ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ 1881-2011

Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Ο ΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

(1881-2011)

(Ομιλία στα εγκαίνια Έκθεσης Ρεθεμνιώτικου Τύπου την 19/3/2012)

            Είναι πασιφανής η σημασία του Τύπου στην πρόοδο και ευημερία ενός τόπου, αλλά και στον σωστό προσανατολισμό της κοινωνίας στην οποία απευθύνεται. Ιδιαίτερα ο επαρχιακός τύπος καλείται να παίξει έναν ακόμη ρόλο, εξίσου σημαντικό με τον προηγούμενο. Να αποθησαυρίσει, δηλαδή, όλες εκείνες τις πληροφορίες που συνθέτουν το κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό πρόσωπο ενός τόπου μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Εκεί αποτυπώνονται οι μεγάλες και μικρές στιγμές της τοπικής κοινωνίας, οι χαρές και οι συμφορές της, οι αγωνίες της και οι πόθοι της, καθώς και οι φυσιογνωμίες που διαδραμάτισαν μικρό ή μεγάλο ρόλο στα τοπικά πράγματα. Όλα αυτά μαζί αποτελούν πρώτη ύλη ανεκτίμητης αξίας για τον ιστορικό και τον κοινωνιολόγο, που θα θελήσει να συνθέσει την ταυτότητα ενός τόπου και της κοινωνίας που τον κατοικεί.

            Ο Τύπος του Ρεθύμνου, που γεννήθηκε κάτω από καθεστώς σκλαβιάς, στα 130 χρόνια της ζωής του, υπηρέτησε και εξακολουθεί να υπηρετεί με συνέπεια και αφοσίωση τον τόπο, πιστός στην αποστολή του όπως την ορίσαμε παραπάνω. Μέσα σ' αυτά τα χρόνια είδαν το φως  περίπου ογδόντα τίτλοι εφημερίδων. Αριθμός υπερβολικά μεγάλος για μια μικρή πόλη όπως το Ρέθυμνο, όμως ενδεικτικός του δυναμισμού  και της δίψας του λαού του Ρεθύμνου για ενημέρωση και γνώση και κατ' επέκταση για πρόοδο και ευημερία.

            Για κάθε εφημερίδα μπορεί να γίνει ολόκληρη διάλεξη, όμως λόγω του περιορισμένου χρόνου δεν είναι δυνατή η εκτενής και αναλυτική παρουσίαση κάθε μιας χωριστά. Γι' αυτό θα περιοριστούμε στη γενική παρατήρηση πως ο Ρεθεμνιώτικος τύπος ήταν και εξακολουθεί να είναι αξιόλογος. Από τις στήλες του είδαν το φως, πέρα από τη συνήθη ειδησεογραφία, νευρώδη άρθρα τοπικού και ευρύτερου χαρακτήρα, πνευματώδεις επιστολές και αξιόλογα λογοτεχνικά κείμενα. Επίσης παρέλασαν από τις στήλες του προσωπικότητες τοπικής, αλλά και πανελλήνιας εμβέλειας, δηλαδή ότι αξιόλογο έχει να επιδείξει το Ρέθυμνο στα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες.

            Ως προς τη διάρκειά τους οι εφημερίδες του Ρεθύμνου ποικίλουν από θνησιγενείς μέχρι μακρόβιες με ζωή πολλών δεκαετιών. Ως προς την περιοδικότητά τους, κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια κυκλοφορούσαν μόνο εβδομαδιαίες και σπανιότερα δισεβδομαδιαίες, ενώ οι καθημερινές εμφανίζονται στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ως προς το σχήμα και τον αριθμό σελίδων, μέχρι τον πόλεμο (1940) κυριαρχούν οι τετρασέλιδες σε σχήμα 35 επί 45 εκ. με μικρές αυξομειώσεις, ενώ μεταπολεμικά το σχήμα μεγαλώνει αλλά ο αριθμός των σελίδων παραμένει ο ίδιος. Σήμερα, ακολουθώντας το γενικότερο κλίμα, εκδίδονται σε μικρό σχήμα και με πολύ μεγαλύτερο αριθμό σελίδων.

