Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Οι παλαιότεροι  Ρεθεμνιώτες θυμούνται νότια του ναού των Εισοδίων και με τον ίδιο προσανατολισμό προς αυτόν μια μακρόστενη αίθουσα λίγο μικρότερη από το μεσαίο κλίτος του ναού. Ήταν η γνωστή σαν αίθουσα των Τριών Ιεραρχών ή αίθουσα της Δημοτικής Σχολής και για ένα διάστημα -επί Κρητικής Πολιτείας- αίθουσα του Πρίγκηπος Γεωργίου.

Η αίθουσα κατεδαφίστηκε το 1962 και οι νεότεροι θα την αγνοούσαμε παντελώς αν δεν τη διέσωζαν οπτικά ο Αντώνιος Βεβελάκης και περιγραφικά οι Ν.Β.Δρανδάκης και Εμμ. Λουρωτός.

Ο πρώτος, με το θαυμάσιο λιθογραφημένο σχέδιο που φιλοτέχνησε το έτος 1866 και του οποίου η μήτρα σώζεται και φυλάσσεται στο μουσείο του μητροπολιτικού μας ναού, μας έδωσε μιά θαυμάσια άποψη όχι μόνο της αίθουσας των Τριών Ιεραρχών που μας απασχολεί, αλλά  πρώτιστα του ναού όπως ήταν στην αρχική του μορφή και όλων των άλλων κτισμάτων που τον περιέβαλαν.

Η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών, που σημειώνεται με το βέλος.

Ο καθηγητής Ν. Β. Δρανδάκης, που γεννήθη-κε και ανδρώθηκε στη συνοικία της Μεγάλης Πα-ναγίας, μας δίνει από πρώ-το χέρι πολλές και έγκυρες πληροφορίες για όλο το οι-κοδομικό τετράγωνο στην εμπεριστατωμένη παρου-σίαση του λιθογραφημένου σχεδίου του Βεβελάκη στην εφημ. Κρητική Επι-θεώρησις (φ. 20,21,25 και 26 Ιουνίου 1946), και ιδιαί-τερα για την αίθουσα των Τριών Ιεραρχών στην ίδια εφημερίδα (φ. 5-2-1947). Μαθαίνουμε, λοιπόν, από τον σεβαστό Καθηγητή ότι ο ναός χτίστηκε το 1844 "προστασία και συνδρομή του Θεοφιλεστά-του Αγίου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Καλλινίκου, δαπάνη δε των εν τη αυτή πόλει ευσεβών χριστιανών". Για την αίθουσα των Τριών Ιεραρχών μαθαίνουμε πως χτίστηκε το 1840 πάλι με τη συνδρομή των χριστιανών της πόλης που τότε δεν ήταν και πάρα πολλοί. Για την κατασκευή της απαιτήθηκαν 303 ημερομίσθια "πουργών" και άλλα τόσα "κτιστάδων". Για τη στέγη χρειάστηκαν 8000 κεραμίδια και για το δάπεδο 111 πλάκες Μαλτέζικες. Από τους τεχνίτες που εργάστηκαν μνημονεύονται ο Χατζή Γιώργης Βεβελάκης που κατασκεύασε τις καμάρες και οι ξυλουργοί Μαθιός Βαλέργας και κάποιος Ζακυνθινός. Το οικονομικό κόστος έφτασε τα 15.014 γρόσια με κυριότερους δωρητές τό Ταμείο των Σχολείων με 6.222, τον Δεσπότη Καλλίνικο Νικολετάκη με 500 και τον Νικ. Χιονάκη με 1.150 γρόσια. Άλλα μικρότερα ποσά πρόσφεραν περίπου ογδόντα Ρεθεμνιώτες.

Μέχρι το 1884 λειτούργησε εκεί το αλληλοδιδακτικό σχολείο, στο οποίο δίδαξε επί πολλά χρόνια ο αγωνιστής δάσκαλος Εμμανουήλ Λουρωτός από το Νευς Αμάρι, ο οποίος πέρα από τις πληροφορίες που μας δίνει για τη λειτουργία του αλληλοδιδακτικού σχολείου, διασώζει μια παραστατική και λεπτομερή περιγραφή του εσωτερικού της αίθουσας[1]:   

Δεξιά η αίθουσα των 3 Ιεραρχών, στο
              βάθος το Καμπαναριό και αριστερά η ΒΑ
              γωνία του Δεσποτικού μεγάρου.

Κατά τον Εμμ. Λουρωτό, λοιπόν, η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών χτίστηκε μετά το 1841 με σχέδια τού πρώτου δασκάλου του αλληλοδιδακτικού, Κων/νου Ι. Ψαρουδάκη. Στο σχολείο αυτό φοιτούσαν 200 με 250 μαθητές από την πόλη και τα προάστια.

Πάνω από την έδρα ήταν αναρτημένη η εικόνα των Τριών Ιεραρχών και γύρω απ’αυτήν με καλλιγραφικά γράμματα υπήρχε η φράση "Αρχή Σοφίας Φόβος Κυρίου". Κάτω από την εικόνα σε ιδιαίτερο πλαίσιο τα γράμματα του αλφαβήτου κεφαλαία και πεζά, σε κανονική γραφή και καλλιγραφημένα., οι αριθμοί 1 έως 10 και τα ρητά "Εφόδιον από νεότητος εις γήρας αναλάμβανε Σοφίαν" και "Είς τόπος διά καθέν πράγμα και καθέν πράγμα εις τον τόπον του".

