ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΗΤΩΝ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

“MÜDAFAA”

ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΗΤΩΝ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Όταν με τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878) επιτράπηκε από την Οθωμανική Διοίκηση η έκδοση εφημερίδων στην Κρήτη, ακολούθησε ένας εκδοτικός καταιγισμός στο νησί. Συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1880-1897 εκδόθηκαν 23 τίτλοι εφημερίδων από τους οποίους οι 12 στα Χανιά, οι 7 στο Ηράκλειο και οι 4 στο Ρέθυμνο. Ακόμη πιο έντονο ήταν το φαινόμενο κατά την περίοδο της Αυτονομίας (1898-1913). Κατά την περίοδο αυτή βλέπουν το φως 54 τίτλοι εφημερίδων, οι οποίες χωροταξικά κατανέμονται ως εξής: 28 στα Χανιά, 13 στο Ρέθυμνο, 12 στο Ηράκλειο και 1 στο Λασίθι (Ιεράπετρα).

Το φύλλο Νο 2 της 15/12/1910 

Βλέπουμε λοιπόν ότι κατά το χρονικό διάστημα 1880-1913 εκδόθηκαν στην Κρήτη συνολικά 77 εφημερίδες, από τις οποίες οι 73 ήταν ελληνικές και μόλις οι 4 τουρκικές. Με τον όρο ελληνικές εννοούμε ότι γράφονταν  στην ελληνική γλώσσα και απευθύνονταν στο ελληνικό στοιχείο, ενώ αντίθετα οι τουρκικές γράφονταν  στην τουρκική γλώσσα και απευθύνονταν στο τουρκοκρητικό στοιχείο. Ο πολύ μικρός αριθμός των τελευταίων ίσως οφείλεται στο μεγάλο ποσοστό αναλφαβητισμού που επικρατούσε στους κόλπους του μουσουλμανικού πληθυσμού του νησιού.

Οι τέσσερις αυτές τουρκόφωνες εφημερίδες ήταν:

1)      Η «Ιντιμπάχ» (=Επαγρύπνησις), που εκδιδόταν το 1881-1884.

2)      Η «Σαντάϊ Γκιρίτ (=Φωνή της Κρήτης), που εκδιδόταν το 1881.

3)      Μιραατ Γκιρίτ (=Καθρέπτης της Κρήτης), που εκδιδόταν το 1886.

4)      Μουνταφαα (=Άμυνα), που εκδιδόταν το 1910-1911.

Από αυτές οι τρεις πρώτες εκδίδονταν στα Χανιά και η τελευταία στο Ρέθυμνο, στην οποία και αφορά το παρόν δημοσίευμα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν έκανα έρευνα για καταγραφή του Ρεθεμνιώτικου Τύπου[1] πληροφορήθηκα την ύπαρξή της από δύο σχόλια της εφημερίδας Δράσις του Ρεθύμνου[2]. Παρά την αναζήτησή μου, δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάποιο φύλλο της εφημερίδας. Διαβάζοντας τα σχόλια της Δράσεως διαπιστώνουμε ότι καταφέρεται με οξύτητα κατά της τουρκόφωνης συναδέλφου της και του εκδότη της. Από τα σχόλια αυτά πληροφορούμαστε ότι εκδότης της εφημερίδας, που στο ένα αναφέρεται ως «Μουτεφεά» και στο άλλο ως «Μουτεφτάς», ήταν κάποιος Χασάν Κουγιουμτζάκις, ο οποίος ήλθε από τα Χανιά και εγκαταστάθηκε στο Ρέθυμνο.  Είναι η εποχή που το αίτημα για Ένωση είναι παλλαϊκό και η ικανοποίησή του είναι «επί θύραις». Από την άλλη πλευρά στην Τουρκία είναι σε εξέλιξη το κίνημα των Νεοτούρκων και φαίνεται πως ο εκπρόσωπός τους στο Ρέθυμνο ήταν ο Κουγιουμτζάκις. Μέσω της εφημερίδας του υπερασπίζεται τα συμφέρονται των ομοθρήσκων του, που βλέπουν ότι τα πράγματα αλλάζουν ραγδαία εις βάρος τους και ότι περιέρχονται στη θέση που μέχρι πριν από λίγο βρίσκονταν οι χριστιανοί. Αφορμή για την ανταλλαγή «πυρών» μεταξύ Δράσεως και Άμυνας υπήρξε ένα επεισόδιο στο χωριό Αμπελάκι. Συγκεκριμένα στις 30 Δεκεμβρίου 1910 άγνωστοι πυροβόλησαν κατά των σπιτιών των Οθωμανών Μουσταφά Ταϊράκη και Αλή Τσισκάκη με συνέπεια να τραυματιστούν  ελαφρά ο Χουσεΐν Σουρλιτάκης, ο Αλή Τσισκάκης, ο Χουσεΐν Σακαληδάκης και η εικοσάχρονη Ουμήν Ταϊράκη. Οι τραυματισθέντες εξέφρασαν υπόνοιες κατά των Εμμανουήλ Λεντζάκη, Στυλιανού Λεντζάκη, Γεωργίου Λεντζάκη, Γεωργίου Παπαδάκη, Κανάκη Τζαγκαράκη, Ιωάννη Χαλκιαδάκη, Στυλιανού Βουρβαχάκη, Χαρ. Χαλκιαδάκη και Ιωάννη Μηναδάκη, οι οποίοι και συνελήφθησαν.

