραγμάτων της κάθε περιοχής. Τέτοια πρόσωπα ήταν οι Εφημέριοι, οι Ιμάμες και οι Δημογέροντες για κάθε συνοικία των αστικών Δήμων και για κάθε χωριό των επαρχιακών Δήμων. Οι εκλογικοί κατάλογοι τυπώνονταν με δαπάνη του δημοσίου και, εκτός από τις αρμόδιες υπηρεσίες, μπορούσε κάθε ενδιαφερόμενος να προμηθευτεί αντίτυπο του καταλόγου καταβάλλοντας πέντε γρόσια. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάποιον κατάλογο αυτής της περιόδου.

Τρόπος ψηφοφορίας

Η κάλπη και τα σφαιρίδια.
Οι δημοτικές εκλογές διαρκούσαν τρεις ημέρες, από Παρασκευή μέχρι Κυριακή, ενώ οι βουλευτικές διενεργούνταν αυθημερόν. Η ψηφοφορία άρχιζε με την ανατολή και τελείωνε με τη δύση του ήλιου. Τα εκλογικά τμήματα, που ήταν οικίες κατάλληλες ή σχολεία, φρουρούνταν από τη Χωροφυλακή όσο διαρκούσαν οι εκλογές επί εικοσιτετράωρης βάσης. Στην περίπτωση των δημοτικών εκλογών ο  ψηφοφόρος προσερχόταν στο εκλογικό τμήμα κρατώντας στο δεξί του χέρι το ψηφοδέλτιο διπλωμένο, στο οποίο είχε γράψει το όνομα του υποψηφίου ή των υποψηφίων της προτίμησής του. Σε περίπτωση αναλφάβητου ψηφοφόρου μπορούσε να ζητηθεί η βοήθεια εγγράμματου προσώπου εμπιστοσύνης. Ο πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής, αφού έλεγχε αν ο ψηφοφόρος ήταν γραμμένος στον εκλογικό κατάλογο και αν το ψηφοδέλτιο ήταν ένα ή περισσότερα του ενός διπλωμένα μαζί, τότε του επέτρεπε να ρίξει το ψηφοδέλτιο στην κάλπη.
Το σχετικό με τις κάλπες
άρθρο του νόμου.

Στην περίπτωση των βουλευτικών εκλογών η ψηφοφορία γινόταν με σφαιρίδια σε ειδικές κάλπες (Εικ. 2). Στο διάταγμα «Περί εκτελέσεως του εκλογικού νόμου»[2] περιγράφεται αναλυτικά η μορφή των καλπών για ψηφοφορία με σφαιρίδια, καθώς και η διαδικασία της ψηφοφορίας (Εικ. 3). Οι κάλπες ήταν ισάριθμες με τους υποψηφίους, δηλαδή υπήρχε μία κάλπη για κάθε υποψήφιο.

Δυστυχώς από το 1889 μέχρι το 1898 έπαψαν να ισχύουν όλ’ αυτά, αφού επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος και ανακλήθηκαν τα προνόμια που παραχωρήθηκαν με τη Σύμβαση της Χαλέπας.

Κρητική Πολιτεία

Μια από τις πρώτες ενέργειες για τη συγκρότηση του Αυτόνομου Κράτους της Κρήτης ήταν η εκλογή Πληρεξουσίων (Βουλευτών). Λόγω της πίεσης του χρόνου και των ειδικών συνθηκών της προσπάθειας για τη μετάβαση σε μια συγκροτημένη Πολιτεία, οι εκλογές αυτές, που έγιναν στις 24 Ιανουαρίου 1899, διενεργήθηκαν χωρίς εκλογικούς καταλόγους. Το εκλογικό σώμα αποτέλεσαν όσοι καθ’ οιονδήποτε τρόπο έλαβαν μέρος στις επαναστατικές συνελεύσεις των Κρητών κατά τα έτη 1897-1898[3].

Η σελίδα τίτλου των εκλογικών
 καταλόγων δήμου πόλεως Ρεθύμνης.
 Πάνω ο αχρονολόγητος και κάτω του 1906
.

Ακριβώς δύο χρόνια μετά, όταν το νεοσύστατο κράτος της Κρητικής Πολιτείας άρχισε να λειτουργεί και να νομοθετεί, εκδίδεται και δημοσιεύεται στην ΕΕΚΠ[4] το διάταγμα «Περί εκλογικού Κώδικος», που εισηγήθηκε στο Πρίγκιπα Γεώργιο ο επί των Εσωτερικών Σύμβουλος (υπουργός) Μανούσος Ρ. Κούνδουρος. Ο Εκλογικός Κώδικας είναι ένα μεγάλο νομοθέτημα 155 άρθρων που καθορίζει αναλυτικά όλα τα θέματα τα σχετικά με τις εκλογές. Το Κεφάλαιο Γ΄ «Περί καταρτισμού των εκλογικών καταλόγων» με τα άρθρα 6 έως 29 αναφέρεται, όπως λέει και ο τίτλος του, στους εκλογικούς καταλόγους. Οι εκλογικοί κατάλογοι καταρτίζονταν με ευθύνη των δήμων και εγγράφονταν σ’ αυτούς όλοι οι άρρενες άνω των 21 ετών, πλην ορισμένων εξαιρέσεων που αναφέρει ρητά ο νόμος. Ο οριστικός κατάλογος τυπωνόταν σε πολλά αντίτυπα και μπορούσε κάθε ενδιαφερόμενος να τον προμηθευτεί πληρώνοντας μία δραχμή για κάθε αντίτυπο. Τον Οκτώβριο κάθε έτους οι εκλογικοί κατάλογοι αναθεωρούνταν διαγράφοντας τους αποθανόντας και εγγράφοντας τους νέους ψηφοφόρους.

Γενικός εκλογικός κατάλογος του Δήμου πόλεως Ρεθύμνης.

Στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης υπάρχουν μερικοί εκλογικοί κατάλογοι της περιόδου της Αυτονομίας, οι οποίοι αφορούν τόσο σε δήμους του νομού Ρεθύμνης, όσο και δε δήμους της άλλης Κρήτης. Ένας, για τον οποίο γίνεται και το παρόν δημοσίευμα, είναι του Δήμου Ρεθύμνης, ο οποίος ακολουθείται από Παράρτημα με τους διαγραφέντες και εγγραφέντες νέους ψηφοφόρους. Ενώ σε όλους τους άλλους αναφέρεται στη σελίδα του τίτλου το έτος στο οποίο αφορά ο κατάλογος, σ’ αυτόν του Δήμου Ρεθύμνης δεν υπάρχει έτος, ίσως από αβλεψία του τυπογράφου. Έτσι ο τίτλος του καταλόγου είναι: Γενικός εκλογικός κατάλογος του Δήμου πόλεως Ρεθύμνης Έτους […]  Στο πάνω μέρος της επόμενης σελίδας, καθώς και στην πρώτη σελίδα του Παραρτήματος κάποιος έχει σημειώσει με το χέρι την ένδειξη: 1903.

Εκλογικοί κατάλογοι δήμων του
νομού Ρεθύμνης έτους 1913.

Με βάση τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε το έτος στο οποίο αναφέρεται ο συγκεκριμένος κατάλογος.

Όπως είδαμε πιο πάνω το Διάταγμα «Περί εκλογικού Κώδικος» δημοσιεύθηκε στην «Επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας» της 27η Ιανουαρίου 1901, άρα με βάση τις προθεσμίες που προβλέπει για τη σύνταξη των εκλογικών καταλόγων, θα πρέπει να εκδόθηκε μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 1901. Επίσης αν λάβουμε υπόψη ότι οι πρώτες πραγματικές εκλογές που έγιναν στην Κρήτη μετά τη Μεταπολίτευση του 1898 ήταν οι δημοτικές της 18ης Νοεμβρίου 1901, τότε το Παράρτημα του Γενικού Καταλόγου πρέπει να εκδόθηκε τις παραμονές αυτών των δημοτικών εκλογών, δηλαδή το φθινόπωρο του 1901.

Ένα άλλο στοιχείο που συνηγορεί με την άποψή μας ότι ο κατάλογος είναι του 1901, είναι το εξής: Σε μια από τις στήλες του Καταλόγου σημειώνεται η ηλικία των εγγεγραμμένων. Γνωρίζοντας το έτος γέννησης ορισμένων από τους εγγεγραμμένους και με βάση την αναφερόμενη ηλικία τους τότε προκύπτει ότι το έτος του Καταλόγου είναι το 1901.

Όμως εκείνο που καθιστά αναμφισβήτητο το γεγονός ότι ο κατάλογος είναι του 1901, είναι το εξής: Στη Βιβλιοθήκη υπάρχει άλλος ένας κατάλογος του δήμου Ρεθύμνης, ο οποίος όμως αναφέρει ρητά ότι είναι του έτους 1906 (Εικ. 4). Όπως είναι φυσικό οι δυο κατάλογοι περιλαμβάνουν, κατά μέγα μέρος, τους ίδιους εκλογείς. Μια αντιπαραβολή των δύο καταλόγων μας δείχνει ότι οι εκλογείς του 1906 είναι κατά πέντε χρόνια μεγαλύτεροι σε ηλικία από εκείνους του αχρονολόγητου καταλόγου, άρα είναι αυταπόδεικτο ότι ο αχρονολόγητος κατάλογος είναι του 1901.

Το εξώφυλλο του εκλογικού καταλόγου
 του Δήμου Αρκαδίου έτους 1913
.

Ένας κατάλογος με ονόματα δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όμως ο συγκεκριμένος που μας απασχολεί εδώ μας δίνει πολλές πληροφορίες για την κοινωνία του Ρεθύμνου το 1900. Είμαστε στο μεταίχμιο μεταξύ δύο αιώνων, που εκτός την αλλαγή του αιώνα έχουμε και την μεγάλη πολιτική αλλαγή στην Κρήτη, η οποία περνάει από το καθεστώς της δουλείας και της υποτέλειας στο καθεστώς  της αυτονομίας. Στον εκλογικό κατάλογο που μας απασχολεί βλέπουμε μια αποτύπωση της σύνθεσης της κοινωνίας της πόλης του Ρεθύμνου, την οποία απαρτίζουν το μουσουλμανικό και το χριστιανικό στοιχείο. Το ποσοστό των Οθωμανών, που πάντα υπερτερούσαν αριθμητικά από τους Χριστιανούς στην πόλη του Ρεθύμνου, είναι 60%. Το περίεργο είναι ότι το ποσοστό αυτό παραμένει το ίδιο τόσο στην απογραφή του πληθυσμού της Κρήτης του 1900, όσο και στους εκλογικούς καταλόγους του Δήμου Ρεθύμνης των ετών 1901 και 1906, παρά τη μαζική αναχώρηση των Οθωμανών της Κρήτης, που παρατηρήθηκε μετά την κήρυξη της Αυτονομίας. Ίσως η αναχώρηση αυτή να αφορούσε σε Οθωμανούς της επαρχίας, που έβλεπαν επισφαλή την παραμονή τους στα χωριά και δυσοίωνο το μέλλον τους στην Κρήτη.

Τα επαγγέλματα[5]

Τμήμα χειρόγραφου καταλόγου Δήμου Αρκαδίου.
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο του εκλογικού καταλόγου είναι η καταχώριση σε χωριστή στήλη του επαγγέλματος των εγγεγραμμένων. Έτσι βλέπουμε τα επαγγέλματα της εποχής, πολλά από τα οποία έχουν όχι μόνο εκλείψει προ πολλού, αλλά δεν τα αναγνωρίζουμε καθόλου και αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε στα λεξικά για να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται. Επίσης βλέπουμε ότι τα «ευγενή» επαγγέλματα (γιατροί, δικηγόροι, φαρμακοποιοί) τα ασκούν σχεδόν αποκλειστικά χριστιανοί, ενώ αντίθετα οι περισσότεροι κτηματίες είναι μουσουλμάνοι. Επίσης μας κάνει εντύπωση το πλήθος των παντοπωλών, γιατί δεν μπορούμε να σκεφτούμε 183 μπακάλικα σε μια μικρή πόλη όπως το Ρέθυμνο εκείνης της εποχής. Εντύπωση προκαλεί η παντελής απουσία κληρικών, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι ο εκλογικός νόμος τους απαγόρευε να μετέχουν στις εκλογές είτε ως εκλογείς είτε ως υποψήφιοι!

