ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ (ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ) (Μέρος 3ο)

ΟΙ ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ

ΣΤΟ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ (1879–1898)

(Μέρος 3^ο)

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Οι εκλογές του 1885

Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο δημοσίευμα η θητεία των δημοτικών αρχόντων ήταν τριετής και κατά συνέπεια με τη συμπλήρωση τριών χρόνων από τις προηγούμενες, δηλαδή αυτές του 1882,  θα έπρεπε να προκηρυχθούν νέες. Πράγματι στις 7 Αυγούστου 1885 ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Σάββας πασάς δημοσιεύει[1] το διάταγμα προκήρυξης των δημοτικών εκλογών, καθώς και τη σχετική εγκύκλιο προς Διοικητές και Επάρχους για την ομαλή διεξαγωγή τους. Σύμφωνα με το διάταγμα οι εκλογές προσδιορίζονταν για το τριήμερο 30 Αυγούστου έως 1 Σεπτεμβρίου 1885.

Οι εκλογές διενεργήθηκαν πράγματι κατά το τριήμερο αυτό, μάλιστα η εφημερίδα Αρκάδιον[2] προβλέπει στο δήμο Ρεθύμνης νίκη του Μουσταφά Κιλιτσάκη, ο οποίος υποσχέθηκε ότι αν κερδίσει τις εκλογές θα διαθέσει τους μισθούς του δημάρχου υπέρ των σχολείων της πόλης. Όταν οι αντίπαλοί του τον κατηγόρησαν για ψεύτικες υποσχέσεις τότε παρακατέθεσε δύο ετών μισθούς με την υπόσχεση ότι θα καταβάλει και τους μισθούς του τρίτου έτους της θητείας, αν συνεχίσει να είναι δήμαρχος για τρία χρόνια[3].

Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις του Αρκαδίου και δήμαρχος Ρεθύμνου εξελέγη ο Μουσταφάς Κιλιτσάκης, δημαρχιακός πάρεδρος ο Μιχαήλ Χανιωτάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Αριστείδης Παπαδάκης, Επαμεινώνδας Καλομενόπουλος, Βασίλειος Μανουσάκης, Ανδρέας Σαουνάτσος, Σπυρίδων Μιχελάκης, Αλή Σιναμεκάκης, Γισούφ Λαμεράκης, Ναζίφ Λαγουδάκης, Χουσνή Αζαπανζαντές και Αλή Βακογλάκης.

Στην υπόλοιπη επαρχία Ρεθύμνης εξελέγησαν δήμαρχοι:

·         Στον Δήμο Αμνάτου ο Μ. Βαρδάκης.

·         Στον δήμο Αργυρουπόλεως ο Γεώργιος Πρωτοπαπαδάκης.

·         Στον δήμο Ατσιποπούλου ο Δημήτριος Ροδινός.

·         Στον Δήμο Πηγής επανεξελέγη ο Παναγιώτης Μανωλιτσάκης.

·         Στον δήμο Ρουστίκων ο Γεώργιος Π. Παπαδάκης.

·         Στον δήμο Χρωμοναστηρίου επανεξελέγη ο Αναγνώστης Ζακυνθινός.

Στην επαρχία Αγίου Βασιλείου δεν έγιναν εκλογές λόγω καθολικής αποχής των κατοίκων από τη διαδικασία σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόφαση του διοικητή Σφακίων Αξελού να μεταφέρει την έδρα του Νομού Σφακίων από το χωριό Φυλακή Αποκορώνου στον Βάμο[4]. Κατά συνέπεια παρέμειναν στις θέσεις τους οι δημοτικοί άρχοντες που είχαν εκλεγεί κατά τις εκλογές του 1882. Περιέργως ο Γενικός Διοικητής Κρήτης διέταξε τη διεξαγωγή εκλογών μόνο στον δήμο Λάμπης για στις 20–22 Νοεμβρίου 1887. Το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Λάμπης με ψήφισμά[5] του αρνήθηκε κατηγορηματικά να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια για τη διενέργεια των εκλογών με το βάσιμο επιχείρημα ότι δεν είναι ανάγκη να γίνουν τώρα εκλογές, αφού θα γίνουν ούτως ή άλλως σε οκτώ μήνες, αλλά και επειδή οι εκλογές θα αναζωπυρώσουν τα πολιτικά πάθη. Το ψήφισμα υπογράφουν ο δήμαρχος Εμμανουήλ Δασκαλάκης, ο πρόεδρος Ιωσήφ Μαμαλάκης και οι δημοτικοί σύμβουλοι Εμμανουήλ Μαθιουδάκης, Ιωάννης Μαθιουδάκης, Εμμανοήλ Τσιχλάκης, Χουσεΐν Μεμισήκης, Σαλής Φαφουλάκης, Ιμβραΐμ Μπινιαλάκης και Χουσεΐν Ομεριουδάκης.