Η παρουσίαση των εφημερίδων θα γίνει χρονολογικά, ανάλογα με τον χρόνο έκδοσης του πρώτου φύλλου.

Τα χρόνια της σκλαβιάς (1881-1898)

            Μέχρι τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878) δεν επιτρεπόταν η έκδοση εφημερίδων στην Κρήτη. Με το άρθρο 15 αυτής της Σύμβασης "Επιτρέπεται η εν τη Νήσω σύστασις Φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, τυπογραφείων και η έκδοσις εφημερίδων". Η σημασία αυτού του άρθρου είναι αντιστρόφως ανάλογη με το ολιγόλογο της διατύπωσής του. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι η συμβολή του τύπου στην απαλλαγή της Κρήτης από τον οθωμανικό ζυγό ήταν εξίσου σημαντική με αυτήν των όπλων. Άλλωστε αυτό φαίνεται από τις συνεχείς διώξεις που υπέστησαν οι πρώτες Κρητικές εφημερίδες και από το γεγονός ότι μόλις εννιά χρόνια μπόρεσαν να τις ανεχθούν οι Τουρκικές Αρχές, αφού το 1889 απαγορεύθηκε και πάλι η κυκλοφορία τους.

            Από τους πρώτους που έσπευσαν να εκμεταλλευθούν τη δυνατότητα που τους έδινε το άρθρο 15 της Σύμβασης της Χαλέπας, ήταν ο Στυλιανός Εμμ. Καλαϊτζάκης, ο πατριάρχης της Ρεθυμνιώτικης εφημεριδογραφίας ή όπως προσφυώς αποκλήθηκε  "ο Γουτεμβέργιος του Ρεθύμνου". Μαθήτευσε και έμαθε την τυπογραφική τέχνη στην Αθήνα δίπλα στον θείο του Εμμανουήλ Βυβιλάκη, που εξέδιδε εκεί για πολλά χρόνια την εφημερίδα Ραδάμανθυς. Ίδρυσε το πρώτο τυπογραφείο στο Ρέθυμνο, εξέδωσε συνολικά εφτά εφημερίδες και άνοιξε το δρόμο για ν' ακολουθήσουν όλοι οι άλλοι. Την 21η Ιανουαρίου 1881 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της πρώτης Ρεθεμνιώτικης εφημερίδας με τίτλο Νέος Ραδάμανθυς, σε αντιδιαστολή με τον Ραδάμανθυ του Βυβιλάκη που προαναφέραμε. Η εφημερίδα κυκλοφόρησε ανελλιπώς κάθε εβδομάδα μέχρι τις 22-9-1884 οπότε και συμπλήρωσε τα 180 φύλλα.

            Σ' αυτήν τη φάση ο Καλαϊτζάκης αποφασίζει να δώσει στην εφημερίδα του πιο δυναμικό αντιπολιτευτικό χαρακτήρα απέναντι στην Τουρκική Διοίκηση. Στις 29-9-1884 μετονομάζει τον Νέο Ραδάμανθυ σε Αρκάδιον, καθιστώντας προφανείς τις προθέσεις του και επιτρέποντας τους αναπόφευκτους συνειρμούς με το μοναστήρι-σύμβολο. Πράγματι η εφημερίδα τίμησε στο ακέραιο το όνομά της. Η αρθρογραφία της είναι τόσο επιθετική ώστε η Τουρκική εφημερίδα των Χανίων Ιντιμπάχ ζητά την παύση του Αρκαδίου επειδή δημοσίευσε πράγματα που "ούτε εφημερίδα των Αθηνών θα τολμούσε να δημοσιεύσει". Ήταν φανερό ότι οι Τούρκοι δεν θα ανέχονταν επί πολύ αυτήν την κατάσταση. Πράγματι μετά από δύο προσωρινές παύσεις το Αρκάδιον παύεται οριστικά στις 27-9-1888 επειδή δημοσίευσε "πράγματα πειρακτικά τη Κυβερνήσει".

            Η επόμενη εφημερίδα που κυκλοφόρησε στο Ρέθυμνο στις 9-3-1885, ήταν η Παρρησία. Ως εκδότης εμφανιζόταν ο Νικ. Δρουλίσκος, όμως ήταν φανερό πως επρόκειτο για εφημερίδα του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, αφού τυπωνόταν στο τυπογραφείο του και κυκλοφορούσε μόνο όσο διάστημα ήταν κλειστό το Αρκάδιον.  Όπως υποδηλώνει και το όνομά της η Παρρησία δεν χαρίστηκε στην Τουρκική εξουσία με συνέπεια να παυθεί και αυτή και να την διαδεχθεί και πάλι το Αρκάδιον. Έτσι το Αρκάδιον θα εναλλάσσεται με την Παρρησία σε ένα παιχνίδι πρωτοφανούς εμπαιγμού της εξουσίας. Δηλαδή όταν κλείνει το Αρκάδιον τη θέση του παίρνει η Παρρησία και αντιστρόφως. Το πόσο εξόφθαλμος ήταν ο εμπαιγμός της τουρκικής εξουσίας καταφαίνεται από το γεγονός ο Καλαϊτζάκης δεν έμπαινε στον κόπο να χρησιμοποιήσει διαφορετική αρίθμηση των φύλλων για κάθε εφημερίδα, αλλά διατηρούσε την ίδια αρίθμηση και για τους δύο τίτλους!

            Η τελευταία εφημερίδα αυτής της περιόδου ήταν η Ίδη, που εξέδωσε αρχικά ο δικηγόρος Χαράλαμπος Αρ. Καλοειδάς και στη συνέχεια ανέλαβε ο επίσης δικηγόρος Θεμιστοκλής Γ. Παπαδάκης. Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 24-3-1888 και το τελευταίο με αριθμό 46 στις 5-6-1889, οπότε διακόπηκε η κυκλοφορία των εφημερίδων, αφού κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος στο νησί και ανακλήθηκαν τα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί με τη Σύμβαση της Χαλέπας. Στη δεκαετία που ακολούθησε (1889-1898) δεν κυκλοφόρησαν εφημερίδες στο Ρέθυμνο πέρα από κάποιες δικαστικές που δημοσίευαν κυρίως πλειστηριασμούς.

Η περίοδος της Αυτονομίας (1898-1913)

            Με την έναρξη της περιόδου της Αυτονομίας της Κρήτης, σχεδόν ταυτόχρονα, δηλαδή σε διάστημα ενός μηνός, εκδίδονται στο Ρέθυμνο τρεις εφημερίδες: Το Ρέθυμνον του Στυλ. Καλαϊτζάκη στις 24-11-1898), η Αναγέννησις του Θεμ. Παπαδάκη την 1-12-1898 και η Κρήτη του Ιωάννη Σειράγα στις 27-12-1898). Το Ρέθυμνον και η Κρήτη κλείνουν με τη συμπλήρωση μόλις τριών φύλλων, ενώ η Αναγέννησις, αν και με διακοπές, εκδίδεται μέχρι το 1907. Ακολουθούν η Επιθεώρησις (1900-1905) των Γεώργιου Παπαδόπετρου και Θεμιστοκλή Παπαδάκη και η Κρητική Εφημερίς (1901-1904) του Στυλ. Κωστογιάννη, η οποία, από άποψη περιεχομένου, μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις πλέον αξιόλογες εφημερίδες της εποχής, δεδομένου ότι φιλοξένησε σημαντικά λογοτεχνικά, ιστορικά και λαογραφικά κείμενα. Και οι τρεις εφημερίδες αυτής της περιόδου, δηλ. Αναγέννησις, Επιθεώρησις και Κρητική Εφημερίς, υπό το κλίμα της γενικής ευφορίας των πρώτων χρόνων ελευθερίας της Κρήτης, ακολουθούν φιλοπριγκιπική γραμμή, δηλαδή τάσσονται υπέρ του Ύπατου Αρμοστή Πρίγκιπα Γεωργίου και της πολιτικής του.

            Αντίθετα οι εφημερίδες που ακολουθούν ανήκουν, σχεδόν στο σύνολό τους, στη βενιζελική παράταξη και υποστηρίζουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Πρώτη σ' αυτήν την ομάδα είναι η Ελευθερία που βγαίνει το 1907 από τον Στυλ. Καλαϊτζάκη, ο οποίος επαναδραστηριοποιείται μετά από σιωπή αρκετών χρόνων. Ακολουθούν τη διετία 1908-1909 η Μεταρρύθμισις  του δικηγόρου Γεωργίου Σμπώκου και η Ένωσις με εκδότη τον Βασίλειο Στ. Καλαϊτζάκη, διευθυντή τον Νικ. Αστρινό και υπεύθυνο συντάκτη τον Μενέλαο Μ. Παπαδάκη.

Κατά τη διετία 1910-1911 κυκλοφορεί η εφημερίδα Δράσις με εκδότη τον Στυλιανό Καλαϊτζάκη και Υπεύθυνο τον Λυκούργο Καφφάτο.. Η Δράσις αποτελεί το κύκνειο άσμα του Στυλ. Ε. Καλαϊτζάκη, δεδομένου ότι στις 8-4-1911 αποσύρεται από την ενεργό δράση και την εφημερίδα αναλαμβάνει ένα άλλο μεγάλο αστέρι της Ρεθυμνιώτικης δημοσιογραφίας, ο Λυκούργος Καφφάτος.

Το 1911 εκδίδουν εφημερίδα με τον τίτλο Μουνταφαά που θα πει Άμυνα και οι Τούρκοι του Ρεθύμνου, η οποία ήταν όργανο των Νεότουρκων.

Η επόμενη εφημερίδα που είδε το φως στο Ρέθυμνο και κυκλοφόρησε τη διετία 1911-1912, ήταν το Θάρρος του Μίνωα Κ. Ανδρουλιδάκη. Χαρακτηριστικό αυτής της εφημερίδας ήταν ότι τυπωνόταν όπως η Εστία των Αθηνων, δηλαδή με την τελευταία σελίδα για πρώτη.

To 1912 ο Ιωάννης Δ. Παλιεράκης εξέδωσε το θνησιγενές φύλλο με τίτλο Το Αρκάδι.

Επίσης το 1912 κυκλοφόρησε το 1^ο φύλλο της εφημερίδας Κρητική Επιθεώρησις, που έμελλε να καταστεί η μακροβιότερη εφημερίδα της Κρήτης και μια από τις πιο μακρόβιες της Ελλάδας. Εκδίδεται χωρίς διακοπή -με εξαίρεση τα χρόνια της κατοχής- από το 1912 μέχρι σήμερα! Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε την 1-9-1912 με εκδότη- διευθυντή τον Βασίλειο Στυλ. Καλαϊτζάκη, που κράτησε τη διεύθυνση μέχρι το 1933, οπότε τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Ιωάννης, που με τη σειρά του έμεινε στο τιμόνι της εφημερίδας μέχρι το 1961. Τον διαδέχθηκε ο γιός του Στέλιος που κράτησε την εφημερίδα μέχρι το θάνατό του το 1996. Σήμερα την Κρητική Επιθεώρηση διευθύνει ο γιος του τελευταίου, Γιάννης.

            Τον Γενάρη του 1915 ο Λύκούργος Καφφάτος, που μνημονεύσαμε πιο πάνω, εκδίδει την εφημερίδα Βήμα, η οποία έμελλε να γίνει η δεύτερη σε μακροβιότητα εφημερίδα του Ρεθύμνου, αφού εκδιδόταν -με μικρές διακοπές- από το 1915 μέχρι το καλοκαίρι του 1995, οπότε ανεστάλη η έκδοσή της. Τη διεύθυνση του Βήματος είχε μέχρι το 1958 ο ιδρυτής του  Λυκούργος Καφφάτος, τον οποίο διαδέχθηκε ο γιος του Βαγγέλης από το 1958 μέχρι το 1995, που δυστυχώς έκλεισε η εφημερίδα ύστερα από ζωή σχεδόν οχτώ δεκαετιών!

