ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ 1881-1981

ΓΙΑΝΝΗ Ζ. ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ

Διευθυντοῦ Δημοσίας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

(1881 - 1981)

(Ἀπό τό περιοδικό ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ,  Τεῦχος 29, Μάρτιος - Μάιος 1982)

Ἡ συμπλήρωση ἑκατό χρόνων ἀπό τήν ἔκδοση τῆς πρώτης Ρεθεμνιώτικης ἐφημερίδας ἦταν ἡ ἀφορμή γιά τήν κατάρτιση τοῦ καταλόγου πού ἀκολουθεῖ. Πρίν προχωρήσουμε ὅμως στόν κατάλογο θεωροῦμε χρήσιμη μιά ἀναφορά στό νομικό καθεστώς πού ἐπικρατοῦσε στο χώρο τῆς Κρητικῆς Δημοσιογραφίας κα­τά τήν περίοδο πού προηγήθηκε τῆς Ἕνωσης τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα.

Πρίν ἀπό τή Σύμβαση τῆς Χαλέπας (1878) ἀπαγορευόταν στήν Κρήτη ὁποιαδήποτε δραστηριότητα σχετική μέ τόν Τύπο. Μέ τό ἄρθρο 15 τῆς Σύμβα­σης τῆς Χαλέπας «Ἐπιτρέπεται ἡ ἐν τῇ Νήσῳ σύστασις Φιλεκπαιδευτικῶν συλ­λόγων, τυπογραφείων καί ἡ ἔκδοσις ἐφημερίδων συμφώνως τοῖς κειμένοις Νό­μοις[1] τοΰ Κράτους». Ὑπό τό καθεστώς τῆς Σύμβασης τῆς Χαλέπας (1878-1889), παρά τή φειδώ τῆς Γενικῆς Διοικήσεως στή χορήγηση ἀδειῶν ἔκδοσης ἐφημερίδων, παρά τίς προσωρινές (στήν οὐσία ὁριστικές) παύσεις καί παρά τήν καταστρατήγηση[2] από πλευράς Γενικής Διοικήσεως καί αὐτοῦ τοῦ ἀνελεύ­θερου Τουρκικοῦ Νόμου περί Τύπου, ἐκδόθηκαν στήν Κρήτη 15 περίπου ἐφη­μερίδες. Σ’ αὐτήν τήν περίοδο, πού μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ «ἡρωϊκή περίοδος τῆς Κρητικῆς Δημοσιογραφίας», στό Ρέθυμνο ἐκδόθηκαν ὁ Νέος Ραδάμαν­θυς καί τό Ἀρκάδιον τοῦ Στυλ. Ἐμμ. Καλαϊτζάκη[3], ἡ Παρρησία καί ἡ Καρτερία τοῦ Νικ. Δρουλίσκου καί ἡ ’Ίδη τῶν X. Α. Καλοειδᾶ καί Θεμ. Παπαδάκη.

Τόν Ἰούλιο τοῦ 1889 μέ ἀφορμή τήν ἀποκήρυξη ἐκ μέρους τῶν Κρητῶν Βουλευτῶν τῆς Τουρκικῆς κυριαρχίας καί τήν κήρυξη τῆς Ἕνωσης μέ τήν Ἑλλάδα, ὁ Σουλτᾶνος κατάργησε τά προνόμια πού εἶχαν παραχωρηθεῖ μέ τή Σύμβαση τῆς Χαλέπας καί κήρυξε τόν στρατιωτικό νόμο στό νησί. Εἶναι αὐτο­νόητο ὅτι κάτω ἀπό συνθῆκες στρατιωτικοῦ νόμου δέν ἦταν εὔκολη ἡ ἔκδοση καί ἡ κυκλοφορία ἐφημερίδων. Ἔτσι στή δεκαετία 1889-1898 κυκλοφοροῡσαν μόνο ὁρισμένες δικαστικές ἐφημερίδες πού δημοσίευαν αποκλειστικά δικαστι­κές ειδήσεις καί κάποιες ἄλλες με την ἀνοχή τῆς Οθωμανικής διοίκησης.

