ΡΕΘΥΜΝΟΝ: Η ΠΡΩΤΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ

Ρέθυμνον: Η πρώτη εφημερίδα της Κρητικής Μεταπολίτευσης

Ο Στυλιανός Εμμ. Καλαϊτζάκης (1840–1917), θεωρείται δικαιολογημένα πατριάρχης όχι μόνο της οικογένειας Καλαϊτζάκη, αλλά και γενικότερα της Ρεθεμνιώτικης τυπογραφίας και εφημεριδογραφίας. Σε διάστημα τριάντα χρόνων, δηλαδή από το 1880 μέχρι το 1910 εξέδωσε συνολικά έξι τίτλους εφημερίδων καθώς και πλήθος βιβλίων και φυλλαδίων. Το 1881 σπεύδει από τους πρώτους να εκμεταλλευθεί τη δυνατότητα που του δίνει η Σύμβαση της Χαλέπας (1878) και εκδίδει τον Νέο Ραδάμανθυ, την πρώτη εφημερίδα του Ρεθύμνου, την οποία το 1884 μετονομάζει σε Αρκάδιον, καθιστώντας προφανείς τις προθέσεις του και επιτρέποντας τους αναπόφευκτους συνειρμούς με το μοναστήρι-σύμβολο. Πράγματι η εφημερίδα τίμησε στο ακέραιο το όνομά της. Η αρθρογραφία της ήταν τόσο επιθετική προς την Τουρκική Διοίκηση ώστε ύστερα από αλλεπάλληλες διώξεις παύθηκε οριστικά το Σεπτέμβρη του 1888. Η δεκαετία που ακολούθησε (1889–1898) υπήρξε μια από τις πιο μαύρες περιόδους της ιστορίας της Κρήτης. Η καταπίεση έφτασε σε ακρότατα σημεία και ο κρητικός λαός περιήλθε σε κατάσταση εξαθλίωσης. Κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος στο νησί και οι εφημερίδες έκλεισαν. Στα τέλη του 1898 η Κρήτη βγαίνει από μια μακρόχρονη επανάσταση καταρρακωμένη αλλά επιτέλους δικαιωμένη. Στις 2 Νοεμβρίου 1898 αποχωρεί από την Κρήτη και τελευταίος Τούρκος στρατιώτης και στις 14 του ίδιου μήνα οι τέσσερις προστάτιδες δυνάμεις ανακοίνωσαν τον διορισμό του πρίγκιπα Γεωργίου της Ελλάδος ως Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης, ο οποίος αποβιβάστηκε στη Σούδα την 9^η Δεκεμβρίου του 1898.

Μέσα στο ενθουσιώδες κλίμα αυτών των ημερών ο Στ. Καλαϊτζάκης, εκδίδει την εφημερίδα Ρέθυμνον, η οποία μπορεί να μην ευτύχησε σε μακροβιότητα, έμεινε όμως στην ιστορία ως η πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε στην Κρήτη μετά τη Μεταπολίτευση. Εκδόθηκαν μόνο τρία φύλλα της εφημερίδας, τα οποία σώζονται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου. Το πρώτο κυκλοφόρησε στις 24 Νοεμβρίου, το δεύτερο στις 28 και το τρίτο στις 4 Δεκεμβρίου του 1898. Δεν είναι γνωστοί οι λόγοι για τους οποίους η εφημερίδα έκλεισε τόσο σύντομα. Στον κολοφώνα του τρίτου και τελευταίου φύλλου υπάρχει η ακόλουθη ένδειξη που μαρτυρεί την επιβολή λογοκρισίας: Επιτρέπεται η εκτύπωσις — Ο Λοχαγός του Αυτοκρατορικού Ρωσσικού στρατού Δαδίκην. Πιθανολογώ, λοιπόν, ότι ο Στυλ. Καλαϊτζάκης μη ανεχόμενος λογοκρισία προτίμησε να κλείσει την εφημερίδα.

Πρόκειται για φύλλο πολύ μικρού σχήματος (24Χ34 εκ.), τετρασέλιδο με το κείμενο σε δύο στήλες. Υπότιτλος: Εφημερίς των Ειδήσεων Εκδιδομένη δις της Εβδομάδος. Αριστερά του τίτλου υπάρχει η ένδειξη: Συνδρομή ετησία έν μετζήτιον προπληρωτέον και δεξια: Ειδοποιήσεις ιδιωτικαί καταχωρίζονται κατ’ αποκοπήν.