Στην επαρχία Μυλοποτάμου εξελέγησαν δήμαρχοι οι[6]:

Κ. Γερακάρης
Δήμαρχος Μαργαριτών     

·         Στον Δήμο Αβδανιτών ο Γεώργιος Χατζιδάκης.

·         Στον Δήμο Ανωγείων ο Ιωάννης Σκουλάς.

·         Στον Δήμο Γαράζου ο Νικόλαος Σκουλάς.

·         Στον Δήμο Δαμάστας επανεξελέγη ο Αναγνώστης Νικολουδάκης.

·         Στον Δήμο Μαργαριτών ο Κωνσταντίνος Γερακαράκης και

·         Στον Δήμο Μελιδονίου ο Αναγνώστης Δροσουλάκης.

Στην επαρχία Αμαρίου εξελέγησαν δήμαρχοι οι:

·         Στον Δήμο Μέρωνος εξελέγη ο Αριστοτέλης Καλοειδάς, αλλά ο αντίπαλός του Δημήτριος Χατζιδάκης κατέθεσε ένσταση ζητώντας την ακύρωση της εκλογής[7].

·         Στον Δήμο Μοναστηρακίου επανεξελέγη ο Παντελής Διαμαντίδης, ο οποίος μετά ένα έτος παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκε ο Νικόλαος Ι. Καφφάτος[8] και

·         Στον Δήμο Αποδούλου εξελέγη ο Τίτος Καπαρός[9].

Οι εκλογές του 1889

Σύμφωνα με τον δημοτικό νόμο οι επόμενες δημοτικές εκλογές, μετά από εκείνες του Αυγούστου του 1885, έπρεπε να γίνουν τον Αύγουστο του 1888 ή εν πάση περιπτώσει το δεύτερο εξάμηνο του έτους αυτού. Όμως στις 2 Σεπτεμβρίου 1888 δημοσιεύεται[10] διάταγμα του Γεν. Διοικητή Κρήτης Νικολάκη Σαρτίνσκη, με το οποίο αναβάλλονται επ’ αόριστον  οι δημοτικές εκλογές. Ως λόγος της αναβολής προβάλλεται ότι δεν είχε εγκριθεί ακόμη από την Υψηλή Πύλη, και κατά συνέπεια δεν είχε δημοσιευθεί και τεθεί σε ισχύ, ο νέος δημοτικός νόμος που ψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση των Κρητών κατά την τελευταία σύνοδο. Ο νέος νόμος δημοσιεύθηκε[11] στις 29 Σεπτεμβρίου 1888 και δεν περιλάμβανε ουσιώδεις διαφορές σε σχέση με τον προηγούμενο. Μια καινοτομία του νέου νόμου ήταν ότι πέραν του δημοτικού συμβουλίου προέβλεπε τον θεσμό των ειδικών παρέδρων, ο καθένας  από τους οποίους εκπροσωπούσε ένα χωριό από αυτά που συγκροτούσαν τον δήμο.  Η ακροτελεύτια διάταξή του προέβλεπε την αναβολή των εκλογών, προκειμένου να διεξαχθούν με τον νέο νόμο και να υπάρξει ο απαραίτητος χρόνος για την τήρηση των προθεσμιών που αυτός έθετε. Στην ίδια διάταξη προβλεπόταν ότι οι δημοτικές αρχές παραμένουν στις θέσεις τους μέχρι την εκλογή νέων.