Συνολικά αναφέρονται 120 επαγγέλματα, που παρατίθενται πιο κάτω μαζί με τον αριθμό που δείχνει τη συχνότητα που αυτά εμφανίζονται. Σημειώνουμε και σχολιάζουμε μερικά από αυτά επειδή μας έκαναν περισσότερη εντύπωση:

Γναφεύς: Ο βυρσοδέψης. Μάλιστα η περιοχή στον Κουμπέ, όπου ήταν τα βυρσοδεψεία, ήταν γνωστή ως γναφεδιά.

Εμβαδοποιός: Ο παντοφλάς θα λέγαμε σήμερα, αφού εμβάδα είναι η παντόφλα.

Εμβαλωματής: Ο μπαλωματής. Τότε ο κοσμάκης δεν είχε τη δυνατότητα αγοράς καινούργιων ρούχων και κατέφευγε στους μπαλωματήδες, οι οποίοι απ’ ότι βλέπουμε ήταν δέκα στην πόλη του Ρεθύμνου.

Ενοικιαστής φανών: Υπάρχει ένας με αυτό το περίεργο επάγγελμα. Πιθανόν ήταν αυτός που αναλάμβανε το άναμμα και το σβήσιμο των φαναριών φωτισμού της πόλης.

Επαίτης: Βλέπουμε ότι και ο ζητιάνος αναφέρεται ως επάγγελμα.

Επιστάτης άλατος: Ο υπάλληλος του μονοπωλίου όπου το αλάτι τότε ήταν το κύριο μονοπωλιακό είδος.

Καζάζης: Μεταξουργός.

Καραβαντζής: Στα λεξικά δεν υπάρχει. Ίσως πρόκειται γι’ αυτόν που κατασκευάζει καραβάνες.

Κοσμηματογράφος: Αυτό το επάγγελμα επίσης δεν υπάρχει στα λεξικά. Θα υπέθετε κανείς ότι πρόκειται για σχεδιαστή και κατασκευαστή κοσμημάτων, όμως ο ένας από τους δύο που δηλώνουν αυτό το επάγγελμα είναι ο Γεώργιος Γαληνάκης, τον οποίο ο Γ.Π.Εκκεκάκης (βλ. σημ. 5) ταυτίζει με τον γνωστό Ρεθεμνιώτη ζωγράφο Γεώργιο Γαληνό, άρα, κατά τον Εκκεκάκη, κοσμηματογράφος μεταφορικά σημαίνει αυτόν που φτιάχνει ζωγραφιές όμορφες σαν κοσμήματα.

Σαράτσης: Σαγματοποιός, σαμαράς.

Σιμιτοποιός: Ο κουλουράς.

Τέκτων: Ο τεχνίτης.

Τοκιστής: Ο τοκογλύφος. Εντύπωση προκαλεί η δήλωση αυτού επαγγέλματος, δεδομένου ότι σήμερα η τοκογλυφία θεωρείται αδίκημα.

Φεσοποιός: Ο κατασκευαστής φεσιών για τους Οθωμανούς. Περιέργως δεν υπάρχει ούτε ένας πιλοποιός για τους χριστιανούς, ίσως επειδή οι Κρητικοί, κυρίως της υπαίθρου, φορούσαν μαύρα μαντήλια στο κεφάλι.

Χωματάς: Δεν μπόρεσα να εξακριβώσω σε τι ακριβώς συνίσταται αυτό το επάγγελμα. Προφανώς έχει να κάνει με το χώμα, αλλά δεν γνωρίζουμε επακριβώς τι κάνει ένας… χωματάς.

Τα επαγγέλματα που υπάρχουν στον κατάλογο είναι τα παρακάτω και ο αριθμός δίπλα δείχνει πόσες φορές απαντάται κάθε επάγγελμα:

Άεργος ή αργός 97 * Αλιεύς 33 * Αρτοποιός ή φούρναρης 18 * Αχθοφόρος 162 * Βαρελοποιός 6 * Βαφεύς ή χρωματιστής 8 * Βιβλιοπώλης 5 * Βιολιστής 1 * Βιομήχανος 1 * Βυρσοδέψης ή γναφεύς 24 * Γαλακτοπώλης 1 * Γεωργός 134 * Γραφεύς 1 * Δερματέμπορος 2 * Δημοσιογράφος 4 * Διδάσκαλος 6 * Δικαστικός κλητήρ 1 * Δικηγόρος 19 * Εμβαδοποιός 2 * Εμβαλωματής 10 * Έμπορος 147 * Εμποροϋπάλληλος 20 * Ενοικιαστής φανών 1 * Επαίτης 4 * Επιπλοποιός 3 * Επιστάτης 1 * Επιστάτης άλατος 1 * Εργάτης 92 * Εργολάβος 1 * Εφαπλωματοποιός 4 * Ζαχαροπλάστης 12 * Ζωγράφος 2 * Ζωέμπορος 2 * Θυρωρός 1 * Ιατρός 9 * Ιμάμης 2 * Ιχθυοπώλης 4 * Καθεκλοποιός 1 * Καθηγητής 3 * Καλαφάτης 2 * Καλουπτζής 3 * Καπνοκόπτης 4 * Καπνοπώλης 31 * Καραβαντζής 1 * Καραγωγεύς 2 * Κατοπτροποιός 1 * Καφεκόπτης 2 * Καφεπώλης 92 * Κηπουρός 85 * Κήρυξ ή τελάλης 4 * Κιβωτοποιός 2 * Κλητήρ 2 * Κλητήρ Ιεροδικείου 1 * Κοσκινάς 2 * Κοσμηματογράφος 2 * Κουρεύς 24 * Κρεοπώλης 53 * Κτηματίας 99 * Κτίστης 58 * Λαδάς 1 * Λεμβούχος 38 * Λεπτουργός 1 * Λούστρος 1 * Μάγειρος 9 * Μαθητής 1 * Μαχαιροποιός 9 * Μεσίτης 1 * Μεταλλουργός 2 * Μεταξάς ή καζάζης 5 * Μεταπράτης 44 * Μηχανικός 1 * Ναυτικός 13 * Νεκροθάπτης 5 * Νεροφόρος ή υδροφόρος 4 * Ξενοδόχος 18 * Ξυλέμπορος 3 * Ξυλουργός ή μαραγκός 5 * Οινοπώλης 32 * Παντοπώλης 183 * Πεταλωτής 23 * Πετροκόπος 3 * Ποιμήν 2 * Ράπτης 51 * Σαγματοποιός ή σαράτσης 16 * Σαπωνοποιός 16 * Σαπωνοπώλης 2 * Σιγαροποιός 1 *  Σιδηρουργός 38 * Σιμιτοποιός 4 * Σουβατζής 1 * Συμβολαιογράφος 6 * Σχοινοπλέκτης 11 * Ταχυδρόμος 1 * Τέκτων 40 * Τοκιστής 1 * Τυπογράφος 3 * Τυροκόμος 1 * Υαλοπώλης 2 * Υγειον. Υπάλληλος 1 * Υγειονόμος 2 * Υπάλληλος 8 * Υπάλληλος δημόσιος 3 * Υπάλληλος Εφκαφίου 3 * Υπάλληλος τηλεγραφείου 2 * Υπάλληλος τραπέζης 7 * Υπηρέτης 26 * Υποδηματοποιός 144 * Υφασματοπώλης 2 * Φαναρτζής ή Φανοποιός 10 * Φαρμακοποιός 12 * Φεσοποιός 2 * Φοιτητής 5 * Φωτογράφος 1 * Χαλκεύς 6 * Χαμαμιτζής ή Υπηρέτης λουτρού 2 * Χημικός 1 * Χρυσοχόος 18 * Χωματάς 1 * Ψάλτης 4 * Ωρολογοποιός 8.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα της 10-1-2024)