Επειδή ο αριθμός των φύλλων είναι πολύ μικρός είναι ευχερές να γίνει μια σχετικά αναλυτική παρουσίαση της εφημερίδας, η οποία είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό:

Την πρώτη σελίδα και στα τρία φύλλα καταλαμβάνει το κύριο άρθρο, το οποίο στο δεύτερο και τρίτο φύλλο εκτείνεται και στη δεύτερη σελίδα. Στο σημείωμα του εκδότη στο πρώτο φύλλο αναφέρονται τα εξής: «Μετά το νέον πολίτευμα κάμνομεν αρχήν της εκδόσεως της πρώτης Κρητικής εφημερίδος με τας καλλιτέρας ελπίδας και υπό το κράτος της ελευθερίας υπό το οποίον διατελούμεν. Η πρώτη αύτη εφημερίς εκδίδεται εν Ρεθύμνη. Το Ρέθυμνον ευτυχώς είνε η μόνη πόλις της Κρήτης η οποία εσώθη από μεγάλας καταστροφάς. Τούτο οφείλεται εις τον Θεόν πρώτον και δεύτερον εις τας δραστηρίας ενεργείας των Ρωσσικών αρχών. Εις τον εξοχώτατον Ναύαρχον κ. Σκριδλώφ και τον αρχηγόν των εν Ρεθύμνη Ρωσσικών στρατευμάτων εξοχώτατον Διοικητήν Συνταγματάρχην Δε Σχιοστάκ οφείλεται ότι η τάξις αποκατεστάθη ταχέως εις τον Νομόν μας. Όλαι αι αρχαί ανέλαβον τα καθήκοντά των. Πλήρης ασφάλεια επικρατεί εις όλον τον Νομόν. Τα όπλα προσέρχονται πρόθυμοι και παραδίδουν εις τας αρχάς οι Χριστιανοί. Τα Δημαρχεία εργάζονται. Σχολεία θα εγκατασταθούν εις την πόλιν μας όσα ήσαν και πριν και από έν εις κάθε δήμον. Μία εφημερίς διά να μανθάνη ο κόσμος τας ειδήσεις, και η εφημερίς αύτη εκδίδεται σήμερον. Η εφημερίς είναι επί του παρόντος μικρά. Διότι τα μέσα της εκδόσεως μεγαλυτέρας δεν υπάρχουν. Θα εκδίδεται δύο φοράς την εβδομάδα. Η συνδρομή είνε μικρά – έν μετζήτιον ετησίως. Εκείνος ο οποίος θα κρατήση τα δύο πρώτα φύλλα θα θεωρήται συνδρομητής. Η συνδρομή θα πληρωθή μετά το 3^ο φύλλο. Η εφημερίς θα είνε απλή εφημερίς των ειδήσεων. Τα κύριά της άρθρα θα είνε βραχέα πάντοτε. Ελπίζομεν ότι το κοινόν θα συντελέση εις την επαύξησιν του φύλλου δια της υποστηρίξεώς του».

Το κύριο άρθρο του 2^ου φύλλο είναι ένα συγκλονιστικό κείμενο με παραινέσεις προς τους Κρητικούς να προχωρήσουν προς το μέλλον παραδειγματιζόμενοι από τους προγόνους τους. Αντιλαμβανόμενη την αξία αυτού κειμένου η κ. Μαρία Τσιριμονάκη το περιέλαβε αυτούσιο στο νέο της βιβλίο που κυκλοφορεί σύντομα. Το κύριο άρθρο του 3^ου φύλλου φέρει τον τίτλο «Πως εμορφώνοντο αι γενεαί των πατέρων ημών» και αναφέρεται –όπως μαρτυρεί και ο τίτλος– στις συνθήκες κάτω από τις οποίες μάθαιναν γράμματα η υπόδουλοι Κρητικοί.

Στο 1^ο φύλλο δημοσιεύονται 25 ημερήσιες διατάξεις του Ρώσου διοικητή του Ρεθύμνου Συνταγματάρχη Θεόδωρου ντε Χιοστάκ, οι οποίες αφορούν διοικητικά θέματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης μια εγκύκλιος του Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Διονυσίου Καστρινογιαννάκη «προς τους κατοίκους των Επαρχιών του Νομού Ρεθύμνης», η οποία δημοσιεύεται στο δεύτερο φύλλο. Από αυτήν και μόνο την εγκύκλιο φαίνεται πόσο μεγάλη προσωπικότητα ήταν ο Διονύσιος και πόσο μπροστά από την εποχή του. Παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα για να αντιληφθεί ο αναγνώστης περί τίνος πρόκειται: «Εμάθομεν ότι ξένοι προβλέποντες ότι θα είνε δυνατή εις την πατρίδα μας με το νέον πολίτευμα η ενέργεια αρχαιολογικών ανασκαφών, έσπευσαν και θα σπεύσωσι να επωφεληθώσι της αγνοίας σας και να αγοράσωσι εις ευθηνήν τιμήν χωράφια, τα οποία αυτοί ηξεύρουν ότι κρύπτουσι μεγάλους αρχαιολογικούς θησαυρούς. Τούτο θα είνε μέγα αδίκημα και διά σας και διά την πατρίδα μας, η οποία θα στερηθή  με αυτόν τον τρόπον την πατρικήν μας κληρονομίαν και δόξαν … Λοιπόν σας κάμνομεν γνωστόν τον κίνδυνον τούτον και σας συνιστώμεν να είσθε προσεκτικοί, όταν ξένοι έρχωνται και σας κάμνουν προτάσεις δια την πώλησιν χωραφίων σας». Βλέπομε λοιπόν ότι ο Διονύσιος ενόψει του κινδύνου και δεδομένου ότι δεν έχει ακόμη συγκροτηθεί η Κρητική Πολιτεία, σπεύδει και αναπληρώνει το κενό της έλλειψης εντόπιας εκτελεστικής εξουσίας. Στο 3^ο φύλλο δημοσιεύεται η απόφαση της 30^ης Οκτωβρίου 1898 των ναυάρχων των τεσσάρων προστατίδων δυνάμεων με την οποία καθορίζουν «την διοργάνωσιν της προσωρινής κυβερνλησεως της Νήσου μετά την αναχώρησιν των τουρκικών στρατευμάτων».

