Η ΠΡΟΚΥΜΑΙΑ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΚΥΜΑΙΑ

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Ένα δημοσίευμα του Γ.Π. Εκκεκάκη στο Ρέθεμνος της 2-2-2008 με τίτλο «Η Προκυμαία και τα στάδια ολοκλήρωσης του έργου: Οι πρωτεργάτες της κατασκευής της», με παρακίνησε να γράψω το κείμενο που ακολουθεί, προκειμένου να προσθέσω ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία που έχω υπόψη μου για την προκυμαία του Ρεθύμνου. Άλλωστε ο Εκκεκάκης στο ίδιο δημοσίευμα καλεί τους νεότερους ερευνητές να ασχοληθούν με το θέμα. Ανταποκρίνομαι στην πρόσκλησή του παρά το γεγονός ότι δεν συγκαταλέγομαι –αν και θα το ήθελα πολύ– στους νεότερους.

Το Ρέθυμνο της Τουρκοκρατίας ήταν μια μικρή πόλη που ασφυκτιούσε μέσα στα τείχη. Δρόμοι στενοί και ανήλιαγοι, ακάλυπτοι οχετοί, στάβλοι και χαρκιδιά δημιουργούσαν αποπνικτική ατμόσφαιρα και έντονη την ανάγκη η πόλη να ανοιχτεί τόσο προς τον νότο όσο και προς τη θάλασσα. Όμως τα τείχη και η σχετική απαγόρευση εμπόδιζαν την πόλη να απλωθεί και να ανασάνει. Από τη μεριά της θάλασσας η έλλειψη προκυμαίας στερούσε από τους κατοίκους τη δυνατότητα εξόδου προς τη θάλασσα και την ευκαιρία περιπάτου και αναψυχής.

Η παραλία του Ρεθύμνου γύρω στο 1900

Είναι γνωστό ότι πριν κατασκευαστεί η προκυμαία, η θάλασσα έφτανε σχεδόν μέχρι τα σπίτια που αναπτύσσονται στο μέτωπο από το λιμάνι μέχρι το Κύμα (φωτ. Νο 1). Αυτό είχε σαν συνέπεια αφενός να προκαλούνται καταστροφές κάθε φορά που ενέσκηπτε θαλασσοταραχή και αφετέρου να λιμνάζουν στην περιοχή τα λύματα των υπονόμων και συνεπώς να μαστίζεται η πόλη …υπό μολυσματικών αναθυμιάσεων αναδιδομένων εκ των στασίμων ακαθαρσιών των οχετών και εκ του βορβόρου της αμμώδους παραλίας ήτις στερουμένη –ως μη ώφειλε– προκυμαίας υπό την οποίαν να διοχετεύωνται αι δυσώδεις ακαθαρσίαι, καθίσταται εστία φθοροποιού μολύσματος..., όπως σημειώνουν χαρακτηριστικά οι κάτοικοι της πόλης σε αναφορά[1] τους προς τον Γενικό Διοικητή Κρήτης Μαχμούτ Δζελαλεδίν Πασά, που επισκέφθηκε το Ρέθυμνο στις 15 Ιανουαρίου 1894 για να εγκαινιάσει το υδραγωγείο της πόλης που βρίσκεται δίπλα στο τζαμί του Μασταμπά[2].

Η προκυμαία στη δεκαετία του 1970

Βλέπουμε ότι το αίτημα για κατασκευή προκυμαίας απασχολούσε τους κατοίκους από πολύ παλιά, όμως η τουρκική διοίκηση δεν διακρινόταν για το φιλοπρόοδο και εξυγιαντικό της πνεύμα. Κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Διοίκησης (1898-1899) έγιναν σοβαρές προσπάθειες εξωραϊσμού της πόλης. Έγιναν διανοίξεις και διαπλατύνσεις οδών, κατεδαφίστηκαν τα τείχη της πόλης και μαζί μ’ αυτά και ο προμαχώνας της Αμμόπορτας[3], που βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το ξενοδοχείο Κύμα και που υπολείμματά του φαίνονται στη φωτογραφία που δημοσίευσε ο Γ.Π. Εκκεκάκης στο άρθρο του που μνημονεύσαμε στην αρχή. Στη συνέχεια ο Δήμος της πόλης με παραίνεση του τότε νομάρχη Νικ. Σκαμνάκη, παρά τα πενιχρά του οικονομικά μέσα, έθεσε σε πρώτη προτεραιότητα την κατασκευή προκυμαίας. Η κατασκευή κράτησε περίπου δέκα χρόνια, έγινε τμηματικά και στοίχισε πολλά χρήματα, γεγονός που υποχρέωσε τον Δήμο να καταφύγει λήψη δανείου από την τότε Τράπεζα Κρήτης[4], και τους παρόδιους ιδιοκτήτες να αναλάβουν αγογγύστως το μισό του κόστους κατασκευής[5].