Σχεδόν ένα μήνα αργότερα δημοσιεύονται στο ίδιο φύλλο της Εφημερίδος της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης[12] το διάταγμα για τη διεξαγωγή των εκλογών από 3 έως 5 Μαρτίου 1889 και το διάταγμα για την κατάρτιση των νέων δημοτολογίων και των εκλογικών καταλόγων. Λίγο αργότερα[13] δημοσιεύεται το διάταγμα «Περί του τρόπου διεξαγωγής των δημοτικών εκλογών» με λεπτομερείς οδηγίες για την αντιμετώπιση πρακτικών ζητημάτων σχετικών με τις εκλογές. Στις 13 Φεβρουαρίου 1889 δημοσιεύεται[14] η προκήρυξη των εκλογών για τις 3 με 5 Μαρτίου και στις 28 Φεβρουαρίου δεύτερη προκήρυξη[15] του Γεν. Διοικητή Κρήτης προς τον λαό της Κρήτης με συμβουλές και παραινέσεις για τήρηση της τάξης και διεξαγωγή των εκλογών μέσα σε ήπιο κλίμα.

Οι εκλογές έγιναν κανονικά στις προκαθορισμένες ημερομηνίες και φαίνεται ότι έγιναν ομαλά και χωρίς επεισόδια αν κρίνουμε από την προκήρυξη του Γεν. Διοικητή που επαινεί του Κρητικούς για την ησυχίαν και νομιμότητα που ετηρήθη και τας τρεις ημέρας των εκλογών[16]…

Τα αποτελέσματα των εκλογών ήταν τα ακόλουθα[17]:

ΕΠΑΡΧΙΑ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

· Στον Δήμο Ρεθύμνης εξελέγη δήμαρχος ο Σαλής Δροσουλάκης και πάρεδρος ο Ιωάννης Σαριδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Επαμεινώνδας Καλομενόπουλος, Αριστείδης Λιαναντωνάκης, Σπυρίδων Μιχελιουδάκης, Μάρκος Πετυχάκης, Ομέρ Ατφής, Εδεχέμ Καζαγαληδάκης, Αλή Μπετριαγαδάκης, Χατζαλή βέης.

· Στον Δήμο Αμνάτου δήμαρχος ο Χαράλαμπος Τομαδάκης και πάρεδρος ο Χουσεήν εφένδης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωάννης Παπαδάκης, Ανδρέας Κανακάκης, Χριστόδουλος Στεφανάκης, Φραγκιός Σκαλίδης, Γεώργιος Καλαϊτζἀκης, Χασάν εφένδης, Σουλεημάν εφένδης Μεχμέτ εφένδης.

· Στον Δήμο Αργυρουπόλεως δήμαρχος ο Στυλιανός Σηφογιαννάκης, και πάρεδρος ο Χ" Γεώργιος Ζερβουδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Δαλέντζας, Αντώνιος Ζερβουδάκης, Στυλιανός Παυλιδάκης, Γεώργιος Ντοσκάκης, Ιωάννης Στραπατσάκης, Γεώργιος Ζεντζελάκης, Βασίλειος Βουρβαχάκης, Αναγνώστης Ρηνοσηφάκης.

· Στον Δήμο Ατσιποπούλου δήμαρχος ο Δημήτριος Μ. Ροδινός και πάρεδρος ο Αλή εφένδης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Μάρκος Μαρκουλάκης, Γεώργιος Μ. Μανουσάκης, Ανδρέας Ν. Δρουλίσκος, Παντελής Καλούδης, Σουλεϊμάν Γιουνουσάκης, Μεχμέτ Σουλεϊμανάκης, Αζήζ εφένδης.

· Στον Δήμο Ρουστίκων δήμαρχος ο Γεώργιος Μακριδάκης και πάρεδρος ο Μεχμέτ Εμήν εφένδης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Αναγνώστης Δρανδάκης, Ηλίας Λεωνιδάκης, Ρουστέμ Βαρβουσάκης, Μεχμέτ Ουστά Βιλαλάκης, Χουσεήν Γαροφαλάκης, Γεώργιος Καριανάκης, Φίλιππος Δρανδάκης.

· Στον Δήμο Πηγής δήμαρχος ο Παναγιώτης Μανωλιτσάκης και πάρεδρος ο Χουσεήν Λαλεδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Χρήστος Αποστολάκης, Αναστάσιος Πανουδάκης, Σπυρίδων Μερτζαδάκης, Ιωάννης Τζεδάκης, Χαζήμ Κλαψαράκης, Αλής Κιατιπάκης, Ζεμαλής Κεριμάκης, Μουσταφά βέης.