Μιά εἰκόνα τοῦ κλίματος πού ἐπικρατοῦσε τήν περίοδο αὐτή στό χῶρο τῆς δημοσιογραφίας στήν Κρήτη μᾶς δίνει ὁ Θεμ. Γ. Παπαδάκης στό πρώτο φύλλο (1-12-1898) τῆς Ἀναγεννήσεώς του ὅπου γράφει: Κατά τό ἀπό τοῦ 1889-1896 διαρρεῦσαν χρονικόν διάστημα... εἴχομεν περιορισθῆ εἰς τήν ἔκδοσιν δικαστικῆς ἐφημερίδος[4]... διότι τά πράγματα τοῦ τόπου ἕνεκα τῶν γνωστῶν περιστατικῶν τοῦ 1889 εἶχον ἐξέλθει ἐκ τῆς κανονικῆς αὐτῶν τροχιᾶς καί ἐν τοιαύτῃ καταστάσει ὁ βίος τῆς δημοσιογραφίας ἐν τῇ νήσῳ καί ὑπό τήν φοβέραν ἐκείνην λογοκρισίαν ἦτο ἀμφίβολος.

Στήν περίοδο τῆς Κρητικῆς Αὐτονομίας πού ἀκολούθησε παρατηρεῖται, ἄν καί κάτω ἀπό καθεστώς περιορισμένης ἐλευθεροτυπίας, ἕνας πρωτοφανής ἐκδοτικός ὀργασμός. Πλῆθος περιοδικῶν καί πάνω ἀπό 60 ἐφημερίδες εἶδαν τό φῶς στήν Κρήτη ἐκείνη τήν περίοδο. Τό Σύνταγμα τῆς Κρητικῆς Πολιτείας, πού δημοσιεύθηκε στό φ. 24/16-4-1899 τῆς Ἐπίσημης Ἐφημερίδας τῆς Κρητικῆς Πολιτείας, προέβλεπε γιά τόν Τύπο τά ἑξῆς:

Ἄρθρον 22. Ἕκαστος ἔχει δικαίωμα νά ἐκφέρῃ ἐλευθέρως τάς ἰδέας του προφορικῶς, ἐγγράφως ἤ διά τοῦ τύπου τηρῶν τούς νόμους τῆς Πολιτείας. Ὁ νόμος τιμωρεῖ τήν κατάχρησιν τῆς ἐλευθερίας ταύτης.

Ἄρθρον 23. Ὁ περί τύπου Νόμος δέον νά περιέχῃ καί τάς ἑπομένας διατάξεις:

α) Πρός ἔκδοσιν ἐφημερίδος ἤ περιοδικοῦ, ἀπαιτεῖται ἄδεια τῆς ἐκτελε­στικῆς ἀρχῆς.

β) Προκειμένης ἐκδόσεως ἐφημερίδος ἤ περιοδικοῦ περιεχόντων πολιτι- κήν ὕλην, ὁ αἰτῶν τήν ἄδειαν πρέπει νά παράσχῃ ἀξιόχρεων ἐγγύησιν δύο χι- λιάδων δραχμῶν, πρός πληρωμήν τῶν ἐνδεχομένων χρηματικῶν ποινῶν καί ἀποζημιώσεων·

Ἐν περιπτώσει καταδίκης διά τελεσιδίκου ἀποφάσεως, ἐκδότου τινός εἰς χρηματικήν ποινήν ἤ ἀποζημίωσιν, ἡ ἔκδοσις τῆς ἐφημερίδος ἤ τοῦ περιοδικοῦ ἀναστέλλεται, μέχρι καταβολῆς τῆς χρηματικῆς ποινῆς ἤ τῆς ἀποζημιώσεως.

γ) Ἡ ἄδεια χορηγεῖται ὑποχρεωτικῶς εἰς τόν αἰτοῦντα, ἐάν ἔχῃ τά ἐν τῷ νόμῳ ἀναγεγραμμένα προσόντα καί ἄν παρέσχε τήν ἀνωτέρω ἐγγύησιν.