Το πρώτο τμήμα που κατασκευάστηκε εκτεινόταν από της αποβάθρας μέχρι του σαπωνοποιείου Σκουμπεντιδάκη[6].  Η προκυμαία αναπτύχθηκε σε τρία παράλληλα τμήματα. Το τμήμα μπροστά από τα σπίτια και τα καταστήματα χρησίμευε για πεζοδρόμιο, αλλά και ως χώρος όπου οι καταστηματάρχες ασκούσαν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες. Το προς τη θάλασσα τμήμα προοριζόταν για τόπος περιπάτου και πράγματι υπήρξαν εποχές που γνώρισε μεγάλες δόξες με την περίφημη «βόλτα» των Ρεθεμνιωτών. Τα δυο αυτά τμήματα ήταν πλακοστρωμένα και υπερυψωμένα περίπου 15 εκ.  σε σχέση με το μεσαίο τμήμα που ήταν σκυροστρωμένο και σχεδόν τριπλάσιο σε πλάτος και προοριζόταν για τα τροχοφόρα της εποχής ή για τις παρελάσεις των εθνικών εορτών (φωτ. Νο 3). Το δυσκολότερο κομμάτι της κατασκευής ήταν το κρηπίδωμα, δηλαδή το τμήμα που εφαπτόταν με τη θάλασσα.  Οι πέτρες του κρηπιδώματος καθώς και οι πλάκες της [7] για την προμήθεια άνω των 35000 πλακών διαστάσεων 40Χ40Χ15 εκ. Κατά τα λεγόμενα του Ιωάννης Δεττοράκι[8] το έργο ανέλαβε ο Δημήτριος Λεφάκης για τον οποίο μας δίνει αρκετές πληροφορίες ο Γ.Π. Εκκεκάκης στο δημοσίευμα που μνημονεύσαμε στην αρχή. Οι πέτρες μεταφέρθηκαν από το λατομείο στην προκυμαία με μακρύ χαμηλό κάρο, σαν κι’ αυτό που φαίνεται στην φωτ. Νο 2.

Παρέλαση στην προκυμαία στις 8 Νοεμβρίου 1959

πλακόστρωσης προέρχονταν από το λατομείο (πετροκοπιό) που βρίσκεται δυτικά του λόφου του Τιμίου Σταυρού, ακριβώς κάτω από την κατοικία του Μητροπολίτη. Ο Δήμος Ρεθύμνης (Δήμαρχος ο Σαφτέρ Κλαψαράκης) προκήρυξε κατά τη διετία 1906-1907 αλλεπάλληλες δημοπρασίες

Όσο προχωρούσε το κρηπίδωμα γινόταν παράλληλα η επιχωμάτωση και η πλακόστρωση του αντίστοιχου εσωτερικού τμήματος. Επίσης κατασκευάζονταν εγκάρσια υπόγειοι οχετοί που οδηγούσαν τα λύματα στη θάλασσα.

