ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΡΝΙΕΡΟΣ

ΣΠΥΡΟΣ ΑΠ. ΜΑΡΝΙΕΡΟΣ

Βιογραφία - Εργογραφία 

Την Παρασκευή 17 Αυγούστου 2001 κηδεύτηκε στη γενέτειρά του, Γερακάρι Αμαρίου, ο Σπύρος Μαρνιέρος παρουσία πολλών συγγενών, φίλων και συγχωριανών. Την προηγουμένη είχε χάσει τη μάχη με το θάνατο, ύστερα από δίμηνη περίπου νοσηλεία σε νοσοκομεία των Αθηνών. Ο θάνατός του προκάλεσε άφατη θλίψη και συγκίνηση σε όσους είχαν τύχη να τον γνωρίσουν.

Γεννήθηκε το 1931 στο Γερακάρι Αμαρίου, όπου άκουσε και τα πρώτα γράμματα. Τελείωσε το Γυμνάσιο στο Ρέθυμνο και στη συνέχεια σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο Σχολή. Διορίστηκε στο Δημόσιο το 1962 και υπηρέτησε στον Τελωνειακό Κλάδο μέχρι το 1997 που συνταξιοδοτήθηκε. Πέρασε ευδόκιμα από όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας, την οποία εξάντλησε φτάνοντας στο βαθμό του Γενικού Επιθεωρητή Τελωνείων. Μετά τον πρόωρο θάνατο της αγαπημένης του γυναίκας Κωνσταντίνας το 1991, εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Ρέθυμνο και αφοσιώθηκε στη φροντίδα της υπέργηρης μητέρας του μέχρι το θάνατό της το 2000.

Αμούστακο παιδί ακόμα ένοιωσε στο πετσί του τη φρίκη του πολέμου, αφού έζησε την ολοκληρωτική καταστροφή του χωριού του από τους Ναζί και την εκτέλεση του μεγαλύτερου αδελφού του Γεώργιου, μαθητή Γυμνασίου μόλις δεκαέξι ετών. Το γεγονός αυτό τον σφράγισε κυριολεκτικά για το υπόλοιπο της ζωής του και, παρά τα χρόνια που κύλησαν από τότε, δεν μπόρεσε ποτέ να το ξεπεράσει.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια επιδόθηκε με πάθος στην έρευνα της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή του Ρεθύμνου και ιδιαίτερα στην εξονυχιστική διερεύνηση των περιστατικών της ολοκαύτωσης των χωριών του Κέντρους στις 22-8-1944. Με επιμονή, υπομονή και αφοσίωση κατάφερε σιγά-σιγά να φωτίσει και την παραμικρή λεπτομέρεια των τραγικών γεγονότων. Με βιβλία αλλά και με δεκάδες δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά αναδείχθηκε στον κατεξοχήν ιστορικό των Ρεθεμνιώτικων ολοκαυτωμάτων, αλλά και ευρύτερα σε έναν από τους βαθύτερους γνώστες της Αντίστασης στο Ρέθυμνο και στην Κρήτη γενικότερα. Ο πόνος του για το χαμό του αδελφού του και τόσων άλλων συγχωριανών του δεν τον εμπόδισε στην αμερόληπτη θεώρηση των γεγονότων και στην ακριβή και χωρίς προκαταλήψεις καταγραφή τους. Αλλά δεν περιορίζεται μόνο σ’αυτά. Θεωρεί χρέος του να μην επιτρέψει να ξεχαστούν οι μάρτυρες του Αγώνα. Πρωτοστατεί σε κάθε εκδήλωση μνήμης και παρακινεί και συνεγείρει και τους άλλους. Ο ίδιος εκφωνεί πολλούς λόγους, που παρά το γεγονός ότι αναφέρονται στα ίδια γεγονότα, ποτέ δεν είναι ίδιοι μεταξύ τους και πάντα κομίζουν κάποιο νέο στοιχείο στην έρευνα..