            Την ίδια χρονιά που πρωτοκυκλοφορεί το Βήμα, δηλ. το 1915, βλέπουν το φως άλλες τρεις εφημερίδες με μικρή διάρκεια ζωής. Η Αυγή του Αλέξ. Γ. Τσεβράκη, το Εμπρός του Νικου Κ. Ανδρουλιδάκη και η Πρωία του Γ. Σμπώκου. Τον Απρίλιο του 1916 εκδίδεται από το Ευστράτιο Φωτάκη ο Αγών, ο οποίος κυκλοφορεί μέχρι τα τέλη του 1917. Τον Απρίλιο του 1920 ο Νικ. Ανδρουλιδάκης εκδίδει τον Ελεύθερο Λόγο, του οποίου η έκδοση διαρκεί μέχρι τα τέλη του ίδιου έτους. Περί τα μέσα του ίδιου χρόνου (1920) κυκλοφορεί η Πολιτική Ανεξαρτησία, όργανο του Λαϊκού Κόμματος, τη διεύθυνση του οποίου, μέχρι το 1923 που έκλεισε, είχαν διαδοχικά οι Ιωάννης Σφηνιάς, ο Χ. Χατζηδάκης, ο Ν.Γ. Αθανασιάδης, ο Γ.Ν. Σερτεδάκης, ο Π. Καρώνης και ο Μάρκος Χαμαράκης. Επανεκδόθηκε το 1936 για τις ανάγκες του προεκλογικού αγώνα στις εκλογές της 26^ης Ιανουαρίου 1936.

            Η τρίτη εκδοτική προσπάθεια του Νικ. Ανδρουλιδάκη ήταν πιο επιτυχημένη από τις δυο προηγούμενες. Η Δημοκρατία που εξέδωσε τον Σεπτέμβρη του 1922 διέγραψε μια επιτυχημένη πορεία δέκα χρόνων και καταξιώθηκε ως μια από τις πιο αξιόλογες εφημερίδες του Ρεθύμνου. Είναι άξιο μνείας το γεγονός ότι η Δημοκρατία ήταν η πρώτη Ρεθεμνιώτικη και πιθανότατα η πρώτη Κρητική εφημερίδα που γραφόταν στη δημοτική γλώσσα.

Τις παραμονές των εκλογών του 1920 και του 1923 κυκλοφόρησε ο Έφεδρος, προεκλογικό αντιβενιζελικό έντυπο του Λαϊκού Κόμματος. Δεν έχει σωθεί κάποιο φύλλο του Έφεδρου, όμως γνωρίζουμε την ύπαρξή της από ένα σχόλιο της Κρητικής Επιθεώρησης που αναφέρει: «Είδε χθες το φως και ο Έφεδρος. Για να τον πιάση κανείς χρειάζεται μασσιά, για να τον διαβάση αδύνατον».

Από το 1923 μέχρι το 1925 κυκλοφορεί η Δράσις, «Όργανον του Συλλόγου Εφέδρων Αξιωμάτικών Νομού Ρεθύμνης», με υπεύθυνο τον Πολύβιο Τσάκωνα.

Ακολούθησε η Αστραπή άλλη μια σημαντική εφημερίδα του μεσοπολέμου. Την εξέδιδε ο Στέλιος Δρακάκης από το 1925 μέχρι το 1934. Ο Δρακάκης αποτελεί τον βασικό ήρωα του μυθιστορήματος Άδεια Ηνιοχείας του Ανδρέα Νενεδάκη.

Το 1929 εκδίδεται από τον Γιώργο Γεωρβασάκη η 'Ερευνα, η οποία διαρκεί μέχρι το 1933, ενώ το 1930 εκδίδεται για δύο χρόνια η Εφημερίς των Συζητήσεων από τον Πολύβιο Τσάκωνα. Αξιοσημείωτη είναι το 1930 και η παρουσία της εφημερίδας Κρητικά Σπορ, η οποία εκδίδεται από τους Κ. Παπαδάκη και Κ. Πελτέκη και είναι αν όχι η πρώτη, μια από τις πρώτες αθλητικές εφημερίδες της Κρήτης.