[1] Δημοτικός Νόμος εφημ. ΚΡΗΤΗ 5/7/1879.

[2] ΚΡΗΤΗ Εφημερίς Γενικής Διοικήσεως, φ. 952/20-8-1888.

[3] Επίσημος Εφημερίς Κρητικής Πολιτείας φ. 3/9-1-1899.

[4] Επίσημος Εφημερίς Κρητικής Πολιτείας φ. 4/27-1-1901.

[5] Για τον Εκλογικό Κατάλογο του 1906 και τα επαγγέλματα που αναφέρονται σ’ αυτόν έχει γράψει ο Γ.Π.Εκκεκάκης (εφημ. Ρέθεμνος 19/12/2009).

Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου 2023

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΕΠΑΡΧΙΑ" ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΤΕΝΑΧΩΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

 Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

 

Παλιές ξεχασμένες εφημερίδες του Ρεθύμνου

 

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΕΠΑΡΧΙΑ»

ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΤΕΝΑΧΩΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

 

Η εφημερίδα Επαρχία είναι μια από τις ελάσσονες εφημερίδες του Ρεθύμνου, την οποία ελάχιστοι γνωρίζουν, παρά το γεγονός ότι είναι μεταπολεμική και δεν θα έπρεπε να την έχει σκεπάσει η λήθη του χρόνου. Ο λόγος που αποφάσισα να γράψω γι’ αυτήν, στα πλαίσια των σημειωμάτων για τις Ρεθεμνιώτικες εφημερίδες που δημοσιεύω κατά καιρούς στα Ρεθεμνιώτικα Νέα, είναι το γεγονός ότι τη συνοδεύει μια δυσάρεστη ιστορία, που νομίζω ότι είναι καλό και χρήσιμο να κοινοποιηθεί.

Η ιστορία ανάγεται στη δεκαετία του 1990. Τότε η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου στεγαζόταν στο κτίριο του παλιού Παρθεναγωγείου δίπλα στον ναό της Αγίας Βαρβάρας. Από την είσοδο έμπαινες σε έναν μακρύ διάδρομο που χώριζε τις δύο κύριες και μοναδικές αίθουσες της Βιβλιοθήκης. Σ’ αυτόν τον διάδρομο, λόγω έλλειψης χώρου, ήταν τοποθετημένες οι εφημερίδες δεμένες σε μεγάλους τόμους.

Εκεί ήταν τοποθετημένη και η εφημερίδα Επαρχία, δεμένη σε έναν ισχνό τόμο. Κάποια στιγμή (άγνωστο το πότε ακριβώς) η εφημερίδα εξαφανίστηκε. Ίσως κάποιος, που την είχε επισημάνει και είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτήν, φεύγοντας από τη Βιβλιοθήκη την έβαλε στη μασχάλη και αποχώρησε. Έτρεφα μια αμυδρή ελπίδα ότι κάπου είχε παραπέσει και ότι τώρα με τη μεταφορά της Βιβλιοθήκης στο νέο κτίριο, θα βρισκόταν. Όμως δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν συνέβη και η εφημερίδα στην καλύτερη περίπτωση λανθάνει ή στη χειρότερη έχει χαθεί για πάντα, δυστυχώς πριν προλάβει, τουλάχιστον, να ψηφιοποιηθεί.

Οι εφημερίδες, όπως λέει και το όνομά τους έχουν εφήμερη αξία. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια. Ο Τύπος, ιδιαίτερα ο επαρχιακός, αποτελεί την πολύτιμη κιβωτό ενός τόπου, όπου φυλάσσονται και απαθανατίζονται τα γεγονότα και τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν μικρό ή μεγάλο ρόλο στα τοπικά πράγματα και

συνθέτουν διαχρονικά την ιστορία και την εικόνα της συγκεκριμένης περιοχής. Κατά συνέπεια είναι λυπηρό το γεγονός της απώλειας μιας εφημερίδας, όσο μικρή και αν είναι, ιδιαίτερα όταν είναι μοναδική και δεν υπάρχει πουθενά άλλο αντίτυπο. Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκει και η Επαρχία. Έχει την τιμή να είναι η πρώτη εφημερίδα στο νομό Ρεθύμνης, η οποία δεν έχει έδρα την πρωτεύουσα του Νομού, αλλά ένα χωριό της επαρχίας. Η συγκεκριμένη είχε έδρα το Σπήλι και διαπραγματευόταν θέματα που αφορούσαν κυρίως την επαρχία Αγίου Βασιλείου, αλλά και των άλλων επαρχιών, αφού στον υπότιτλο αναφέρεται ως Παγκρήτιος Εφημερίς. Ήταν εβδομαδιαία και κυκλοφόρησε τη διετία 1949–1950 με συνολικά 37 φύλλα στο ενεργητικό της.


Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΕΠΑΡΧΙΑ 

Τίτλος: ΕΠΑΡΧΙΑ 

Υπότιτλος: Παγκρήτιος Εβδομαδιαία Εθνική Εφημερίς. 

Ο Στέλιος Αλ. Καλογρίδης
Εκδότης: Εκδίδεται παρά Επιτροπής. 

Διευθυντής: Στέλιος Α. Καλογρίδης. 

Περιοδικότητα: Εβδομαδιαία. 

Φύλλα: 1 (10-7-49) έως 37 (14-5-50). 

Σχήμα: 32X50 — Δισέλιδη — Πεντάστηλη. 

Γραφόταν στο Σπήλι Αγ. Βασιλείου και τυπωνόταν στο Ρέθυμνο. 

Τυποφραφείο: Καλαϊτζάκη.


Ο ΕΚΔΟΤΗΣ 

Εκδότης και διευθυντής ήταν ο Σπηλιανός Στέλιος Αλ. Καλογρίδης.

Ο Καλογρίδης ήταν γιος του δασκάλου Αλέξανδρου Καλογρίδη. Γεννήθηκε στις 31/10/1903 και πέθανε στο Σπήλι στις 15/2/1988. Σπούδασε νομικά χωρίς να περατώσει τις σπουδές του. Ασκούσε στο Σπήλι το επάγγελμα του Δικολάβου. Διετέλεσε Πρόεδρος της κοινότητας του Σπηλίου από 20/5/1951 έως 31/12/1952 και από 17/5/1959 έως 15/8/1964. Επίσης διετέλεσε Κοινοτικός Σύμβουλος από 1/1/1954 έως 30/4/1959 και από 16/8/1964 έως 31/5/1965. (Τη φωτογραφία του Καλογρίδη , καθώς και όλες τις παραπάνω πληροφορίες, τις οφείλω στον φίλο Ηλία Λουλούδη, το οποίο ευχαριστώ και από αυτή τη θέση). 

Τα σωζόμενα φύλλα

Ευτυχώς εκτός από τον τόμο με τα 37 φύλλα που χάθηκε, υπήρχαν και τρία λυτά φύλλα, τα οποία φυλάσσονται στη Βιβλιοθήκη. Από αυτά μπορούμε να έχουμε μια εικόνα της εφημερίδας όχι πλήρη αλλά ικανοποιητική. Για τον λόγο αυτό θα τα δούμε παρακάτω πιο αναλυτικά:

1.       Φύλλο Νο 1 της 10ης Ιουλίου 1949.

Στην προμετωπίδα υπάρχει ο τίτλος και ο υπότιτλος και γύρω από αυτούς, υπάρχουν διάφορες πληροφορίες για την εφημερίδα, οι οποίες επαναλαμβάνονται και στα επόμενα φύλλα. Αριστερά του τίτλου υπάρχει η ταχ. διεύθυνση της εφημερίδας και η ετήσια συνδρομή, η οποία ανέρχεται σε 30.000 δραχμές[1]. Δεξιά του τίτλου υπάρχει ο τόπος και η ημερομηνία έκδοσης. Κάτω από τον τίτλο υπάρχει ο αριθμός φύλλου και ο εκδότης.       

Η Μονή Πρέβελη για τον δρόμο του Κουρταλιώτη
  Στην πρώτη σελίδα του 1ου φύλλου υπάρχει το άρθρο του εκδότη (editorial), που συνήθως μπαίνει στο πρώτο φύλλο και που εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν στην έκδοση. Άλλωστε ο τίτλος του άρθρου είναι ενδεικτικός: ΔΙΑΤΙ ΕΚΔΙΔΟΜΕΘΑ. Το άρθρο καταλήγει με την επίκληση …Ακολουθήσατέ μας. Συντρέξατέ μας. Ενισχύσατέ μας. Στην ίδια σελίδα στη στήλη ΤΟ ΚΑΡΝΕ ΜΟΥ υπάρχει το χρονογράφημα της εφημερίδας, που υπογράφει ο Άλφας Σίγμας, που δεν είναι άλλος από τον αείμνηστο δάσκαλο Ανδρέα Σταυρουλάκη, ο οποίος ως Αγιοβασιλειώτης (από τη Μουρνέ) θεώρησε χρέος του να συνδράμει την εφημερίδα. Άλλο άρθρο στην 1η σελίδα του 1ου φύλου αναφέρεται στην ίδρυση και λειτουργία των Γυμνασίων Σπηλίου, Πανόρμου και Βυζαρίου. Στη στήλη ΚΡΙΣΕΙΣ, που καλύπτει όλο το δεξιό της 1ης σελίδας υπάρχουν διάφορα σχόλια για τοπικά θέματα.
Στη 2η σελίδα την αριστερή στήλη καταλαμβάνει ο Παρατηρητής με διάφορες μικρές επαρχιακές ειδήσεις. Επίσης στη 2η σελίδα υπάρχει κείμενο για το Σπήλι του Προέδρου της Κοινότητας Σπηλίου Κων. Τζανακάκη. Το δεξιό μέρος της 2ης σελίδας καταλαμβάνει η στήλη ΥΣΤΑΤΗ ΩΡΑ με εξωτερικές ειδήσεις. Τη σελίδα συμπληρώνουν διαφημίσεις Ρεθεμνιώτικων επιχειρήσεων.

2.       Φύλλο Νο 20 της 20ης Νοεμβρίου 1949.

Τα 2/3 της πρώτης σελίδας αυτού του φύλλου καταλαμβάνει άρθρο του αείμνηστου δασκάλου Ιωάννη Αλεξανδράκη από τον Κισσό, το οποίο έχει τίτλο ΑΙ ΕΦΕΔΡΙΚΑΙ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΙ ΑΝΗΚΟΥΝ ΕΙΣ ΤΟ ΕΛΛ. ΕΘΝΟΣ. Το δεξιό μέρος της σελίδας καταλαμβάνει η στήλη ΚΡΙΣΕΙΣ με δύο σχόλια. Το ένα με τίτλο Ο Άγιος Βασίλειος και η Ένωσις Γεωργικών Συνεταιρισμών, και το άλλο με τίτλο Γεωργικές Γραμμές, όπου δίνονται συμβουλές προς τους αγρότες.

Η είδηση για ίδρυση βιβλιοθήκης στο Σπήλι.