Οι άλλες σελίδες της εφημερίδας και στα τρία φύλλα είναι γεμάτες από ειδήσεις –κατά κανόνα σύντομες– και αφορούν τη μεταπολίτευση και τις προσπάθειες συγκρότησης της νέας πολιτείας. Παραθέτουμε ενδεικτικά μερικές από αυτές:

·         Διορισμός του πρίγκιπα Γεωργίου ως Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης. Το κείμενο φέρει τον τίτλο «Πρώτη και μεγάλη είδησις».

·         Αναχώρηση τμήματος του Ρωσικού στρατού από το Ρέθυμνο με τις ευχές και ευχαριστίες του Ρεθεμνιώτικου λαού.

·         Ανασύσταση των σχολικών εφορειών και διορισμοί δασκάλων. Στο Σχολαρχείο διορίστηκαν οι Ιωάννης Βογιατζάκης, Νικόλαος Σταυρουλάκης και Νικόλαος Κιρμιζάκης. Στο Δημοτικό Σχολείο αρρένων οι Στυλιανός Ι. Δρανδάκης, Μιχαήλ Χ. Πενθερουδάκης και Εμμανουήλ Σημανδήρης. Στο Παρθεναγωγείο οι Μαρία Πετυχάκη, Αμαλία Μανουσάκη και Μαρία Παρασυράκη.

·         Διορισμοί συμβολαιογράφων και γιατρών.

·         Καθορισμός του τύπου της Κρητικής σημαίας.

·         Απόφαση του Θεόδωρου δε Χιοστάκ για επισκευή του «βορβοροφάγου» μηχανήματος για εκβάθυνση του λιμανιού.

·         Απόφαση του ίδιου για επισκευή των κατεστραμμένων γεφυρών του Πλατανιά και του Πετρέ.

Και κλείνουμε αυτό το σύντομο δημοσίευμα παραθέτοντας αυτούσιες μερικές υγειονομικές διατάξεις που δημοσιεύει η εφημερίδα στο 3^ο της φύλλο και αφορούν κυρίως τη σφαγή των ζώων και την πώληση κρέατος:

·         Άπαντα τα εις την δημόσιαν κατανάλωσιν προωρισμένα ζώα πρέπει να σφάζωνται εις το δημόσιον σφαγείον, κείμενον εις την δυτικήν παραλίαν μεταξύ Κουμπέ και Μαρμαρόπορτας (Η δύτική είσοδος της πόλης).

·         Άπαντα τα ζώα θα σφάζωνται κατόπιν εξετάσεως αυτών υπό του δημοτικού ιατρού.

·         Το κρέας θα πωλείται εις το έξωθεν της Μεγάλης Πόρτας κείμενον κρεωπωλείον.

·         Η ανά τας οδούς πώλησις απαγορεύεται αυστηρότατα.

·         Απαγορεύεται η πώλησις κρεάτων μετά του ήπατος (σκωτίου), πνευμόνων, χορδών και εντέρων και η ζύγισις αυτών δι’ οκάδων και δραμίων πέτρινων αλλ’ ορειχαλκίνων.

·         Οι κρεοπώλαι οφείλουν να τηρώσι μεγάλην καθαριότητα εις τε το κρεοπωλείον και το σφαγείον προς δε και εις τα ενδύματα αυτών όταν εργάζονται εις το κρεοπωλείον.

·         Οι πωλούντες κρέας κακής ποιότητος θα καταδιώκωνται αμειλίκτως.

·         Όλοι οι κάτοχοι οικιών και μαγαζείων της πόλεως ταύτης οφείλουσι να εναποθέτωσι τα σκουπίδια εντός κουτίου ή κασονίου και να τα φυλάττωσιν, όταν δε διέρχηται έξωθεν το κάρρον της Δημαρχίας να τα εκκενώσιν εντός και όχι να τα ρίπτωσιν εις τον δρόμον.

Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου