ΚΡΗΤΗ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ 1817-1819

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Γιάννη Σπυρόπουλου

Οθωμανική διοίκηση και κοινωνία στην προεπαναστατική Κρήτη

Αρχειακές μαρτυρίες (1817-1819)

(Έκδοση ΓΑΚ - Αρχεία Νομού Ρεθύμνης)

Οι εκδόσεις αρχειακών πηγών μπορεί να μην είναι ελκυστικές για τον μέσο αναγνώστη, όμως για τους ιστορικούς και γενικά για τους ασχολούμενους με την ιστορική έρευνα αποτελούν αντικείμενα μεγάλου ενδιαφέροντος, επειδή περιέχουν πληροφορίες οι οποίες ουδέποτε στο παρελθόν έχουν δει το φως της δημοσιότητας και οι οποίες φωτίζουν σκοτεινές και ανεξερεύνητες πτυχές της ιστορίας. Μια περιοχή σχεδόν παρθένα από την άποψη της έρευνας είναι αυτή των οθωμανικών αρχείων με αιτία κυρίως τη δυσκολία ανάγνωσης της παλαιοτουρκικής γλώσσας. Τελευταία με την ανάδειξη αρκετών νέων αξιόλογων Τουρκολόγων η έρευνα και σ' αυτόν τον τομέα έχει προχωρήσει αρκετά.

Στο Ηράκλειο η Βικελαία Βιβλιοθήκη συνεχίζει το έργο του Ν. Σταυρινίδη με τις μεταφράσεις των κωδίκων του Ιεροδικείου Ηρακλείου. Στο Ρέθυμνο η Δημόσια Βιβλιοθήκη δημοσίευσε τις μεταφράσεις των πράξεων του Ιεροδικείου Ρεθύμνης, ενώ η ΙΛΕΡ εξέδωσε το Οθωμανικό Κτηματολόγιο με σπουδαίες πληροφορίες και στα δύο για την περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας στην περιοχή του Ρεθύμνου.

Αυτήν την προσπάθεια συνεχίζουν τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Ρεθύμνης, παρά τα πενιχρά οικονομικά μέσα που διαθέτουν και παρά τη δεινή οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας. Εξαιρετικό δείγμα αυτής της προσπάθειας αποτελεί η έκδοση Οθωμανική διοίκηση και κοινωνία στην προεπαναστατική Κρήτη: Αρχειακές μαρτυρίες (1817-1819), που μόλις κυκλοφόρησε. Είχε προηγηθεί το 2008 η έκδοση ενός άλλου βιβλίου με σχετικό περιεχόμενο και με τίτλο Οθωμανικά δημόσια έγγραφα του Ρεθύμνου (1659-1898). Φαίνεται ότι η προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Ρεθύμνης κ. Ασπασία Παπαδἀκη δεν περιορίζεται μόνο στη συλλογή και διάθεση στο κοινό τοπικών αρχείων, αλλά αλλά φροντίζει να προμηθευτεί αρχεία που απόκεινται σε άλλους τόπους, ακόμη και εκτός Ελλάδος. Και δεν περιορίζεται στην απόκτησή τους, αλλά προχωρεί στην έκδοσή τους για να γίνουν κτήμα της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και του ευρύτερου κοινού.

Έτσι συνέβη και με το οθωμανικό κατάστιχο KK.d.827, το οποίο φυλάσσεται στο Αρχείο της Πρωθυπουργίας στην Κωνσταντινούπολη και το οποίο εντόπισε εκεί ο οθωμανολόγος ιστορικός κ. Γιάννης Σπυρόπουλος, που διέγνωσε αμέσως τη σημασία του για την ιστορία της δυτικής Κρήτης, ειδικά μιας σκοτεινής περιόδου όπως η προεπαναστατική τριετία 1817-1819 και υπέδειξε την ύπαρξή του στα Αρχεία Νομού Ρεθύμνης, τα οποία φρόντισαν για την απόκτηση ψηφιακού αντιγράφου του εν λόγω καταστίχου. Ο κ. Γιάννης Σπυρόπυλος ανέλαβε να μεταφράσει το κατάστιχο και να επεξεργαστεί τις πληροφορίες που περιέχονται σ' αυτό, προκειμένου να εκδοθεί. Πράγματι έφερε σε πέρας το έργο αυτό με θαυμαστή επάρκεια, γεγονός που δείχνει ότι πρόκειται για έναν ιστορικό με λαμπρό μέλλον.

Το κατάστιχο περιλαμβάνει 190 καταχωρίσεις της περιόδου 1817-1819, όταν διοικητής της δυτικής Κρήτης ήταν ό Βαχίντ Πασάς, ο οποίος κατά την παραμονή του στην Κρήτη, αλλά και κατά τις προηγούμενες φάσεις της ζωής του, έδειξε ένα πρόσωπο συνετού και διαλλακτικού ηγέτη. Και όμως ίδιος άνθρωπος το 1822, ως διοικητής της Χίου, θα διατάξει τη σφαγή δεκάδων χιλιάδων γυναικοπαίδων, γεγονός που θα συνταράξει την ανθρωπότητα και θα μείνει ως μελανό σημείο στην παγκόσμια ιστορία. Αυτές τις 190 καταχωρίσεις ο εκδότης του καταστίχου τις μετατρέπει σε ισάριθμες περιλήψεις στην Ελληνική γλώσσα, φροντίζοντας να μην χαθούν πολύτιμες πληροφορίες.

Των περιλήψεων, οι οποίες καλύπτουν το 1/3 του βιβλίου, προηγείται εκτενές κείμενο περίπου 150 σελίδων, το οποίο ο συγγραφέας ονομάζει ιστορική μελέτη, η οποία περιλαμβάνει την εισαγωγή και τρία επί μέρους κεφάλαια. Στην εισαγωγή αναλύεται ο τρόπος διοίκησης των επί μέρους τμημάτων της οθωμανικής επικράτειας και η ιεραρχία των οθωμανών αξιωματούχων. Επίσης γίνεται εκτενής αναφορά με πολλές βιογραφικές πληροφορίες στον Βαχίντ Πασά, του οποίου την περίοδο διοίκησης καλύπτει το εκδιδόμενο κατάστιχο.

Στο πρώτο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται Θεσμοί και Διοίκηση, περιγράφεται η διοικητική οργάνωση των σαντζακίων Ρεθύμνου και Χανίων, καθώς και οι μορφές συλλογικής οργάνωσης των πόλεων και της υπαίθρου χώρας. Το δεύτερο κεφάλαιο που επιγράφεται Κρατική πολιτική και οικονομία αναφέρεται στον τρόπο φορολογίας των ραγιάδων της Κρήτης, στον έλεγχο του σιταριού και των δύο τοπικών προϊόντων, του λαδιού και του σαπουνιού. Τέλος το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στο φαινόμενο της βίας στην προεπαναστατική Κρήτη, όπως αυτό προκύπτει μέσα από το παρουσιαζόμενο κατάστιχο.

Το βιβλίο προλογίζουν η κ. Ασπασία Παπαδάκη και ο κ. Αντώνης Αναστασόπουλος επ. καθηγητής οθωμανικής ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρέθεμνος της 27/2/2016)