Ο ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΕΜΜ. ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΣΥΓΧΩΡΗΤΗ ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Αν μου ζητούσε κάποιος να του υποδείξω τους πέντε σημαντικότερους Ρεθεμνιώτες, είναι σίγουρο ότι θα συμπεριελάμβανα σ’ αυτούς τον Στυλιανό Εμμ. Καλαϊτζάκη, για τους λόγους που αναφέρονται παρακάτω. 

Ο Στυλ. Εμμ. Καλαϊτζάκης

Πρόσφατα διαπίστωσα με οδυνηρή έκπληξη ότι αυτός ο μεγάλος Ρεθεμνιώτης, ο πατριάρχης της Ρεθεμνιώτικης τυπογραφίας και εφημεριδογραφίας, 182 χρόνια από τη γέννησή του και 95 από τον θάνατό του, δεν κρίθηκε άξιος ώστε να δοθεί το όνομά του σ’ έναν δρόμο του Ρεθύμνου, τη στιγμή που έχει γίνει αυτή η τιμή σε πολλούς ελάσσονες αυτού!!! 
Δυστυχώς οι πληροφορίες για την προσωπικότητα και τη ζωή του Στυλ. Ε. Καλαϊτζάκη, είναι λιγοστές, γεγονός που κατά κύριο λόγο οφείλεται στον σεμνό, ενάρετο και ανιδιοτελή χαρακτήρα του, ο οποίος δεν του επέτρεπε ούτε ίχνος αυτοπροβολής, παρ’ ότι διέθετε και τις ευκαιρίες αλλά και τα μέσα προς τούτο. Έτσι τα κείμενα που έχουν γραφεί γι’ αυτόν είναι ελάχιστα σε σχέση με την τεράστια προσφορά του στην υπόθεση του Ρεθεμνιώτικου Τύπου, αλλά και στην υπόθεση της ελευθερίας αυτού του τόπου.

Η πρώτη εφημερίδα του
              Καλαϊτζάκη, αλλά και η
              πρώτη του Ρεθύμνου

Ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης μεταξύ άλλων σημειώνει γι’ αυτόν τον υπέροχο πατριώτη, αλλά και τον θείο του Εμμ. Βυβιλά-κη: …Έκαστος εύκολα δύναται ν’ αναλογισθή και να εκτιμήση την συγκινητική και μεγάλη συμβολή εις τους Κρητικούς αγώνας, που αυθόρμητα έσπευσε να οργανώση εξ ιδίων ο πατριωτισμός ενός Βυβιλάκη και να φέρη εις πέρας μαζί με λίγους ακόμη ιδεολόγους ο αγωνιστής Καλαϊτζάκης, δουλεύοντας την ημέρα κάτω από τη βροντή του τουφεκιού και τις σκοτεινές νύχτες κάτω από τη θαμπή φλόγα του λαδιού και τη φλόγα της υπέροχης ψυχής των. …Σιωπηλοί και αθόρυβοι σφυρηλάτες της ελευθερίας μας, μαχητές κι’ αυτοί ευγενείς και ωραίοι, ακούραστοι και φλογεροί, πολλές φορές και του τουφεκιού και της γραφίδος, δεν εδειλιούσαν και κατά τας επαναστάσεις ακόμη παίρνοντας μαζί ένα άθλιο «πιεστήριο» και μια «κάσσα στοιχείων», ν’ ανέβουν σε βουνά και σε σπηλιές και από εκεί ν’ ανοίξουν το τουφέκι της ψυχής συντάσσοντες τις φλογερές προκηρύξεις και συνδέοντες ψυχικά τον αγώνα πάνω στη Γη την πολυπαθημένη. (Χριστόφορου Σταυρουλάκη, "Ευγενείς παλαιοί αγώνες", εφημ. Κρητική Επιθεώρησις φ.1933/14-2-1937)

Η εφημερίδα Αρκάδιον,
η οποία με τη θαρραλέα
 στάση της οδήγησε την
τουρκική διοίκηση να την
 κλείσει τέσσερις φορές