Πέρα από την Αντίσταση και το ολοκαύτωμα του Κέντρους ο Σπύρος Μαρνιέρος ασχολήθηκε επισταμένα και με τον Εμμανουήλ Γενεράλι, τον διακεκριμένο φιλόλογο από το Γερακάρι. Σε κείνον πιστώνεται αποκλειστικά και το γεγονός ότι ανέσυρε από τη λήθη τον μεγάλο συμπατριώτη του. Ουδείς είχε ασχοληθεί με τη σπουδαία αυτή προσωπικότητα με την τόσο σημαντική εθνική και εκπαιδευτική δράση. Ο Σπύρος. με αλλεπάλληλα δημοσιεύματα, με ομιλίες, αλλά και με αναδημοσιεύσεις κειμένων του Εμμ. Γενεράλι,  κατάφερε να κάνει ευρύτερα γνωστό τον άνθρωπο και το έργο του. Με δική του εισήγηση δόθηκε το όνομα του Γενεράλι σε δρόμους του Ρεθύμνου και των Χανίων. Τελευταία είχε καταπιαστεί με την επιμέλεια και δημοσίευση των απομνημονευμάτων του Εμμ.Γενεράλι, την οποία δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Ρεθύμνης, του Δ.Σ. της οποίας επίλεκτο μέλος ήταν ο Σπύρος Μαρνιέρος, ανέλαβε την ηθική δέσμευση απέναντι στη μνήμη του να ολοκληρώσει την έκδοση.

Τα τελευταία χρόνια όλοι όσοι είχαμε καθημερινή συναναστροφή μαζί του ξέραμε πόσο τον απασχολούσε το θέμα του νεομάρτυρα Μαθιού του Γερακαριανού, όπως του άρεσε να τον αποκαλεί.. Θυμάμαι τη συγκίνησή του όταν τον ανακαλύψαμε ένα πρωί του 1994 στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης αναδιφώντας το αρχείο του Εμμ. Γενεράλι. Από τότε αφοσιώθηκε στην προσπάθεια της αναγνώρισής του ως Νεομάρτυρα και στην ανέγερση ναού προς τιμή του. Και τα δύο πρόφθασε να τα φέρει σε πέρας πριν φύγει για το ταξίδι χωρίς γυρισμό. Δυστυχώς δεν πρόλαβε τα εγκαίνια του ναού που είχαν προγραμματιστεί για τις 18 Αυγούστου.

Μεγάλη του αγάπη το χωριό της καταγωγής του, το Γερακάρι Αμαρίου. Σε όλη του τη ζωή δεν φείσθηκε κόπων και θυσιών προκειμένου να το αναδείξει και να το προβάλει. Οι συγχωριανοί του οφείλουν πολλές χάρες.

Ως άνθρωπος ο Σπύρος ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα που κατάφερνε με μεγάλη ευκολία να δημιουργεί φίλους σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Μπορούσε με την ίδια άνεση να συναναστρέφεται τον χωρικό και τον άνθρωπο της πόλης, τον φτωχό και τον πλούσιο, τον αγράμματο και τον διανοούμενο. Παρότι το παρουσιαστικό του έδειχνε άνθρωπο δυσπρόσιτο και παρότι πολλές φορές ο λόγος του έφτανε τα όρια του κυνισμού, στην πραγματικότητα ήταν ένα άνθρωπος με ανεπτυγμένη την αίσθηση του χιούμορ, μια ευαίσθητη ψυχή που δεν μπορούσε να αρνηθεί τη βοήθεια του σε κανέναν. Θα αναφέρω εδώ ένα περιστατικό που είναι ενδεικτικό της ποιότητας του χαρακτήρα του ανδρός: Πριν από λίγα χρόνια προσκάλεσε λίγους φίλους του σε μια βάφτιση που επρόκειτο να κάνει στο Ηράκλειο. Πράγματι πήγαμε στη βάφτιση όπου με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι το βαφτιστήρι ήταν αθιγγανάκι. Υποβλήθηκε με απλοχεριά –αυτό άλλωστε ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά του– σε όλα τα έξοδα που απαιτεί μια αξιοπρεπής βάφτιση. Φέτος τις παραμονές των Χριστουγέννων μου ζήτησε να τον συνοδεύσω σε ένα κατάστημα παιχνιδιών, προκειμένου να τον βοηθήσω στην επιλογή ενός παιχνιδιού. Αγόρασε ένα αρκετά ακριβό παιχνίδι και το ταχυδρόμησε με εταιρεία courrier προκειμένου να φτάσει στην ώρα του στον φιλιότσο του. Διερωτώμαι ποιος από μας, που κοπτόμαστε κατά του ρατσισμού, θα έκανε κάτι παρόμοιο;

