ΕΝΩΣΙΣ, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Ένωσις

Τον Σεπτέμβριο του 1908, μετά από μαζικά λαϊκά ψηφίσματα, καταργείται η Αρμοστεία και κηρύσσεται από την Κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, χωρίς η Κυβέρνηση της τελευταίας να την υιοθετήσει εμφανώς, φοβούμενη τις αντιδράσεις της Τουρκίας και των Μεγάλων Δυνάμεων. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα του ενθουσιασμού μια τριάδα ανήσυχων νέων, που τους συνδέει η πίστη τους προς τον Βενιζέλο, κυκλοφορεί στο Ρέθυμνο στις 18 Οκτωβρίου 1908 το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Ένωσις. Υπότιτλος: Εβδομαδιαία Πολιτική και Φιλολογική Εφημερίς. Εκδότης ο Βασίλειος Στ. Καλαϊτζάκης[1], Υπεύθυνος Συντάκτης ο Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκις[2] και Διευθύνων ο Νικόλαος Ε. Αστρινός[3]. Τετρασέλιση διαστάσεων 41Χ31 εκ. (τρίστηλη). Ετήσια συνδρομή εσωτερικού 6 δρχ. και εξωτερικού 8 δρχ. Τυπωνόταν στο τυπογραφείο του Στυλ. Ε. Καλαϊτζάκη[4].

Όπως μαρτυρεί και ο τίτλος της εκδόθηκε για να υπηρετήσει και προωθήσει την υπόθεση της Ένωσης στην περιοχή του Ρεθύμνου. Στο εκδοτικό σημείωμα του πρώτου φύλου, το οποίο διαπνέεται από το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, αναφέρονται, μεταξύ άλλων, και τα εξής: Η εφημερίς ημών δεν έχει ανάγκην να εξηγήση διά μακρών το πρόγραμμα αυτής. Ο τίτλος «ΕΝΩΣΙΣ» συμβολίζει αιώνων όλων εθνικούς πόθους και πανελλήνιον δράσιν. Ο Ελληνισμός ενούμενος εις έν μέγα ανατολικόν κράτος, θα συντελέση εις την κραταίωσιν της παγκοσμίου ειρήνης και της ελευθερίας των λαών…Τοπικώς η «Ένωσις» θα υποστηρίζει τας αρχάς της πολιτικής εν Κρήτη μερίδος, ης ηγείται ο κ. Ελευθέριος Βενιζέλος…Αι πολιτικαί ιδέαι του κ. Βενιζέλου, ως αρχηγού κόμματος, υπερνικήσασαι μετά μακράν δοκιμασίαν πάσαν αντίδρασιν και αναγνωρισθείσαι ως αι μόναι ορθαί, προήγαγον το Κρητικόν ζήτημα και παρεσκεύασαν την σημερινήν αυτού θέσιν. Προς τον πολιτευτήν τούτον από δεκαετίας ήδη στρέφονται τα βλέμματα όχι μόνον των Κρητών, ανεξαρτήτως κόμματος, αλλά και πολλών εκ των εν Ελλάδι…

Η δομή της  ύλης είναι η συνήθης της εποχής, η οποία χαρακτηρίζεται από ανυπόγραφο κύριο άρθρο στην πρώτη σελίδα, το οποίο συνήθως είναι σχετικό με το Κρητικό Ζήτημα και, βέβαια, εκφράζει και απηχεί τις απόψεις των Ενωτικών. Στη δεύτερη και τρίτη σελίδα υπάρχουν ειδησεογραφικές στήλες ειδήσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και τοπικές ειδήσεις και ενδιαφέροντα σχόλια. Ενδεικτικοί είναι οι τίτλοι των στηλών αυτών: «Εβδομαδιαία Νέα», «Παρατηρήσεις», «Τηλεγραφήματα», «Νεώτερα», «Επίκαιρα», «Κοινωνικά» κ.ά. Επίσης στις εσωτερικές σελίδες συχνά αναδημοσιεύονται άρθρα και επιφυλλίδες του Αθηναϊκού και Ευρωπαϊκού Τύπου. Τακτικούς συνεργάτες δεν είχε η εφημερίδα πλην κάποιου με το ψευδώνυμο «Παροδίτης», ο οποίος κατά διαστήματα δημοσιεύει ποιήματα όχι ιδιαίτερης λογοτεχνικής αξίας. Θέματα που απασχόλησαν την εφημερίδα, πέραν του Κρητικού Ζητήματος που κυριαρχεί σε όλη τη διάρκεια της έκδοσης, είναι το γλωσσικό ζήτημα, στο οποίο τάσσεται υπέρ των καθαρευουσιάνων και βάλει κατά των μαλλιαρών, η ακτοπλοϊα που ακόμη και σήμερα μας απασχολεί κ.ά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και είδηση της αναχώρησης από το Ρέθυμνο και του τελευταίου τμήματος