Ο Στυλιανός Εμμ. Καλαϊτζάκης γεννήθηκε το 1840 στο χωριό Κάστελλος του Ρεθύμνου. Ήταν γιος του Εμμανουήλ Καλαϊτζάκη, ο οποίος εκτός από τον Εμμανουήλ είχε και δύο κόρες. Τη Χρυσή και τη Δέσποινα. Η Χρυσή παντρεύτηκε τον ήρωα του Αρκαδιού Εμμ. Παχλά και η Δέσποινα τον Ρώσο φιλέλληνα Ιωάννη Πετρώφ. Για τα παιδικά και τα πρώτα νεανικά χρόνια του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, καθώς και για τις εγκύκλιες σπουδές του, δεν υπάρχουν πληροφορίες. Σε νεαρή ηλικία –γύρω στο 1860– εγκαταστάθηκε στην Αθήνα κοντά στον Εμμανουήλ Βυβιλάκη, αδελφό της μητέρας του, ο οποίος εξέδιδε την εφημερίδα Ραδάμανθυς. Εκεί έμαθε την τυπογραφική τέχνη και έκανε τα πρώτα του δημοσιογραφικά γυμνάσματα. 

Ένα από τα διατάγματα παύσης
της εφημερίδας Αρκάδιον

Με την έκρηξη της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869, επιστρέφει στην Κρήτη με φορητό τυπογραφείο, το οποίο θέτει στην υπηρεσία του Αγώνα, κατά το παράδειγμα του θείου του Εμμ. Βυβιλάκη, ο οποίος έπραξε το ίδιο στην κρητική επανάσταση του 1841. Ίσως μάλιστα να πρόκειται για το ίδιο πιεστήριο. Αρχικά εγκατέστησε το πιεστήριο στα Σφακιά και στη συνέχεια δίπλα στην Επαναστατική Επιτροπή του Αγώνα, ακολουθώντας την στις μετακινήσεις της στις Σφακιανές μαδάρες από σπηλιά σε σπηλιά, τυπώνοντας προκηρύξεις, υπομνήματα, αναφορές, διαταγές και άλλα κείμενα του Αγώνα, αλλά κυρίως το επαναστατικό φύλλο με τον τίτλο Κρήτη και υπότιτλο Ελευθερία ή Θάνατος, το οποίο κυκλοφορεί κατά τη διάρκεια της επανάστασης και φέρει στον κολοφώνα του την ένδειξη: «Οι τυπογράφοι Ηλίας Γ. Μανιός και Στυλιανός Εμμ. Καλαϊντζάκης».

Προσθήκη λεζάντας

Μετά το τέλος της επανάστασης, η οποία δεν είχε το ποθητό αποτέλεσμα, ο Καλαϊτζάκης φορτώνει τα σύνεργά του σε μουλάρια και τα μεταφέρει στο Λουτρό Σφακίων όπου τα κρύβει μέσα σ’ ένα παλιό ελαιοτριβείο και αναχωρεί για την Αθήνα. Σε λίγο επιστρέφει και πάλι στην Κρήτη με καινούρια δύναμη και καινούριο τυπογραφικό υλικό αγορασμένο από τον Βυβιλάκη και με την εντολή να τυπώσει διδακτικά βιβλία για τα σκλαβωμένα Κρητικόπουλα. Αυτή τη φορά εγκαθίσταται στη σπηλιά του Τιμίου Σταυρού πάνω από την Ασή Γωνιά και με τα έντυπά του προπαρασκευάζει μεθοδικά τις ψυχές των Κρητικών για νέους σηκωμούς. Μετά τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878) επιστρέφει στην Αθήνα όπου παραμένει εργαζόμενος στον Ραδάμανθυ μέχρι το θάνατο του θείου του το 1880.