Ἐπιτρέπεται κατάσχεσις ἐφημερίδος, φυλλαδίου ἤ περιοδικοῦ καί ἐν γέ- νει εντύπου:

α) Ἐάν δι’ αὐτοῦ προσβάλλεται τις τῶν ἀνεγνωρισμένων καί ἐν τῇ νήσῳ λατρευομένων θρησκειῶν.

β) Ἐάν προσβάλλεται τό πρόσωπον τοῦ Ήγεμόνος.

γ) Ἐάν διά τῶν δημοσιευμάτων παράγεται ἐπικίνδυνος ἐρεθισμός μετα­ξύ τῶν κατοίκων, δυνάμενος νά χαλαρώσῃ τήν δημοσίαν τάξιν.

Ἡ κατάσχεσις αἵρεται αὐτοδικαίως, ἐάν ἐντός τῆς ἑπιούσης δέν ἐπικυρω- θῇ διά δικαστικοῦ βουλεύματος. Ἡ προληπτική λογοκρισία ἀπαγορεύεται.

Ἄρθρο 109. Κατά τήν πρώτην διετίαν ἀπό τῆς δημοσιεύσεως τοῦ παρόν­τος Συντάγματος, ὁ Ἡγεμών εἶναι ἐλεύθερος νά ἀποποιῆται ἤ χορηγῇ κατ’ οἰκείαν Αὐτοῦ κρίσιν τήν, συμφώνως τῷ περί τύπου νόμῳ, ἀπαιτουμένην ἄδειαν πρός ἔκδοσιν ἐφημερίδων ἤ ἐν γένει ἐντύπων περιεχόντων πολιτικήν ὕλην, ὡς καί νά ἀνακαλῇ ἤδη χορηγηθεῖσαν τοιαύτην ἄδειαν.

Ὁ Νόμος περί Τύπου πού ἀκολούθησε δημοσιεύθηκε μέ ἀριθ. 63 στό φ. 71/22-8-1899 τῆς Ἐπίσημης Ἐφημερίδας τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. Ἀπαρ­τιζόταν ἀπό 18 ἄρθρα καί περιεῖχε μέ λεπτομέρεια ὅ,τι προέβλεπε τό ἄρθρο 23 τοῦ Συντάγματος.

Μετά τό κίνημα τοῦ Θερίσου ψηφίσθηκε νέο Σύνταγμα πού δημοσιεύθηκε στό φ. 7/8-2-1907 τῆς Ἐπίσημης Ἐφημερίδας τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. Πρόκειται γιά ἕνα ἀπό τά πιό φιλελεύθερα συντάγματα ἀκόμη καί μέ τά ση­μερινά κριτήρια.

Στό ἄρθρο 18 πού ἀναφερόταν στόν Τύπο προέβλεπε: Ἕκαστος δύναται νά δημοσιεύῃ προφορικῶς, ἐγγράφως καί διά τοῦ τύπου τούς στοχασμούς του, τηρῶν τούς νόμους τῆς Πολιτείας. Ὁ τύπος εἶναι ἐλεύθερος. Ἕκαστος δέ τῶν άπολαυόντων τῆς ελευθέρας άσκήσεως τῶν πολίτικων δικαιωμάτων του δικαιοῦται νά ἐκδίδῃ ἐφημερίδα, εἰδοποιῶν περί τούτου τήν οἰκείαν Νομαρχίαν.