του Ρωσικού στρατού, που δημοσιεύεται στο φύλλο 19^ης Ιανουαρίου 1909.

Οι διαφημίσεις είναι αρκετές και φιλοξενούνται στην τρίτη σελίδα, ενώ η τέταρτη σελίδα καλύπτεται από δικαστικές ειδήσεις και κυρίως πλειστηριασμούς,

Όπως και η Ελευθερία που αναφέρθηκε πιο πάνω, η Ένωσις δεν πήγε καλά από οικονομική άποψη. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι στα τελευταία φύλλα υπάρχει η εξής παράκληση προς τους συνδρομητές: Παρακαλούμεν θερμώς τους φίλους Συνδρομητάς οίτινες δεν επλήρωσαν την εξάμηνον συνδρομή των να μας εμβάσωσι ταύτην δι’ επιταγής. Πριν κλείσει χρόνο διακόπτει την έκδοσή της με τελευταίο φύλλο εκείνο της 10ης Ιουλίου 1909, το οποίο φέρει τον αριθμό 34.

Μέχρι πριν μερικά χρόνια ήταν γνωστό μόνο το 4^ο φύλλο της εφημερίδας, το οποίο φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης στα Χανιά, ώσπου εντοπίσθηκε στην κατοχή ιδιώτη[5] και μικροφωτογραφήθηκε για λογαριασμό της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης μια πλήρης σειρά των φύλλων της εφημερίδας.

---

[1] Ο Βασίλης ήταν το τρίτο παιδί και ο πρώτος γιος του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, πατριάρχη της Ρεθυμνιώτικης εφημεριδογραφίας..

[2] Ο Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκις (1883-1942) ήταν δικηγόρος του Ρεθύμνου. Διετέλεσε Δήμαρχος Ρεθύμνης από 1-12-1922 μέχρι 1-12-1925 και διοικητής του Εφεδρικού Ταμείου Ρεθύμνης από 29-12-1925 μέχρι 30-6-1932. Σ’ αυτόν ανήκει η έμπνευση της δημιουργίας δημοτικού κήπου στον χώρο των μουσουλμανικών νεκροταφείων του Ρεθύμνου και η πρωτοβουλία για την ανέγερση του Γυμνασίου Αρρένων το 1928.

[3] Δικαστικός υπάλληλος το επάγγελμα. Δραστήριο μέλος της τοπικής κοινωνίας με ενεργή συμμετοχή στα κοινά.

[4] Το τυπογραφείο βρισκόταν στην οδό Τσάρου αριθ. 11, ενώ από το 2^ο φύλλο η διεύθυνση γίνεται, οδός Δεμερίκ αριθ. 11. Οδός Τσάρου ήταν η σημερινή οδός Αρκαδίου, η οποία περιλάμβανε και τα σπίτια που βρίσκονται στη νοτιοδυτική πλευρά της πλατείας του Άγνωστου Στρατιώτη, όπου βρισκόταν και το τυπογραφείο Καλαϊτζάκη. Πιθανολογούμε ότι το κομμάτι αυτό του δρόμου μετονομάσθηκε σε Δεμερίκ, αλλά η αρίθμηση έμεινε η ίδια. 

[5] Βλ. υποσημείωση 4.