Στο πεδίο της συγγραφής υπήρξε παραγωγικότατος. Σε δεκάδες αριθμούνται τα κείμενά του δημοσιευμένα είτε σε βιβλία και φυλλάδια είτε σε εφημερίδες και περιοδικά. Η άνεσή του και η ευχέρειά του στη σύνταξη οποιουδήποτε κειμένου εντυπωσιακή. Είχε έναν ιδιαίτερο τρόπο γραφής, εντελώς προσωπικό, με συχνή χρήση λογίων τύπων και λογοτεχνικών σχημάτων, παρότι τα θέματά του ήταν ιστορικά.

Παραθέτω ενδεικτικά, σε χρονολογική κατάταξη, όσα δημοσιεύματα μπόρεσα να συγκεντρώσω ύστερα από μια σύντομη έρευνα:

Α.  ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΛΑΔΙΑ

1. Ρύθμισις εξωτερικού εμπορίου: Συναλλαγματικαί κλπ διατάξεις διατυπώσεις και πολιτική εισαγωγής και εξαγωγής, Αθήνα 1978 τ. Α΄& 1979 τ.Β΄. (Μαζί με τον. Κων. Κονιστή).
2. Γερακαριανά Αναθυμήματα, Αθήνα 1979.
3. Τα ολοκαυτωμένα χωριά του Κέντρους: Ιστορία και παράδοση, Αθήνα 1980.
4. Από την καταστροφή των χωριών του Κέντρους: Αναμνήσεις και λαϊκή μούσα, Αθήνα 1982.
5. Από την Εθνική Αντίσταση στ’ Αμαριώτικα: Σημειώσεις Μανώλη Κουτάκη, Αθήνα 1983.
6. Η Αντίσταση στο Αμάρι: Ενθυμήματα Αλέξανδρου Κοκονά, Αθήνα 1984.
7. Η Ολοκαύτωση του Κέντρους: Αφιέρωμα, Αθήνα 1984.
8. Τα Ρεθεμνιώτικα Ολοκαυτώματα (1941-1944), Ρέθυμνο 1991.
9. Τιμή σε Μάρτυρες του Αντικατοχικού Αγώνα: Από το χώρο της Εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο, Αθήνα 1995. (Μαζί με τον Κώστα Γ. Τουρνάκη).
10. Η Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο: 57^η επέτειος: Επετειακοί λόγοι, Ρέθυμνο 1998. (Μαζί με τον Μ. Πολιουδάκη).
11. Αγρίμια του Κέντρους: Ο Τουρκομάχος Ιωάννης Τάταρης (1850-1897), Ρέθεμνος 1999.