Στη δεύτερη σελίδα υπάρχουν: α) Επιστολή της ελαιουργικής εταιρίας ΕΤΕΛ με τίτλο ΕΛΑΙΟΠΥΡΗΝΕΣ σε απάντηση άρθρου του Α. Μπικάκη, προέδρου της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Ρεθύμνης. β) Εκτενές κείμενο για το εκπαιδευτικό συνέδριο, που συνήλθε στα Χανιά και διήρκεσε έξι ημέρες. γ) Επάνω δεξιά της σελίδας υπάρχει θεολογικό κείμενο με τίτλο ΤΑ ΕΥΕΡΓΕΤΗΜΑΤΑ ΕΚ ΤΩΝ ΟΜΙΛΙΩΝ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, το οποίο υπογράφει Η Κα Ν. Από αυτήν τη σελίδα νομίζω ότι είναι αξιομνημόνευτες δυο μικρές ειδήσεις που έχουν ενδιαφέρον. Ο ηγούμενος της Μονής Πρέβελη κάλεσε τους κατοίκους των χωριών της Γιαλιάς να βοηθήσουν για την επιδιόρθωση του δρόμου του Κουρταλιώτη, υποσχόμενος δωρεάν τροφή, αλλά κανείς δεν παρουσιάστηκε. Η εφημερίδα στηλιτεύει αυτήν την αδιαφορία των κατοίκων. Η δεύτερη μικρή είδηση έχει τίτλο Η κατολίσθησις των Αποστόλων και αναφέρεται στο γνωστό πρόβλημα του Αμαριώτικου χωριού Άγιοι Απόστολοι και γράφει ότι …το Υπουργείον Ανοικοδομήσεως μελετά την ανοικοδόμησιν οκτώ οικισμών εις Αποστόλους.

3.       Φύλλο Νο 25 της 25ης Δεκεμβρίου 1949.

Το φύλλο αυτό είναι Χριστουγεννιάτικο γι’ αυτό και τα δύο κύρια άρθρα της εφημερίδας, που καλύπτουν τα 2/3 της πρώτης σελίδας, είναι αφιερωμένα στα Χριστούγεννα. Το πρώτο έχει τίτλο ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ και το δεύτερο ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ.

Επαγγελματική διαφήμιση του εκδότη της εφημερίσας.
Και τα δύο αναφέρονται στο γεγονός ότι επιτέλους ο λαός κάνει ειρηνικά Χριστούγεννα μετά από μια δεκαετία πολέμου, κατοχής και εμφυλίου. Από τις ειδήσεις της δεξιάς στήλης της πρώτης σελίδας αναφέρουμε δύο που νομίζουμε έχουν κάποιο ιστορικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Η πρώτη αναφέρεται στη χάραξη του δρόμου Λαμπινή – Καρίνες και στη διαμαρτυρία των κατοίκων της Λαμπινής ότι η συγκεκριμένη χάραξη καταστρέφει μεγάλο μέρος από τα αμπέλια του χωριού τους. Η δεύτερη αναφέρεται στην πρωτοβουλία της εφημερίδας για την ίδρυση Βιβλιοθήκης στο Σπήλι και ζητείται από τους αναγνώστες να καταθέσουν στα γραφεία της εφημερίδας βιβλία ή άλλες δωρεές για τον σκοπό αυτόν.

Διαφήμιση επιχείρησης του Σπηλίου.
Στη δεύτερη σελίδα στην αριστερή στήλη με τίτλο ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ διαβάζουμε ότι ο Ηγούμενος της Μονής Πρέβελη[2], μετά την αποτυχία της πρώτης του έκκλησης προς τους κατοίκους της  περιοχή, επανήλθε με νέα πρόσκληση προς τους κατοίκους να βοηθήσουν στην επισκευή και βελτίωση του δρόμου του Κουρταλιώτη, προσφέροντας ημερομίσθιο 12.000[3] δραχμές και τροφή. Μάλιστα στην πρόσκληση αναφέρει ότι …Η Μονή εκτελεί το καθήκον της, τώρα είναι και η σειρά των κατοίκων. Δεν γνωρίζουμε αν αυτή η νέα πρόσκληση προς τους κατοίκους βρήκε ανταπόκριση. Άλλη ενδιαφέρουσα είδηση στην ίδια στήλη είναι ότι εγκρίθηκε η ανοικοδόμηση πλήρους Γυμνασίου στο Σπήλι εις τον λόφον Μαυρόι έξωθι του Σπηλίου. Κάτω αριστερά στην ίδια στήλη υπάρχει έμμετρο κείμενο με τίτλο ΤΑ ΠΑΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ, που αποτελεί συνέχεια από προηγούμενο φύλλο και υπογράφεται ψευδωνύμως από κάποια ΝΙΤΣΑΣτην ίδια σελίδα το πάνω μέρος της 2ης και 3ης στήλης καταλαμβάνεται από δημοσίευμα του Ανδρ. Αγκριθαράκη με τίτλο Η ΨΕΥΔΟΡΚΙΑ και υπότιτλο ΑΣΥΓΧΩΡΗΤΟΝ ΑΜΑΡΤΗΜΑ. Η υπόλοιπη σελίδα συμπληρώνεται με ανακοινώσεις και διαφημίσεις.

Αυτά είναι τα τρία σωζόμενα φύλλα της εφημερίδας ΕΠΑΡΧΙΑ και κλείνοντας το παρόν δημοσίευμα διατυπώνω την ευχή και την ελπίδα κάποια στιγμή να επιστραφεί στη Βιβλιοθήκη ο τόμος με τα 37 φύλλα, αφού για τον κατέχοντα δεν έχει ιδιαίτερη αξία, ενώ είναι πολύτιμος για τη ιστορία της επαρχίας Αγίου Βασιλείου και όχι μόνο.

Γένοιτο.


(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα της 6-12-2023)

[1] Οι 1000 δραχμές λίγα χρόνια μετά (1954) μετατράπηκαν σε μία δραχμή.

[2] Τότε ήταν ηγούμενος ο Διονύσιος Σταφυλάκης.

[3] Διάβαζε 12 δραχμές.

Κυριακή 23 Απριλίου 2023

ΕΝΑ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΙΒΟΛΙΩΝ

Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

ΕΝΑ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΙΒΟΛΙΩΝ

Ενόψει της επικείμενης εορτής του Αγίου Γεωργίου σκέφτηκα να γράψω για ένα θαύμα του Αγίου Γεωργίου Περιβολίων, όπως αυτό περιγράφεται στη Ρεθεμνιώτικη εφημερίδα «Δημοκρατία» του 1925 και που λόγω του ενδιαφέροντός του νομίζω ότι αξίζει να το ξαναδούμε και σήμερα, επειδή σχεδόν εκατό χρόνια μετά την πρώτη του δημοσίευση, παραμένει άγνωστο.