Την ίδια χρονιά επιστρέφει στο Ρέθυμνο και ένα χρόνο αργότερα εκδίδει την πρώτη του εφημερίδα με τον τίτλο τον Νέος Ραδάμανθυς (1881-1884). Θα ακολουθήσουν το Αρκάδιον (1884-1888), η Παρρησία (1885-1889), δυο εφημερίδες που κράτησαν θαρραλέα και πατριωτική στάση απέναντι στην τουρκική διοίκηση, γι’ αυτό άλλωστε και τις έκλεισε συνολικά επτά φορές. Είναι εντυπωσιακό και αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι κάθε φορά που παυόταν η μια εφημερίδα ο Καλαϊτζάκης εξέδιδε αμέσως την άλλη σε ένα παιχνίδι εμπαιγμού της τουρκικής εξουσίας.

Αμέσως μετά τη μεταπολίτευση του 1898, η πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε στην Κρήτη ήταν το Ρέθυμνον του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, το οποίο με τη συμπλήρωση τριών φύλλων διέκοψε την έκδοσή, επειδή ο Καλαϊτζάκης δεν μπορούσε να ανεχθεί τη λογοκρισία των Ρωσικών Αρχών, που ασκούσαν τότε τη διοίκηση του Τμήματος (νομού) Ρεθύμνης.

Το 1907 εκδίδει την Ελευθερία, η οποία είναι η πρώτη βενιζελική εφημερίδα του Ρεθύμνου. Άλλωστε το δηλώνει απερίφραστα στο εκτενές εκδοτικό σημείωμα του πρώτου φύλλου: Εγκαινιάζοντες το δημοσιογραφικόν ημών στάδιον απαραίτητον να εκθέσωμεν το πολιτικόν πρόγραμμα ου τας αρχάς θέλωμεν από των στηλών τούτων ερμηνεύει και υποστηρίζει. Το πρόγραμμα της πολιτικής ημών πορείας είναι αυτό τούτο όπερ τη 25^η παρελθόντος μηνός Μαρτίου δημοσία ανέπτυξεν ενταύθα διά μακρών ο Ηγέτης της Κρητικής Αντιπολιτεύσεως κ. Βενιζέλος…

Το κύκνειο εκδοτικό άσμα του Στυλ. Καλαϊτζάκη ήταν η εφημερίδα Δράσις, που εξέδωσε τον Απρίλη του 1910 μαζί με το άλλο μεγάλο αστέρι της Ρεθεμνιώτικης δημοσιογραφίας, τον Λυκούργο Καφφάτο. Η συνύπαρξη κράτησε μέχρι τον Μάη του 1911, οπότε ο Καλαϊτζάκης αποσύρεται από την εφημερίδα πιθανόν επειδή δεν συμφωνούσε με τον αντιβενιζελικό προσανατολισμό του Καφφάτου.

Πέρα από τις δικές του εφημερίδες, στο τυπογραφείο του τυπώθηκαν και άλλα έντυπα όπως η Αναγέννησις (1898-1908) του Θεμ. Παπαδάκη, η Κρητική Εφημερίς (1901-1904) του Στυλ. Κωστογιάννη και η Ένωσις (1908-1909) την οποία εξέδωσε ο γιος του Βασίλης. Αλλά και τα βιβλία (περίπου 40), φυλλάδια, μονόφυλλα κλπ. έντυπα που κυκλοφορούν στο Ρέθυμνο κατά την 30ετία 1880-1910 τυπώνονται σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στο τυπογραφείο του. Συνεπώς προσφυέστατα αποκλήθηκε Γουτεμβέργιος του Ρεθύμνου. Παράλληλα με την τυπογραφική και εκδοτική δραστηριότητα, διατηρούσε και βιβλιοχαρτοπωλείο στο Ρέθυμνο. Η γυναίκα του ονομαζόταν Αικατερίνη, με την οποία απόκτησε τέσσερα παιδιά. Τη Μαρία, την Καλλιόπη, τον Βασίλη και τον Γιάννη. Το 1911 αποσύρεται από την ενεργό δράση και πεθαίνει ξαφνικά στις 21 Μαϊου του 1917.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρέθεμνος φ. 666/25-5-2012)