Το 1932 έχουμε μια εκδοτική ομοβροντία με την έκδοση τεσσάρων εφημερίδων. Η σημαντικότερη ήταν ο Τύπος του Μάνου Τσάκωνα, ο οποίος κυκλοφόρησε μέχρι το 1939 και ήταν η πρώτη καθημερινή εφημερίδα του Ρεθύμνου με διάρκεια, αφού κάποιες προγενέστερες προσπάθειες άλλων για καθημερινή έκδοση δεν ευδοκίμησαν.

Οι άλλες τρεις εφημερίδες του 1932 ήταν η Αλήθεια, των Εμμ. Χ. Τσιριμονάκη και Ιωάννη Δαλέντζα, ο Αγρότης, Όργανο του Αγροτικού Κόμματος με διευθυντή τον Γεώργιο Γιακουμογιαννάκη και η Εφεδρική Σκέψις,"Όργανον των Συμφερόντων των Εφέδρων Πολεμιστών" με διευθυντή τον Κυριάκο Κυριακάκη. Ο ίδιος είναι διευθυντής και στην εφημερίδα Δημοκρατικός Αγών, που εκδίδεται το 1935.  

Στις αρχές του 1936 κυκλοφορεί το προεκλογικό έντυπο Πολιτική Ανεξαρτησία, το οποίο υποστηρίζει το Λαϊκό Κόμμα. Το 1936 και 1937 κυκλοφορεί το Εμπρός, αντιβενιζελική - φιλοβασιλική εφημερίδα με διευθυντή τον Ν. Αθανασιάδη. Επίσης το 1936 κυκλοφόρησε για μικρό διάστημα ο Ελεύθερος Λόγος των Μπότη Γεωρβασάκη και Κώστα Μαυρουλάκη από τον οποίο δεν έχει σωθεί κάποιο φύλλο.

Το 1939 η κυκλοφορεί η σατιρική εφημερίδα Φανός με υπότιλο «Επίσημον Όργανον των Απανταχού Φίλων Διογένους του... Φανοκόρου», την  οποία εξέδιδε ο Στέλιος Φαρσάτης με το ψευδώνυμο ΣΤΕΦΑΝΙ.

Τέλος το 1940 κυκλοφόρησε η Νέα Κρήτη του Γιώργου Γεωρβασάκη, η οποία είναι η τελευταία που εκδίδεται πριν τον.

Τα μεταπολεμικά Χρόνια (1945-1974)

            Κατά την περίοδο της Κατοχής δεν κυκλοφορούσαν εφημερίδες στο Ρέθυμνο, εκτός από κάποια παράνομα αντιστασιακά φύλλα που τυπώνονταν σε πολύγραφο, όπως η Νίκη, η Φιλική Φωνή, η Ελληνική Φωνή, η Πατρίς κ.ά.. Με τη λήξη της Κατοχής επανακυκλοφορούν η Κρητική Επιθεώρησις και το Βήμα, αλλά εκδίδονται και κάποια άλλα φύλλα, κυρίως κομματικού χαρακτήρα. Συγκεκριμένα το 1945 κυκλοφόρησαν: Η Νίκη, Όργανο των Κομμάτων του ΕΑΜ, η οποία είναι συνέχεια του ομώνυμου αντιστασιακού φύλλου που είχε ιδρύσει το 1942 ο Γιάννης Μαθιουδάκης και η Εθνική Φωνή, Όργανον της Ε.Ο.Ρεθύμνης, που και αυτή έχει τις ρίζες της στην Κατοχή.

Άλλες εφημερίδες αυτής της μετακατοχικής περιόδου και κυρίως του διαστήματος 1945 – 1951 ήταν: Το 1945 η Εφημερίς του Γεωργού του Μανούσου Χατζηγρηγόρη. Την τριετία 1947-1949 η Αγροτική Αυγή του Ιωάννη Καλαϊτζάκη με διευθυντή τον Γεώργιο Τσουδερό. Τη διετία 1949-1959 η Πολιτεία, η τελευταία εκδοτική προσπάθεια του Νίκου Ανδρουλιδάκη και η Επαρχία, η μοναδική Ρεθεμνιώτικη εφημερίδα που δεν είχε έδρα το Ρέθυμνο, αλλά το χωριό Σπήλι, με διευθυντή τον Στέλιο Α. Καλογρίδη. Το 1950 η Δημοκρατική Φωνή, "Έκδοσις της Δημοκρατικής Παρατάξεως" προεκλογικό έντυπο με υπεύθυνο τον Κώστα Αντωνάκη και το 1951 το Δελτίον ΕΠΕΚ με υπεύθυνο τον Σταύρο Μπίρη.