Ἡ λογοκρισία ὡς καί πᾶν ἄλλο προληπτικόν μέτρον ἀπαγορεύεται. Ἀπα­γορεύεται ὡσαύτως ἡ κατάσχεσις ἐφημερίδων καί ἄλλων ἐντύπων διατριβών, εἴτε πρό τῆς δημοσιεύσεως, εἴτε μετ’ αὐτήν. Ἐπιτρέπεται δέ κατ’ ἐξαίρεσιν ἡ κατάσχεσις μετά τήν δημοσίευσιν, ἕνεκεν προσβολῆς κατά τινος τῶν ἀνεγνωρισμένων καί ἐν τῇ Νήσῳ λατρευομένων θρησκειῶν, ἤ κατά τοῦ προσώπου τοῦ Ἀνωτάτου ἄρχοντος. Ἡ κατάσχεσις αἵρεται αὐτοδικαίως ἐάν ἐντός τῆς ἑπιούσης δέν ἐπικυρωθή διά δικαστικοῦ βουλεύματος. Ἔνδικος προσβολή κατά τοῦ βουλεύματος ἐπιτρέπεται εἰς μόνον τόν δημοσιεύσαντα τό κατασχεθέν, οὐχί δέ καί εἰς τόν Εἰσαγγελέα.

Μετά τήν Ἕνωση, ὅπως εἶναι φυσικό, ὁ Τύπος τῆς Κρήτης διεπόταν ἀπό τήν Ἑλληνική νομοθεσία.

Γιά τή σύνταξη τοῦ καταλόγου πού ἀκολουθεῖ ἐρευνήθηκαν τά ἀρχεία τῆς Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης καί τοῦ Ἱστορικοῦ Ἀρχείου Κρήτης. Ἐπί­σης πολύτιμη πηγή πληροφοριῶν ἀποτέλεσαν οἱ ἴδιες οἱ ἐφημερίδες πού ἐρευ­νήθηκαν φύλλο πρός φύλλο.

Στὀν κατάλογο δέν περιλήφθηκαν ἐφημερίδες πού ἐκδιδόταν ἤ ἐκδίδονται ἐκτός Ρεθύμνης ἀπό ἰδιώτες ἤ τοπικούς συλλόγους τῆς Ἀθήνας ἤ τοῦ ἐξω­τερικού.

Ἐνδεικτικά ἀναφέρω μερικές: «Ἀμαριώτικα Νέα» (Ἀθήνα) , «Ἀμαριώ- τικη Φωνή» (Ἀθήνα), «Κρητική Ἑνότης» (Ἀθήνα), «Φωνή τῶν Ἀνωγείων» (Ἀθήνα), «Φωνή τῶν Μελάμπων» (Ἀθήνα), «Φωνή τῆς Ρεθύμνης» (Μελ­βούρνη) κ.ἄ.

Οἱ εφημερίδες Ρεθύμνης πού συνεχίζουν τήν ἔκδοση καί τό 1982 εἶναι οἱ ἡμερήσιες:

α) ΒΗΜΑ (φ. 10939/31 Δεκεμβρίου 1981). β) ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΝΩΜΗ (φ. 1226/27 Δεκεμβρίου 1981) . γ) ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ (φ. 10686/31 Δεκεμβρίου 1981). δ) ΡΕΘΕΜΝΙΩΤ1ΚΑ ΝΕΑ (φ. 2798/31 Δεκεμβρίου 1981).

Καί οἱ ἑβδομαδιαῖες:

α) ΑΛΛΑΓΗ (φ. 78 (17 Δεκεμβρίου 1981). β) ΡΕθΕΜΝΙΩΤΙΚΟ ΜΕΛΛΟΝ (φ. 235/23 Δεκεμβρίου 1981). γ) ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΡΗΤΙΚΑ ΣΠΟΡ (φ. 3/29 Δεκεμβρίου 1981).

Ρέθυμνον, Μάῖος 1981

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

(1881 - 1981)

1. ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ

Ἐφημερίς Δικαστική καί τῶν Εἰδήσεων.
Ἐκδίδεται κατά Σάββατον.

Ἰδιοκτήτης καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Στυλ. Ἐμμ. Καλαϊτζάκης.

Φύλλα: 1 (24-1-1881) – 180 (22-9-1884), 181 (8-2-1886), 182 (15-2-1886), 183 (1-3-1886).

Σχῆμα: 30X43 — Τετρασέλιδη.

2. ΑΡΚΑΔΙΟΝ

Ἐκδίδοται ἅπαξ τῆς ἑδδομάδος.