Β.  ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

1. Ο Γερακάρης στη φωτιά και στο αίμα, εφ. Κρητική Επιθεώρησις, φφ. 2216 & 2217 (10 & 12-8-1952).
2. Η Παγκρήτιος Ένωση δεν εκπληρώνει την αποστολή της, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 6 (15-7-1979).
3. Το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 7 (15-8-1979).
4. Το ολοκαύτωμα του Κέδρους, εφ. Κρητική Ενότης, φφ. 8 & 9 (1979).
5. Ο Αμαριώτικος δρόμος, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 9 (30-10-1979).
6. Ο σιδερένιος Σταυρός να πάει στον προορισμό του, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 10 (30-10-1979).
7. Η μεγάλη ώρα των Κρητικών Επαναστάσεων, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 11 (30-11-1979) και Κρητική Εστία, 248.249 (1979), 418-420.
8. Μαρτυρία για τη μάχη του Τσιλίβδικα, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 17 (1979), 15-17.
9. Το Λάβαρο του Άη Γιώργη, η πολεμική σημαία του Γερακάρι, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 18 (1980), 39-42.
10. Η Δημοτική Εκπαίδευση στου Γερακάρη, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 19 (1980), 127-140.
11. Η εργασία του Στέργιου Μανουρά για «Το Μοναστήρι της Καλόειδενας», Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 22 (1980), 410-411.
12. Εμμαννουήλ Γ. Γενεράλις (1860-1943), εφ. Κρητική Ενότης, φ. 16 (30-4-1980).
13. Γερακάρι: Λίγα για τον τόπο και την ιστορία του, Κρητική Εστία, 252/253 (1980), 117-128.
14. Γερακάρης – Γουργούθοι: Στοιχεία από την ιστορία και την παράδοση, Κρητική Εστία, 256/257 (1980), 245-277.
15. Κοινή σύσκεψη των Αμαριώτικων Σωματείων, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 13 (25-1-1980).
16. Οι ξενιτεμένοι Γερακαριανοί, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 17 (31-5-1980).
17. Θεσμικά και άλλα μέτρα για τους Δημοσίους Υπαλλήλους, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 22 (25-11-1980).
18. Τ Αμαριώτικα χωριά Γερακάρης και Γουργούθοι, εφ. Κρητική Επιθεώρησις, φφ. 10411 (25-10-1980) κ.ε.
19. Εκκλησίες του χωριού μου (Γερακάρι), εφ. Κρητική Επιθεώρησις, φφ. 10417-10419 (1980).
20. Ο Αινείας των Γουργούθων, Κρητική Εστία, 264/265 (1981), 93-98.
21. Θυσίες και προσφορές του Αμαρίου, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 26 (1981), 353-356.
22. Εμμανουήλ Γ. Ταταράκης (1890-1981), εφ. Κρητική Ενότης, φ. 23 (20-1-1981).
23. Ιστορία και παράδοση για εκκλησίες του χωριού Γερακάρη Αμαρίου (Από τα χειρόγραφα του Μιχ. Εμμ. Γενεράλι, δασκάλου), εφ. Κρητική Ενότης, φ. 26-31 (1981).
24. «Έκθεσις Αυτοψίας» του Μανώλη Κουτάκη για την καταστροφή των χωριών του Κέντρους (22-8-1944), Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 30 (1982), 195-205.
25. Η βιβλιογραφία της Ολοκαύτωσης του Κέντρους, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 30 (1982), 205-209.
26. Τα ολοκαυτωμένα χωριά του Κέδρους, εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ. 7-18 (1982-1984).
27. Το αγρίμι του Κέντρους (ο Ταταρογιάννης), Κουρήτης, 1,2,3,5 (1982).
28. Από την καταστροφή των χωριών του Κέντρους: Αναμνήσεις και λαϊκή Μούσα, Κουρήτης, 4 (1982), 105-129.
29. Αντώνης Εμμ. Καλομενόπουλος (1909-1982), Κουρήτης, 5 (1982), 163-167.
30. Η Μονή Φανερωμένης στο Χωρδάκι Αμαρίου, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 36 & 37 (1982).
31. Κωνσταντίνος Ν. Κουτελιδάκης (1923-1982), εφ. Κρητική Ενότης, φ. 37 (30-6-1982).
32. Αναμνήσεις από τη Γερμανική Κατοχή στην Κρήτη (Σημειώσεις Κων. Παλιεράκη), εφ. Κρητική Ενότης, φ. 38 (30-9-1982).
33. Εμμαννουήλ Γ. Γενεράλις, Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 36 (1983), 294-296 (Περιέχεται στο δημοσίευμα του Στ. Μ. Μανουρά, «Οι Ελληνοδιδάσκαλοι στην Κρήτη 1878-1898»).
34. Από την Εθνική Αντίσταση στ’ Αμαριώτικα: Χειρόγραφες σημειώσεις του δάσκαλου Μανώλη Κουτάκι, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 39-41 (1983).