Για μια δεκαετία δεν υπήρξε έκδοση νέας εφημερίδας. Το 1961 εμφανίζεται ο Νέος Κόσμος (1961-1967), των Κώστα Μαυρουλάκη και Μήτσου Δεληπαράσχου και το 1963 το Εμπρός με διευθυντή τον Αχιλλέα Κεφαλογιάννη.

Τον Ιούλιο του 1965 εμφανίζονται τα Ρεθεμνιώτικα Νέα με εκδότη-διευθυντή τον Γιάννη Χαλκιαδάκη. Κοινό χαρακτηριστικό και των τριών τελευταίων εφημερίδων είναι ότι τις έκλεισε η δικτατορία της 21-4-67. Μάλιστα ο διευθυντής των Ρεθεμνιώτικων Νέων συνελήφθη και φυλακίστηκε. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας τα Ρεθεμνιώτικα Νέα επανεκδόθηκαν και συνεχίζοντας να κυκλοφορούν αδιαλείπτως μέχρι σήμερα αποτελούν την τρίτη σε μακροβιότητα εφημερίδα του Ρεθύμνου. Μετά τον θάνατο του ιδρυτή τους το 2010 τα Ρεθεμνιώτικα Νέα διευθύνει ο γιος του Μανώλης.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (1967-1974) εκδόθηκε από τη νομαρχία Ρεθύμνης το προπαγανδιστικό έντυπο της χούντας με τον τίτλο Αρκάδι.

Τα μετά τη μεταπολίτευση χρόνια

            Περί τα τέλη του 1974 οι αδελφοί Στέλιος και Μανώλης Καλαϊτζάκης εκδίδουν από μια εβδομαδιαία εφημερίδα. Ο πρώτος τα Νέα της Κρήτης και ο δεύτερος την Ελευθερία. Και οι δυο προσπάθειες δεν είχαν διάρκεια, αφού τα Νέα της Κρήτης συμπλήρωσαν μόλις πέντε φύλλα και η Ελευθερία οχτώ.

Τον Νοέμβρη του 1977 εκδίδεται από τον Λυκούργο Σμπώκο η Ελέυθερη Γνώμη,  της οποίας η έκδοση διαρκεί μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1984.

Ακολούθησε τον Σεπτέμβρη του 1978 η έκδοση του εβδομαδιαίου φύλλου Ρεθεμνιώτικο Μέλλον από τον Δημήτρη Αρχοντάκη, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1982.

Αξιοπρόσεκτη είναι η περίπτωση της αγγλόφωνης εβδομαδιαίας εφημερίδας Rethymnon News, η οποία απευθυνόταν στους ξένους επισκέπτες της πόλης και η οποία εκδόθηκε τα καλοκαίρια των ετών 1979 και 1980 από τον εκδότη των Ρεθεμνιώτικων Νέων Γιάννη Χαλκιαδάκη.

Τον Μάρτη του 1980 εκδίδεται από το τοπικό ΠΑΣΟΚ η εβδομαδιαία, Αλλαγή, της οποίας η έκδοση διαρκεί μέχρι το Νοέμβρη του 1985.

Τον Δεκέμβρη του 1981, δηλαδή 50 χρόνια μετά την προηγούμενη προσπάθεια έκδοσης αθλητικής εφημερίδας στο Ρέθυμνο, εκδίδεται από τον Γιώργη Σταράκη η μηνιαία αθλητική εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα και Κρητικά Σπόρ, η οποία όμως κλείνει με τη συμπλήρωση τεσσάρων φύλλων.

Τον Απρίλη του 1985 κυκλοφορεί η προσκείμενη στο ΠΑΣΟΚ καθημερινή εφημερίδα Ρέθυμνο, της οποίας η έκδοση διαρκεί μέχρι τον Νοέμβρη του 1989.

Τον Μάρτη του 1989 εκδίδεται από τον Αντώνη Καρυστιανό η καθημερινή εφημερίδα Διαφάνεια, όμως η έκδοσή της αναστέλλεται με τη συμπλήρωση μόλις δέκα φύλλων.

Ο Γιώργος Σταράκης, μετά την όχι και τόσο επιτυχημένη προσπάθεια του 1982  με τα  Ρεθεμνιώτικα και Κρητικά Σπορ, εκδίδει τον Αύγουστο του 1990 το εβδομαδιαίο Αθλητικό Ρέθυμνο, το οποίο είχε μιαν επιτυχημένη πορεία σχεδόν δέκα χρόνων.

Η επόμενη εφημερίδα εκδόθηκε από τη Μαρία-Ελένη Αγγελιδάκη με τον τίτλο η Ρεθυμνιώτικη Βδομάδα και κυκλοφόρησε την διετία 1991-1992.

Τον Ιούλιο του 1993 εκδίδεται από τον Δημήτρη Τζανακάκη η εβδομαδιαία Ελευθερία, η οποία διέγραψε μια μακρόχρονη πορεία αφού η έκδοσή συνεχιζόταν μέχρι πρόσφατα.

Από το 1995 μέχρι και το 2000 κυκλοφορεί κάθε μήνα κατά την τουριστική περίοδο (Απρίλης-Οκτώβρης) η δίγλωσση (Αγγλικά/Γερμανικά) εφημερίδα Cretasummer, που εκδίδεται από τον Φρανκ Αλτχάους.

Τον Δεκέμβρη του 1995 εκδίδεται από τον Παναγιώτη Ζαχαριάδη η καθημερινή Ρεθεμνιώτικη Γνώμη, η οποία κυκλοφορεί μέχρι τον Ιούλιο του 1996.

Τον Σεπτέμβρη του 1998 ο Δημήτρης Τζανακάκης εκδίδει την καθημερινή εφημερίδα Επικαιρότητα, η οποία κυκλοφορεί μέχρι τον φλεβάρη του 1999.

Σημαντική είναι η παρουσία, τα τελευταία χρόνια στο Ρέθυμνο, της εβδομαδιαίας εφημερίδας Ρέθεμνος, που εκδόθηκε από τον Νίκο και τη Γεωργία Καραγιαννάκη τον Νοέμβρη του 1999 και συνεχίζει την επιτυχημένη της πορεία μέχρι σήμερα.

Τον Φλεβάρη του 2005 κυκλοφόρησε από τον Σταύρο Αλεξανδράκη η εβδομαδιαία αθλητική εφημερίδα Κερκίδα των Σπορ, αλλά η έκδοση κράτησε μόνο τέσσερις μήνες.

Τέλος τον Ιούλιο του 2008 εκδίδεται από τον Βασίλη Κασιμάτη η μηνιαία εφημερίδα Ρεθεμνιώτικη Αγορα, η οποία διανέμεται δωρεάν και κυκλοφορεί μέχρι σήμερα ή τουλάχιστον κυκλοφορούσε μέχρι πρόσφατα.

Κυρίες και κύριοι,

            Αυτό είναι με λίγα λόγια το χρονικό του Ρεθεμνιώτικού Τύπου, στο οποίο δεν έγινε αναφορά, λόγω του περιορισμένου χρόνου, στις εφημερίδες της ρεθεμνιώτικης διασποράς, τις μαθητικές και τις φοιτητικές, τις συντεχνιακές, καθώς και εκείνες που εκφράζουν κάποια επαρχία ή κάποιο χωριό. Πάντως αρκετές από αυτές βρίσκονται στην έκθεση.

Όλα τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές της Βιβλιοθήκης μας πλην τριών φύλλων που προέρχονται από το αρχείο του συμπολίτη Βαγγέλη Στεφανάκη.

Ευχαριστώ

(Δημοσιεύθηκε με  σχετικό φωτογραφικό υλικό στην εφημ. Ρέθεμνος, φ.  606/24-3-2012)