· Στον Δήμο Χρωμοναστηρίου δήμαρχος ο Αναγνώστης Ζακυνθινός και πάρεδρος ο Μεχμέτ Χ. Συνανάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ζανής Κοτσιφός, Αναγνώστης Δρουδάκης, Δημ. Παγωνάκης, Αναγνώστης Γαβαλάς, Αλή εφένδης, Χουσεήν εφένδης, Ζεμαλής Ρισβανάκης, Κιαμήλ εφένδης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

· Στον Δήμο Αγίου Πνεύματος (έδρα Άρδακτος) δήμαρχος ο Ιωάννης Μουλακάκης και πάρεδρος ο Ιωάννης Μαράκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Αναγνώστης Αναλαμπιδάκης, Αναγνώστης Καλαϊτζιδάκης, Αναγνώστης Παναγιωτάκης, Αναγνώστης Φαράντος, Μάρκος Εφεντάκης, Νικόλαος Σταματάκης.

· Στον Δήμο Λάμπης (έδρα Σπήλι) δήμαρχος ο Αναγνώστης Τρανταλίδης και πάρεδρος ο Γισούφ Τζουμπεδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Δασκαλάκης, Ιωάννης Πετρουλάκης, Νικόλαος Καπετανάκης, Μεχμέτ Ομεροχουσάκης, Αχμέτ Κουρεδάκης, Αλής Ιμαμάκης, Χουσεήν Πολιδάκης, Εμμανουήλ Παπαδάκης.

· Στον Δήμο Φοίνικος (έδρα Σελλιά) δήμαρχος ο  Νικόλαος Μακριδάκης (Μακρής) και πάρεδρος ο Ανδρέας Καπετανάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Αναγνώστης Κοκκινάκης, Βαρδής Κεφαλουδάκης, Αναγνώστης Χαλκιαδάκης, Ιωάννης Ορφανουδάκης, Κ. Χατζηδομανωλάκης, Γεώργιος Καλονάκης, Γ. Σταυγιαννουδάκης,  Εμμ. Μαμαλοσηφάκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΜΑΡΙΟΥ

· Στον Δήμο Αποδούλου δήμαρχος ο Νικόλαος Σουμπασάκης και πάρεδρος ο Ζελήλ Λαφζανάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ι. Ψαρουδάκης,  Νικόλαος Πλατύρραχος, Αναγνώστης Παναγιωτάκης, Παντελής Δασκαλάκης, Σαμπρή εφένδης, Χουσεήν εφένδης, Ιβραχήμ εφένδης, Μερτζάν εφένδης.

· Στον Δήμο Μέρωνος δήμαρχος ο Γεώργιος Δ. Λαγουβάρδος και πάρεδρος ο Μεμέτ εφένδης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Δημήτριος Χατζηδάκης, Γεώργιος Περοκοπάκης, Αναγνώστης Μπριχάτος, Νικόλαος Γεωργιουδάκης.

· Στον Δήμο Μοναστηρακίου δήμαρχος ο Νικόλαος Ι. Καφφάτος και πάρεδρος ο Ιωάννης Φραγκιαδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Μουσταφά Σουφαλιδάκης, Χασάν Μπαστσαουσάκης, Μουσταφά εφένδης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ

     Γ. Ε. Πλουμής
Δήμαρχος Γαράζου 

·  Στον Δήμο Αυδανιτών δήμαρχος ο Γεώργιος Προχεράρης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Μιχαήλ Γουργουζαύτης, Γρηγόριος Καπαρός, Ιωάννης Κοτζαμπασάκης, Ανδρέας Λαμπρινός, Κωνσταντίνος Καλλέργης.

· Στον Δήμο Ανωγείων δήμαρχος ο Γεώργιος Βογιατζάκης και πάρεδρος ο Βασίλειος Καλλέργης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Νικόλαος Δακανάλης, Εμμανουήλ Νταμπάκης, Νικόλαος Δραμουντάνης, Γεώργιος Απλαδάς, Δημήτριος Μανιάς, Μιχαήλ Μασηράκης. 

· Στον Δήμο Γαράζου δήμαρχος ο Γεώργιος Πλουμής και πάρεδρος ο Ιωάννης Κονιδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Βαρδάτζης, Μιχαήλ Τζικαλάς,  Δημ. Κλαβός, Γρηγόριος Μπαρότσης, Μαν. Μαυρουδής, Ιωάννης Βαρδιάμπασης, Ιωάννης Σιγανός.