35. Από τη Μάχη της Κρήτης: Ένα γράμμα Αυστραλού στρατιώτη, Κρητική Εστία, 292/293 (1983), 279-286.
36. Η Μονή Φανερωμένης στο Χωρδάκι Αμαρίου, Κρητική Εστία, 294/295 (1983), 349-360.
37. Οι Αυστραλοί δεν ξεχνούν, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 41 (1983).
38. Το χρονικό των εκτελέσεων στο Κέντρος, Κρητική Εστία, 304-309 (1984).
39. Η μεγάλη ώρα του Κέντρους, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 42 (1984).
40. Ιερομόναχος Συμεών Δρετουλάκης, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 42 (1984).
41. Γιώργης Μιχ. Καλομενόπουλος (1897-1963), Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 39 (1984), 197-204.
42. Δημήτρης Γ. Δαφέρμος (1912-1971), Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 40 (1984), 367-375.
43. Η κύκλωση του Γερακάρι και οι Γερμανοί του Σπήλι, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 42 (1984).
44. Ο Γερακάρης και η Γερμανοκατοχή, Αντίσταση και Ολοκαύτωμα: Στοιχεία από χειρόγραφες σημειώσεις Νίκου Δ. Ταταρά,σκη, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 42 (1984).
45. Οι εκτελεσμένοι στο Κέντρος: Ο ακριβής αριθμός και συναφείς πληροφορίες, εφ. Κρητική Ενότης, φ. 42 (1984).
46. Γερακάρης, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 4254-4256 (1984).
47. Μιχάλης Μύρ. Παπαδάκης (1899-1985), εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ. 24 (1985).
48. Οι κυνηγοί της ελευθερίας, εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ. 24 (1985) και Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 11748 & 11749 (1985).
49. Γιώργης Μιχ. Καλομενόπουλος, εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ. 21 (1985).
50. Αντιφασιστικές προκηρύξεις στο Ρέθεμνος, εφ. Κρητική Επιθεώρησις, φφ. 11751 (1985).
51. Το χρονικό των εκτελέσεων στο Κέντρος, εφ. Κρητική Επιθεώρησις, φφ. 11752-11766 & 11768 (1985).
52. Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης, εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ.27 (1986).
53. Μεγάλη επιδρομή των Γερμανών στ’ Αμαριώτικα (22-27 Μαϊου 1944), εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ.30 (1986).
54. Το Γερακάρι του Κέντρους, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φφ. 4254-4256 (1987).
55. Η ενέδρα, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φφ. 4426 & 4427 (1987).
56. Μιχαήλ Μύρ. Παπαδάκις (1899-1985), Δελτίο Φίλων Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης, 1 (1988), 35-40. (Μαζί με τον Στ. Μ. Μανουρά).
57. Στιγμιότυπα από την απαγωγή του Κράιπε, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 4620 (20-4-1988).
58. Προανακρούσματα στο Κέντρος (δολοφονία Αστρινού Αγγελάκη), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 12599 – 12602 (24 έως 27-8-1988).
59. Η μάχη στο «Φραττί», εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φφ. 4630-4633 (1988).
60. Αντίσταση και Ολοκαύτωμα, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φφ. 4719 & 4720 (1988).
61. «Φίλαγγλοι», εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φφ. 4765 (23-10-1988).
62.  Οι ηγήτορες της Αντίστασης στο Κάιρο, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 12875 & 12876 (1989). (Με το ψευδώνυμο Σ. Γουργουθιανάκης).
63. Λίγα για την καταστροφή της Κρύας Βρύσης, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 12942-12947 (1989). (Με το ψευδώνυμο Σ. Γουργουθιανάκης).
64. Οι βιαιότητες κατά των αλεξιπτωτιστών στην εισβολή, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 12985-12987 (1990).  
65. Τα παραλειπόμενα μιας εκδήλωσης, εφ. Κέντρος, φ. 97 (Αύγουστος 1991).
66. Οι εκπρόσωποι του συμμαχικού στρατηγείου λιποψυχούν! (μύθος ή πραγματικότητα;), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13196 (9-1-1991).  
67. Η ανατομία της Κρητικής Αντίστασης, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 13346-13353 (1991).
68. Σημαίες κατά τους Κρητικούς Αγώνες, Κρητολογικά Γράμματα, 5/6 (1992), 75-84.