Η εφημερίδα και ο εκδότης

Ο λογότυπος του φύλλου της «Δημοκρατίας»
στο οποίο δημοσιεύθηκε το θαύμα
.
Ο Νίκος Κ. Αδρουλιδἀκης (1896-1973) υπήρξε, κατά τη γνώμη μου, από τα πιο φωτεινά και πιο ανήσυχα μυαλά του Ρεθύμνου.  Δικηγόρος, δημοσιογράφος και εκδότης εφημερίδων διέπρεψε σε όλους τους τομείς στους οποίους δραστηριοποιήθηκε. Ιδιαίτερα στον εκδοτικό τομέα εξέδωσε ή διεύθυνε έξι (αριθμός 6!) εφημερίδες με σημαντικότερη τη «Δημοκρατία», η οποία εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1922 και κυκλοφόρησε για μια δεκαετία, δηλαδή μέχρι τον Οκτώβρη του 1932. Όπως ήταν φυσικό η εφημερίδα εξέφραζε τα φρονήματα του εκδότη της, δηλαδή ήταν σφόδρα αντιβασιλική υποστηρίζοντας την αβασίλευτη δημοκρατία που τότε για πρώτη φορά εφαρμοζόταν στην Ελλάδα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτής της εφημερίδας ήταν η υιοθέτηση της δημοτικής γλώσσας, κάτι πρωτοποριακό για μια εποχή που παντού στην Ελλάδα κυριαρχούσε η καθαρεύουσα.

Κατά τη γερμανική κατοχή ο Ν. Ανδρουλιδάκης συνελήφθη και μεταφέρθηκε στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου ευτυχώς και κατόρθωσε να επιβιώσει και να επιστρέψει σώος στο Ρέθυμνο.  Μετά την Κατοχή εξέδωσε για μια διετία (1949-1950) άλλη μια σπουδαία εφημερίδα, την «Πολιτεία», η οποία δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα Αθηναϊκά φύλλα, τόσο ως προς την εμφάνιση όσο και ως προς το περιεχόμενο.

Ο Άγιος Γεώργιος Περιβολίων

Ο Άγιος Γεώργιος είναι ο αγαπημένος ναός των Περβολιανών. Δεσπόζει στον λόφο πάνω από τα Περιβόλια και είναι σαν να αγκαλιάζει και προστατεύει τον οικισμό.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου σε σκίτσο του
Ηρακλειώτη Γιώργου Λυδάκη, από το βιβλίο
τουΤιμόθεου Βενέρη «Το Αρκάδι διά των αιώνων».

Τα τελευταία χρόνια, με την φροντίδα των πιστών και των ιερωμένων, έχει ανακαινιστεί πλήρως τόσο ο ναός όσο και ο περιβάλλων χώρος.

Η εκκλησία είναι παλαιά και ανάγεται τουλάχιστον στην εποχή της Βενετοκρατίας.  Υπήρξε μοναστήρι με το όνομα Μονή Αγίου Γεωργίου του Χλώρη ή Μυλούρη και ανήκε στη Μονή Αρκαδίου. Στο ταξιδιωτικό βιβλίο του F.W.Sieber «Ταξίδι στην νήσο Κρήτη κατά το έτος 1817», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά σε μετάφραση του συμπατριώτη μας Γιάννη Βολανάκη, αναφέρονται δύο στοιχεία άγνωστα ως τώρα, τα οποία αφορούν τον ναό του Αγίου Γεωργίου Περιβολίων. Το πρώτο στοιχείο είναι ότι ο Sieber επισκέφθηκε τον ναό την ημέρα της γιορτής του Αγίου Δκαι διαπίστωσε ότι γινόταν πανηγύρι με πλήθος πιστών. 

Ο ναός όπως είναι σήμερα. Διακρίνονται οι τάφοι
των Τεσσάρων Μαρτύρων στον προαύλιο χώρο.
Το δεύτερο στοιχείο που αναφέρει είναι ότι χτύπησε η καμπάνα του ναού για τον εσπερινό, επομένως η απαγόρευση χρήσης καμπάνας στους χριστιανικούς ναούς, που ίσχυε επί Τουρκοκρατίας, δεν ίσχυε για τον Άγιο Γεώργιο Περιβολίων, πράγμα που σημαίνει ότι ίσως του είχε παραχωρηθεί αυτό το προνόμιο, επειδή ήταν μετόχι της Μονής Αρκαδίου που ήταν σταυροπηγιακό μοναστήρι.

Μετά τον μαρτυρικό θάνατο των Τεσσάρων Μαρτύρων του Ρεθύμνου το 1824, τα σκηνώματά τους μεταφέρθηκαν και τάφηκαν έξω από τον ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου και σήμερα βρίσκεται το τάφος τους.  Το 1977 το ένα κλίτος του ναού αφιερώθηκε στους Τέσσερις Μάρτυρες.

Το θαύμα

Ας δούμε όμως το θαύμα (όσοι δεν πιστεύουν στα θαύματα ας βάλουν εισαγωγικά στη λέξη), όπως αυτό περιγράφεται στο φύλλο της 31ης Μαΐου 1925 της εφημερίδας «Δημοκρατία» του Νίκου Ανδρουλιδάκη:

Ο ΑΓΙΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΙΩΝ

Οἱ πιστεύοντες ὅτι πέρασε ἀνεπιστρεπτί ἡ ἐποχή τῶν θαυμάτων, δέν νομίζουν καλῶς. Θαύματα γίνονται ἀκόμη καί σήμερα ἐφ’ ὅσον οἱ Ἅγιοι θελήσουν νά κρατήσουν τό κύρος των παρά τοῖς πιστοῖς. Ἔτσι συνέβη ὅ,τι θά ἀφηγηθῶμεν.

Λεπτομέρεια τοπογραφικού σχεδίου του Ρεθύμνου
του λοχαγού Κων. Παπαθανασίου έτους 1925. 
Διακρίνεται καθαρά το η θέση "Ζολώτα", όπου 
ήταν τοποθετημένο το κουτί με τον οβολό των
πιστών 
για τον Άγιο Γεώργιο. 

Εἰς τά Περιβόλια, τό ὡραῖον προάστειόν μας, ὑπάρχει καί ἱερουργεῖται ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Εἶναι ὁ ἀγαπημένος Ἅγιος τῶν Περιβολίων καί ὁ καθεδρικός Ναός, νά ποῦμε, τοῦ προαστείου.