·  Στον Δήμο Δαμάστας δήμαρχος ο Ζαχαρίας Θεοδωράκης και πάρεδρος ο Δημήτριος Στρατάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωάννης Μετοχής, Εμμανουήλ Βρετός, Δημήτριος Βολτάκης, Στυλιανός Λιθονεράκης, Ιωάννης Γραμματικάκης, Βασίλειος Κωστάκης. 

· Στον Δήμο Μαργαριτών δήμαρχος ο Γεώργιος Καυγαλάκης και πάρεδρος ο Αχμέτ Μπαουνάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωάννης Ανδρουλιδάκης, Αναγνώστης Γαβαλάς, Γεώργιος Καλλιγιανάκης, Σταύρος Σταυρακάκης.

· Στον Δήμο Μελιδονίου δήμαρχος ο Κυριάκος Πηράκης και πάρεδρος ο Αλής Σελημάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Αντ.   Μανολάκης, Ν. Δαφνομήλης, Ιωάννης Μονιάκης, Ανδρέας Σαγιαράννης, Μιχαήλ Παπαδάκης.

Η σφραγίδα του Δήμου Μελιδονίου
και η υπογραφή του δημάρχου
Κυριάκου Μπιρακη.

Η δεκαετία 1889 -1898 είναι ίσως η πιο ανώμαλη περίοδος της κρητικής ιστορίας. Έχει επιβληθεί στρατιωτικός νόμος, έχουν ανακληθεί τα προνόμια της Σύμβασης της Χαλέπας και από το 1895 μέχρι το 1898 η Κρήτη βρίσκεται σε επαναστατικό αναβρασμό. Ήταν δεκαετία κατά την οποία δεν μπορεί να γίνει λόγος για δημοτικές εκλογές. Το 1895 έγιναν κάποιες τροποποιήσεις στον δημοτικό νόμο, οι οποίες όμως ουδέποτε εφαρμόστηκαν[18]. Οι δήμαρχοι και οι άλλοι δημοτικοί άρχοντες που είχαν εκλεγεί τον Μάρτιο του 1889, παραμένουν στις θέσεις τους μέχρι τον Οκτώβρη του 1898 αποδυναμωμένοι, αλλά και χωρίς διάθεση να ασκήσουν τα καθήκοντά τους μέσα σε ένα τέτοιο ανώμαλο κλίμα.

(Δημοσιεύθηκε στην εφ. Ρέθεμνος φ. 584/15-10-2011)

---

[1] Κρήτη, φ. 775/7-8-1885.

[2] Αρκάδιον, φ. 43/31-8-1885.

[3] Συγκεκριμένα παρακατέθεσε 7000 γρόσια για τη χριστιανική κοινότητα Ρεθύμνης, 14000 γρ. για τη μουσουλμανική κοινότητα και 3000 γρ. για τη χριστιανική κοινότητα Περιβολίων.

[4] Αρκάδιον, φ. 44/7-9-1885.

[5] Για το ψήφισμα βλ. Παρρησία, φ. Νοέμβριος 1887.

[6] Αρκάδιον, φ. 45/14-9-1885.

[7] Αρκάδιον, φ. 45/14-9-1885.

[8] Παρρησία, φ. 39/17-1-1887.

[9] Παρρησία, φ. 41/31-1-1887.

[10] Κρήτη, φ. 955/2-9-1888.

[11] Κρήτη, φ. 961/2-9-1888.

[12] Κρήτη, φ. 965/2-11-1888.

[13] Κρήτη, φ. 966/19-11-1888.

[14] Κρήτη, φ. 1006/13-2-1889.

[15] Κρήτη, φ. 1014/28-2-1889.

[16] Κρήτη, φ. 1019/11-3-1889.

[17] Τα αποτελέσματα έχουν δημοσιευθεί στο Ημερολόγιον του Τουρκικού Σεληνιακού Έτους 1309 (=1891), Εν Χανίοις, 1891. Ευχαριστώ θερμά τον Γ.Π.Εκκεκάκη, ο οποίος μου έθεσε υπόψη το δυσεύρετο αυτό έντυπο και ο οποίος δημοσίευσε στοιχεία από αυτό στην Κρητική Επιθεώρηση της 2-9-2000 με τον τίτλο «Αρχειακά ντοκουμέντα των παλιών δήμων του Νομού μας σε… διεθνείς δημοπρασίες».

[18] Κρήτη, φ. 1444/17-8-1895.