69. Επίλεκτοι της Αντίστασης στο Αμάρι (Νίκος Μοσχονάς), εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ.24/54 (1992).
70. Ο Εμμ. Βιβυλάκης και οι Κρήτες φοιτητές, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13469 (30-1-1992).
71. Νίκος Δημ. Μοσχονάς (1912-1991), εφ. Κέντρος, φ. 103 (Φλεβάρης/Μάρτης 1992).
72. Από των προπόδων του Κέδρους (Εμμ. Γενεράλις), εφ. Κέντρος, φ. 104 (Απρίλης 1992).
73. Ένα ιδιόγραφο σημείωμα του Μιχ. Πρεβελάκη, εφ. Κέντρος, φ. 104 (Απρίλης 1992).
74. Συγγραφικές δραστηριότητες του Εμμ. Γενεράλι (Επωνύμως και ψευδωνύμως), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13519 (16-4-1992).
75. Μακεδονία: Η πάγκαλος του Ελληνισμού κόρη, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 5736 (18/19-4-1992).
76. Το «άθλημα» της λογοκλοπίας, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13558 (30-4-1992).
77. Τραγούδι της Κρήτης, εφ. Κέντρος, φ. 105 (Μάης/Ιούνης 1992).
78. Μια φωτογραφία Σφακιανού Μακεδονομάχου, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ.13537 (14-5-1992).
79. Θηριωδίες των Τούρκων στο Αμάρι (1890), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ.13538 (15-5-1992).
80. Η βροντόλυρα του Ξέκαλου, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 5756 (20-5-1992).
81. Φεγγάριδες και πολίτικα κεράσια, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13542 (21-5-1992). (Με το ψευδώνυμο Σ. Γενεράλις).
82. Ελεύθεροι σκοπευτές (Στέλιος Κατσαντώνης), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13544 (23-5-1992). (Με το ψευδώνυμο Σ. Γουργουθιανός).
83. Σελίδες αυτοβιογραφίας, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13551 (3-6-1992).
84. Άρδακτος και Πρεβελάκιδες (Μια επιστολή του Μιχ. Πρεβελάκι), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ.13548 (29-5-1992).
85. Στοιχεία Αυτοβιογραφίας Εμμανουήλ Γενεράλι (1860-1943), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 13626-13667 (1992), 13763-13807 (1993) και 14671-14686 (1997).
86. Καλημέρα Ρέθεμνος, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13759 (15-4-1993).
87. Μιχάλης Στρατή Κοκονάς (1918-1993), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 13778 (13-5-1993).
88. Νικ. Αλεξ. Κοκονά, Κρήτη 1941-1945: Αντίσταση-Συμμαχικές αποστολές (Βιβλιοκρισία), εφ. Κέντρος, φ. 115 (Ιούνης 1993). (Με το ψευδώνυμο Σ. Βηναίος).
89. Ανθρωπιστικές πράξεις της Κρητικής Αντίστασης, εφ. Κέντρος, φ. 119 (Οκτώβρης 1993).
90. Ένας άγνωστος μάρτυς της πίστεως (Γερακάρι), Κρητολογικά Γράμματα, 7/8 (1993), 3-6.
91. Δάσκαλοι και Σχολειά επί Τουρκοκρατίας (Τμήμα Ρεθύμνης), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 5937-5943 (11 έως 21-2-1993).
92. Γεώργιος Εμμ. Ξέκαλος (1920-1993), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6073 (4/5-9-1993).
93. Μιχ. Μ. Παπαδάκη, «Η διάσωση του Αμαρίου από τα αντίποινα μετά τη Μάχη των Ποταμών», εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6090 (30-9-1993) & 6112 (30/31-10-1993). (Επιμ. Σπ. Μαρνιέρου).
94. Ντοκουμέντα της Κατοχής και της Αντίστασης, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6122 (16-11-1993).
95. Τα σύμβολα του αντιστασιακού αγώνα στα Ρεθεμνιώτικα (Ευαγγελία Πολιουδάκη), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6126 (20/21-11-1993).
96. Αχειροτόνητος ιερεύς – λευίτης άνευ ράσου (Εμμ. Γενεράλις), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6152 (28-12-1993).
97. Το βιβλίο «Τόλμη και Τύχη» του Ν. Κοκονά αποτελεί σπουδαίο κεφάλαιο στην ιστορία της Κρητικής Αντίστασης, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6241 (6-5-1994).
98. Πενήντα χρόνια από τη σφαγή στο Κέντρος (Άγνωστος επιμνημόσυνος λόγος), Κρητολογικά Γράμματα, 9/10 (1994), 57-60.
99. Αρχαίες πόλεις και οικισμοί στα Ρεθεμνιώτικα, Κρητολογικό Ημερολόγιο, 1994, 27-31.
100. Η επιλογή των μελλοθάνατων στο Άνω Μέρος, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6567 (22-8-1995).
101. Θυσίες Αμαρίου στον βωμό της Πατρίδας (1912-1913), εφ. Αμαριώτικη Φωνή, φ.39/69 (1995).