Το έργο φαίνεται πως προχωρούσε πολύ αργά αφού ακόμη και τον Νοέμβρη του 1913 βρίσκουμε στην Εφημερίδα Κυβερνήσεως[9] προκήρυξη δημοπρασίας δια την κατασκευήν πλακοστρώσεων παρά τα κρηπιδώματα, οχετών, σκιρροστρώσεως^(sic) επί της οδού Χιόστακ (προκυμαία) της πόλεως Ρεθύμνης. Πάντως έστω και με καθυστέρηση το έργο κάποτε τελείωσε, όχι όμως και τα προβλήματα. Η προκυμαία με ανοιχτό μέτωπο προς το άγριο Κρητικό Πέλαγος ήταν φυσικό να υφίσταται της συνέπειες κάθε μεγάλης τρικυμίας. Η τοποθέτηση μιας σειράς βράχων προ του κρηπιδώματος προκειμένου να αποδυναμώνουν τα κύματα δεν έφερε αποτέλεσμα. Έτσι κάθε μεγάλη θαλασσοταραχή προκαλούσε ζημιές στο κρηπίδωμα και το κατάστρωμα της προκυμαίας, όπως προκύπτει από σχετικά δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου και όπως φαίνεται χαρακτηριστικά και στη φωτογραφία Νο 2.

Η προκυμαία με εμφανείς ζημιές από την τρικυμία

Η κατασκευή του προσήνεμου λιμενοβραχίονα προστάτευσε μεν την προκυμαία από τη μανία των κυμάτων, δημιούργησε όμως το πρόβλημα της προσάμμωσης, γεγονός που απομάκρυνε τη θάλασσα και είχε σαν συνέπεια να χάσει τον παλιό της χαρακτήρα και οι σημερινοί Ρεθεμνιώτες από προκυμαία να τη λέμε… παραλία.

Κλείνοντας αυτό το σημείωμα παραθέτω λίγα νοσταλγικά λόγια του Παύλου Κεδραίου για την προκυμαία, η οποία ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 αποτελούσε παρελθόν: …Εις αυτήν οι Ρεθύμνιοι κατέβαιναν πάντα για να δροσερέψουν και να δοκιμάσουν τα εκλεκτά θαλασσινά, το ουζάκι, τη ρακή και το κρασάκι,  που παραλιακές ταβερνούλες ετοίμαζαν και προσέφεραν πάντοτε με προθυμία. Στην Προκυμαία αυτήν γινόταν το «σουλάτσο» ή αλλοιώτικα το «νυφοπάζαρο» και στα βότσαλά της σκορπίζονταν οι καϋμοί της νεολαίας μας…[10]

(Δημοσιεύθηκε στο Ρέθεμνος της 29-3-2008)

---

[1] Για το πλήρες κείμενο της αναφοράς βλ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου, Στο Ρέθυμνο του 1894, Κρητολογικά Γράμματα, τχ. 1 (1990), σσ. 17-20.

[2] Για τα εγκαίνια του υδραγωγείου βλ. Κρήτη, Εφημερίς Γενικής Διοικήσεως, φύλλο 1357/22-1-1894.

[3] Για την κατεδάφιση της Πύλης της Άμμου (Αμμόπορτα ή Άμμος Πόρτα), βλ. Ημερήσιες Διατάξεις της Ρωσικής Διοίκησης στο Ρέθυμνο, Δ.Κ.Β.Ρ., Ρέθυμνο 2007, σ. 245.

[4] Για το δάνειο βλ. Επίσημος Εφημερίς Κρητικής Πολιτείας, φύλλα: 39/Α/23-7-1909, 73/Α/23-11-1909, 77/Α/8-12-1909

[5] Κρητική Επιθεώρησις, φ. 20-9-1912.

[6] Το σαπωνοποιείο Σκουμπεντιδάκη πρέπει  να ήταν το ίδιο με εκείνο του Σταύρου Ορφανουδάκη, που λειτουργούσε μέχρι τη δεκαετία του 1960.

[7] Για τις προκηρύξεις των δημοπρασιών βλ. Επίσημος Εφημερίς Κρητικής Πολιτείας, φύλλα: 57/Α/25-9-1906, 7/Γ/15-2-1907, 11/Γ/7-3-1907, 13/Γ/20-3-1907, 14/Γ/28-3-190728/Γ/15-6-1907 και 75/Γ/22-12-1907.

[8] Βλ. Ιω. Κ. Δεττοράκις, Από το παλαιόν Ρέθυμνον, Κρητική Επιθεώρησις, φ.13-1-1951.

[9] Φύλλα 144/Γ/8-11-1913 και 126/Α/20-11-1913.

[10] Κρητική Επιθεώρησις, φ. 12-7-1967.