Αυτές ήταν όλες κι όλες οι πληροφορίες που είχαμε για την εφημερίδα που μας απασχολεί μέχρι που, σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2006 στο «Ξενία», στο οποίο συμμετείχαν και Τούρκοι σύνεδροι, πληροφορήθηκα ότι πλήρες σώμα της εν λόγω εφημερίδας φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σμύρνης. Παρακάλεσα την ιστορικό κ. Nükhet Adiyeke, που μετείχε στο συνέδριο, να μου στείλει σε φωτοτυπία κάποιο φύλλο της εφημερίδας. Πράγματι είχε την καλοσύνη να μου στείλει μερικά φύλλα, μέσω του τουρκολόγου και Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ηλία Κολοβού[3]. Από τα φύλλα αυτά διαπιστώνουμε ότι η εφημερίδα τυπωνόταν στην τουρκική –και μάλιστα στην παλαιοτουρκική– γραφή, γεγονός που καθιστά, τουλάχιστον σ’ εμάς, αδύνατη την προσέγγιση στο περιεχόμενο. Επίσης διαπιστώνουμε, από τα φύλλα που έχουμε στη διάθεσή μας, ότι η εφημερίδα εκδιδόταν από τον Δεκέμβρη του 1910 μέχρι τουλάχιστον τον Μάιο του 1911.

Ελπίζουμε να κατορθώσουμε να φέρουμε στο Ρέθυμνο ένα αντίγραφο του συνόλου των φύλλων της εφημερίδας και ευελπιστούμε ότι θα ασχοληθούν μαζί της οι τουρκολόγοι του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών, ώστε να γνωρίσουμε το περιεχόμενό της και να αντλήσουμε τις πληροφορίες που περιέχει.

Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

---

[1] Βλ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου, Εκατό χρόνια Ρεθεμνιώτικων εφημερίδων (1881-1981), Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 29 (1982), 165-181.

[2] Η Δράσις ήταν η εφημερίδα στην οποία συναντήθηκαν ο ένας ως εκδότης και ο άλλος ως διευθυντής τα δυο ιερά τέρατα της ρεθεμνιώτικης εφημεριδογραφίας, ο Στυλιανός Ε. Καλαϊτζάκης και ο Λυκούργος Καφφάτος.  Η Δράσις για τον πρώτο ήταν το κύκνειο άσμα ενώ για τον δεύτερο το βάπτισμα του πυρός στον δημοσιογραφικό στίβο.

[3] Εδώ πρέπει να ευχαριστήσω και την κ. Adiyeke και τον κ. Κολοβό για την προθυμία που έδειξαν να ικανοποιήσουν το αίτημά μου.