102.                      Ιστορία και παράδοση της μονής Αρκαδίου, Κρητολογικά Γράμματα, 12 (1996), 71-84.

103. Μιχ. Μ. Παπαδάκις: Βιογραφικά, (στο: Μιχ. Μ. Παπαδάκι, Το χωριό μου ο Βάτος, Ρέθυμνο 1996, 9-19).
104. Νικόλαος Γ. Παπαδάκις (1873-1945), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6658 (3-1-1996).
105. Ευχάριστες εκπλήξεις: Ν.Γ.Παπαδάκις, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6712 (6-2-1996).
106. Ν. Κοκονά, «Αθιβολές και αναστορήματα», (Βιβλιοκρισία), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6729 (1-3-1996)
107. Δοξαστικό της γενέτειρας (Βιβλιοκρισία), εφ. Ελευθερία, φ. 141 (21-4-1996).
108. Νικ. Α. Κοκονά, Αθιβολές και αναστορήματα (Βιβλιοκρισία), εφ. Κέντρος, φ. 139 (Απρίλης/Μάης 1996).
109. Στέλιος Ι. Καλαϊτζάκης (1935-1996), εφ. Ελευθερία, φ. 143 (5-5-1996).
110. Το Γερμανικό Φρουραρχείο Ortskommandantur, εφ. Ελευθερία, φ. 145 (19-5-1996).
111. Γερμανικές υπηρεσίες Διοίκησης και Αστυνομίας, εφ. Ελευθερία, φ. 146 (26-5-1996).
112. Έλληνες γερμανομαθείς στις Γερμανικές Υπηρεσίες, εφ. Ελευθερία, φ. 149 (16-6-1996) & 150 (23-6-1996).
113. Εφτά χωριά του Κέντρους και η Κρύα Βρύση παραδομένα στη φωτιά και το αίμα, εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6842 (13-8-1996).
114. Λίγα για το μπλόκο στο Κέντρος (22 Αυγούστου 1944, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 14568 & 14569 (21 & 22-8-1996)
115. Τα χωροφυλακάκια, εφ. Ελευθερία, φ. 166 (12/13-10-1996).
116. Το Μοναστήρι του Πρέβελη: Προσκυνητάρι της ανάμνησης, εφ. Κέντρος, φ. 138 (Φλεβάρης/Μαρτης1996).
117. Η πυρπόληση του πυρπολητή (Γυναίκες και Ολοκαύτωμα), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 14626 (13-11-1996) και εφ. Ελευθερία, φ. 172 (23/24-11-1996).
118. Οι πρώτοι του βορρά στο Αμαριώτικο Κέντρος (Γερακάρι), εφ. Ελευθερία, φ. 147 (2-6-1996).
119. Μάρκου Πολιουδάκη, «Η Μαχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο (τα μετά τη μάχη)» (Βιβλιοκρισία), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 14740 (9-5-1997).
120. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Νικόλαος Γ. Παπαδάκης (1874-1945)» (Βιβλιοκρισία), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 14779 (4-7-1997).
121. Νικόλαος Γ. Παπαδάκης, εφ. Ελευθερία, φ. 202 (12/13-7-1997).
122. Μαρίας Τσιριμονάκη, «Εν Ρεθύμνω: Αφηγήματα» (Βιβλιοκρισία), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 14799 (1-8-1997) και εφ. Ελευθερία, φ. 206 (9/10-8-1997).
123. Λίγα για το «μπλόκο» στο Κέντρος, εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φφ. 14568 & 14569 (1996) και εφ. Ελευθερία, φ. 157 (24-8-1996).
124. Ο μαντατοφόρος των μελλοθανάτων στη φωλιά της ελευθερίας (Ν.Γ.Τζωρτζάκης), εφ. Ελευθερία, φ. 208 (23/24-8-1997).
125. Εμμανουήλ Γ. Γενεράλις (1860-1943), Ελλωτία, 6 (1997), 335-340.
126. Αστέρι: Η αφετηρία του γολγοθά της κατοχής στα Ρεθεμνιώτικα, εφ. Ελευθερία, φ. 241 (6/7-6-1998).
127. Σταυρούλης Ι. Κουτελιδάκης (1869-1959), εφ. Ελευθερία, φ. 256 (29-8-1998).
128. Πράματα και θάματα στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο, εφ. Ελευθερία, φ. 258 (26/27-9-1998).
129. Αλβανομάχοι από την κοινότητα Γερακάρι, εφ. Ελευθερία, φ. 263 (31-10-1998).
130. Θεοδώρα Γενεράλι-Πατακού (1912-1999), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. 15143 (10-1-1999).
131. Λίγα για τον Στίβενς Σμιθ, εφ. Ελευθερία, φ. 314 (1999).
132. Μιχάλη Τρούλη, Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου (Βιβλιοκρισία), Νέα Χριστιανική Κρήτη, 19 (1999/2000), 361-364.
133. Μιχάλη Τρούλη, «Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου: Ιστορία – Μνημεία – Θησαυροί» (Βιβλιοκρισία), εφ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 6658 15394 (18-1-2000)