Εἰς τό ἐξοχικόν Κέντρον τοῦ κ. Ζολώτα (σ.σ. Το καφενείο-ταβέρνα του Ζολώτα ήταν στη συμβολή των οδών Μ. Πορτάλιου και Αιγαίου στο κτίσμα που σώζεται μέχρι σήμερα. Επικράτησε ως τοπωνύμιο, όπως βλέπουμε σε χάρτη της ίδιας εποχής) ἕνα κουτάκι, ἀνῆκον εἰς τον Ἁγιον, εἶναι ἐκτεθειμένον εἰς τήν  κοινήν εὐλάβειαν. Ὁ κάθε Χριστιανός περνῶντας ἀπ’ ἐκεῖ ρίχνει τόν ὀβολόν του. Τόν περασμένον Δεκέμβριον, (σ.σ. Βρισκόμαστε στον Μάιο του 1925) ἀνοιγέντος τοῦ χρηματοκιβωτίου τούτου τοῦ Ἁγίου, εὑρέθη μία χρυσή ὀθωμανική λίρα. Δέν ἐγνώσθη ἀπό ποῖον πιστόν προσεφέρθη ἡ λίρα.

Ο οδοντίατρος
Ανδρέας Ν. Βρυσανάκης
.

Ἐκεῖνο ὅμως ποῦ ἔγινε γνωστόν εἶναι ὅτι ἐδέησε νά πωληθῇ ἡ λίρα, διότι ὁ Ἅγιος εἶχεν ἀνάγκην σημερινῶν δραχμῶν διά νά μπαλώσῃ μερικά μπαλώματα. Ἐπωλήθη πράγματι καί ἀπό χειρός εἰς χεῖρα, ἔφθασε μέχρι τοῦ γνωστοῦ Ἀλεξομανώλη
(σ.σ. Μάλλον πρόκειται για τον γνωστό δωσίλογο επί γερμανικής κατοχής), ὅστις τήν ἐνεπιστεύθη εἰς τόν ὀδοντίατρον κ. Ἀνδρέαν Βρυσανάκιν πρός χρύσωσιν τῶν δοντιῶν του.

Ἔτσι ἐξελίσσετο ἡ ὑπόθεσις ὅτε ὁ Ἀλεξομανώλης μιᾷ τῶν ἡμερῶν τοῦ τελευταίου Φεβρουαρίου μετέβη εἰς τόν ὀδοντϊατρόν του, πρός θεραπείαν τῶν ὀδόντων του. Ἀλλ’ ἡ ἔκπληξις του ὑπῆρξε τραγική ὅταν ὁ ίατρός του τόν ἐπληροφόρησεν ὅτι ἡ λίρα ἐξηφανίσθη. Ἦτο φανερά ἡ ἄλλωστε γνωστή εἰλικρίνεια τοῦ ὀδοντϊατροῦ, ὥστε ὁ Ἀλεξομανώλης ν’ ἀρχίσῃ νά σκέπτεται ὅτι ἡ λίρα τυχαίως θά ἐχάθη.

Διαφήμιση του 1909 του οδοντιάτρου Ανδρ. Βρυσανάκη.
Στην τελευταία γραμμή της διαφήμισης αναγράφεται
«Τους απόρους δωρεάν εκάστην Πέμπτην και Σάββατον»,
γεγονός που δείχνει τα φιλάνθρωπα αισθήματα του γιατρού.

Ἀλλ’ ὁ κ. Βρυσανάκις ἐπέμενε νά  ἰσχυρίζεται ὅτι τήν εἶχε ἐναποθέσει εἰς τό πορτοφόλι του, τυλιγμένην σέ χαρτί καί ὅτι ἐκεῖθεν ἦτο ἀδύνατον νά ἐχάνετο, φυσικόν χαμόν.

Τό πρᾶγμα εἶχε σχεδόν λησμονηθῆ, ὅτε, πρό 15 ἡμερῶν, ὁ Ταμίας τῆς Ἐνοριακῆς Ἐπιτροπείας Περιβολίων ἀνοίξας την κασέλαν του, ἐν ᾗ ἐφύλασσε καί το Ταμεῖον τῆς Ἐκκλησίας, εὑρίσκει την γνωστήν ὀθωμανικήν λίραν, τυλιγμένην σέ χαρτί, μεταξύ χαρτονομισμάτων. Τό πρᾶγμα καταντᾶ ἀπίστευτον, ἀλλά καί διά ταῦτα ἀποτελεῖ θαῦμα. Ἐπιμαρτυρῶνται τά ἑξῆς σημεία ἀπό μάρτυρας ἀξιοπίστους, ὥστε νά δυσκολεύεται κανείς νά μή πιστεύσῃ τό θαῦμα:

1ον) Ὁ ἰατρός κ. Βρυσανάκις παρέλαβε καί ἐφύλαξε τήν λίρα καλῶς.

2ον) Ὁ κ. Ἀλεξάκις τήν παρέδωσεν εἰς τον ἰατρόν.

3ον) Ἡ λίρα ἐξηφανίσθη ἐκ τοῦ κ. Βρυσανάκη.

4ον) Εὑρέθη εἰς το Ταμείον τοῦ Ἁγίου, τό ὁποῖον φυλάσσεται εἰς τήν οἰκίαν τοῦ Ἐπιτρόπου.

5ον) Οὐδεμίαν ἄλλην λίραν εἶχε τό Ταμεῖον τοῦ Ἁγίου.

6ον) Ἡ εὑρεθεῖσα λίρα εὑρέθη τυλιγμένη εἰς τό αὐτό χαρτί μέ τό ὁποῖον τήν εἶχε τυλίξει ὁ ἰατρός.

Καί δι’ ὅλ’ αὐτά ὁ κοσμάκις ἀκούει εὐλαβῶς τό θαῦμα, ὁ δέ θαυματουργήσας Ἅγιος ἐπύκνωσε τάς τάξεις τῶν προσκυνητῶν του. Ἡμεῖς τό ἀναφέρομεν ἁπλῶς χωρίς καί νά νομίζωμεν ὅτι δέν θά εὑρεθοῦν καί πολλοί Θωμάδες ἐπιμένοντες νά ἴδουν τόν τύπον τῶν ἥλων!

Το κείμενο είναι ανυπόγραφο, αλλά είναι προφανές ότι είναι του εκδότη της εφημερίδας Νίκου Ανδρουλιδάκη.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. "Ρέθεμνος", φ. 22/4/2023).