Πιο κάτω είχε κρεμαστεί ο πίνακας του σχολείου. Δεξιά της έδρας υπήρχε στήλη πάνω στην οποία είχε τοποθετηθεί λευκός πίνακας με χρυσό πλαίσιο και έφερε την επιγραφή "Ο μέγας πίναξ της τιμής". Στον πίνακα αυτόν γράφονταν τα ονόματα των μαθητών που αρίστευαν και βραβεύονταν. Αριστερά της έδρας, επίσης πάνω σε στήλη, υπήρχε άλλος πίνακας μαύρος και απαίσιος με την επιγραφή "Ο της ατιμώσεως μέγας πίναξ". Εδώ γράφονταν τα ονόματα όσων μαθητών έπεφταν σε μεγάλα παραπτώματα.

Λίγο χαμηλότερα ήταν κρεμασμένα τα βραβεία (κονκάρδες) με χρυσές ταινίες και γραμμένα πάνω τους τα διάφορα αξιώματα της τάξης: "Επιθεωρητής", "Γενικός Πρωτόσκολος", "Γενικός Κοσμήτωρ", "Λοχαγός". Τα βραβεία αυτά κρεμούσαν στο στήθος τους οι μαθητές που υπηρετούσαν κάθε φορά το κάθε αξίωμα. Ακόμα πιο κάτω κρέμονταν άλλα, τα λεγόμενα "Πιττακώματα",  απαίσια μαύρα στρογγυλά από χαρτόνι με την επιγραφή "Φυγάς", "Κλέφτης" κλπ. για ευνόητη χρήση. 

Δεξιότερα υπήρχε το ερμάριο με τα είδη γραφικής ύλης, τα διδακτικά βιβλία και το πολυτελές χρυσόδετο βιβλίο των βραβεύσεων, όπου αναγράφονταν τα ονόματα των βραβευμένων μαθητών.

Δίπλα στην έξοδο της αίθουσας υπήρχαν κρεμασμένες τέσσερις μικρές αριθμημένες πινακίδες με τους αριθμούς 1, 2, 3 και 4. Κάθε πινακίδα αντιστοιχούσε σε ένα από τα τέσσερα δωμάτια των αφοδευτηρίων και κάθε μαθητής που ήθελε να κάνει χρήση έπρεπε να γυρίσει ανάποδα την πινακίδα του δωματίου που θα χρησιμοποιούσε ώστε να είναι εμφανές στους υπόλοιπους ποιο δωμάτιο ήταν κατειλημμένο

Ψηλά στις δύο πλευρές της αίθουσας ήταν σχεδιασμένα από τον Κων/νο Ψαρουδάκη, που αναφέρθηκε πιο πάνω, σχήματα της Γεωμετρίας και της Αστρονομίας. Στον απέναντι από την έδρα τοίχο ήταν γραμμένες με ωραία γράμματα δύο από τις δέκα εντολές (δεν αναφέρεται ποιές) και από κάτω η φράση "Εν ταύταις ταις δυσίν εντολαίς όλος ο νόμος και οι προφήται κρέμανται".

Εδώ τελειώνει την περιγραφή της αίθουσας ο Εμμ. Λουρωτός και συνεχίζει με την περιγραφή του τρόπου λειτουργίας του αλληλοδιδακτικού σχολείου, η οποία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ίσως δοθεί η ευκαιρία να δημοσιευθεί σε κάποια άλλη περίσταση.

Η αίθουσα εξακολούθησε να λειτουργεί ως δημοτικό σχολείο για πολλά χρόνια μετά το 1884 που διακόπηκε η λειτουργία του αλληλοδιδακτικού. Πέρα όμως από αυτήν την κύρια χρήση η αίθουσα των Τριών Ιεραρχών φιλοξενούσε -λόγω έλλειψης άλλης- κάθε σοβαρή εκδήλωση της πόλης, όπως θεατρικές παραστάσεις, χορούς και διαλέξεις, αλλά και τις διάφορες επετειακές εκδηλώσεις με κορυφαία αυτήν του μνημοσύνου των ολοκαυτωθέντων στο Αρκάδι, το οποίο άρχισε να τελείται από το 1884 και εξής και περιλάμβανε -πέρα από το θρησκευτικό μέρος- εκφώνηση πανηγυρικών, απαγγελίες, θεατρικά σκέτς κλπ.

Στη διάρκεια του πολέμου και τα πρώτα μετά απ' αυτόν χρόνια, σε ημιερειπωμένη κατάσταση, φιλοξένησε τα συσσίτια των σχολείων και το κατηχητικό μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '50 οπότε, όπως προαναφέραμε, κατεδαφίστηκε. 

(Δημοσιεύθηκε στο π. Ενοριακή Παρουσία, τχ. 2/1998, σ. 8)

---

[1] Προμηθεύς ο Πυρφόρος, τχ. 60/15-6-1927.