134.                      Ένα πολύτιμο απόκτημα για τους όπου γης Ρεθεμνιώτες, εφ. Ελευθερία, φ. 320 (22/23-1-2000).

135.                      Η τραγική μοίρα των Εβραίων στην κατεχόμενη Κρήτη, εφ. Ελευθερία, φ. 321 (29/30-1-2000).

136.                      Ευαγγελία Ι. Κουτελιδάκη (1903-2000), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ. (10/11-6-2000) και εφ. Ελευθερία, φ. 340 (10-6-2000).

137.                      Ένας Ρεθεμνιώτης ποιητής (Σπύρος Τ. Λίτινας), εφ. Κρητική Επιθεώρηση, φ.  15548 (2/3-9-2000) και εφ. Ελευθερία, φ. 350 (13-9-2000).

138. Επιστολές προς τον Εμμανουήλ Γενεράλι (Μάιος-Ιούνιος 1896), Κρητολογικά Γράμματα, 15/16 (1999/2000), 145-231 (και ανάτυπο). (Μαζί με τους: Ν.Ε.Παπαδογιαννάκη, Ζαχαρένια Σημανδηράκη και Μιχ. Τρούλη).

Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

Δημοσιεύθηκε στην Κρητική Επιθεώρηση (22-9-2001), Ελευθερία Ρεθύμνης και στο περιοδικό Κρητολογικά Γράμματα τχ. 17 (2001).