Ἰδιοκτήτης καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Στυλ. Ἐμμ. Καλαῖτζάκης.

Φύλλα: 1 (29-9-1884) – 66 (17-5-1886), 67 (7-2-1887) – 76 (20-4-1887), 108 (1-1-1888) – 125 (23-4-1888), 143 (22-9-1888) – 144 (27-9-1888).

Σχῆμα: 30X43 — Τετρασέλιδη.

Κάτω ἀπό τόν τίτλο ὑπάρχει τό motto «Πατρός τε καί        Μητρός τε καί τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερον ἐστίν ἡ Πατρίς καί σεμνό-

τερον καί ἁγιώτερον» (Πλάτων).

Τό Ἀρκάδιον στήν οὐσία ἀποτελεῖ συνέχεια τοῦ Νέου Ραδάμανθυ. Ἄλλωστε τό λέει ὁ ἴδιος ὁ Στ. Καλαϊτζάκης στό τελευταῖο φύλλο τοῦ Νέου Ραδάμανθυ: «Τό ὕστατον ἐμφανίζεται σήμερον ὁ Νέος Ραδάμανθυς. Ἀπό δέ τῆς προσεχοῦς ἑβδομάδος ἄρχεται ἡ ἔκδοσις τοῦ Ἀρκαδίου». Δέν ἔμελλε ὅμως νά ἐμφανιστεῖ «τό ὕστατον» ὁ Νέος Ρα­δάμανθυς, ἀφοῦ ὅταν ὁ Γενικός Διοικητής Κρήτης ἔκλεισε τό Ἀρκάδιον (6-1-1886) γιά ἕνα τρίμηνο ὁ Στ. Καλαϊτζάκης γιά νά καλύψει τό κενό ξανάβγαλε τον Νέο Ραδά­μανθυ. Τό Ἀρκάδιον ἐπανεκδόθηκε ἀλλά καί πάλι παύθηκε στις 27-4 -1888 ἐπειδή δημοσίευσε «Πράγματα πειρακτικά τῇ Κυβερνήσει (Βλ. ἐφ. Ἴδη Ρεθύμνης φ. 6/30-4-1888).

3. ΠΑΡΡΗΣΙΑ

Ἐφημερίς τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ, Πολιτική, Κοινωνική καί Ἐπιστημονική.

Ἐκδίδοται ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος.

Ὑπεύθυνος Ἐκδότης: Νικόλαος Δρουλίσκος.

Φύλλα: 1 (9-3-1885) – 175 (28-6-1889).

Σχήμα: 29X41 — Τετρασέλιδη.

Ἡ ἔκδοση τῆς Παρρησίας ἀναγγέλθηκε ἀπό τήν ἐφ. Ἀρκάδιον φ. 21 (9-3-1885) μέ τά ἑξῆς: «Νέα Ἐφημερίς ὑπό τόν τίτλον «Παρρησία» ἐξεδόθη. Ἡ ἐφημερίς αὕτη γράφεται μέν ἐν Χανίοις, τυποῦται δ’ ἐνταῦθα προσωρινῶς μή ἐχούσης εἰσέτι τῆς συντάξεως ἴδιον τυπογραφεῖον». Ἡ ἔκδοση σταμάτησε τον Ἰούνιο τοῦ 1889.

4.      ΚΑΡΤΕΡΙΑ

Ὑπεύθυνος Ἐκδότης: Νικόλαος Δρουλίσκος.

Τήν πληροφορία γιά τήν ἔκδοση βρῆκα: α) Στήν ἐφ. Νέος Ραδάμανθυς φ. 182 (15-2-1886), ὅπου διαβάζουμε: «Ὁ κ. Ν. Δρουλίσκος ἐπέδωκεν αἴτησιν πρός τήν Α.Ε. τόν Γενικόν Διοικητήν αἰτούμενος τήν χορήγησιν ἀδείας πρός ἔκδοσιν ἐφημερίδος ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει ὑπό τόν τίτλον Καρτερία», β) Στήν ἐφ. Ἀρκάδιον φ. 66 (17-5-1886) ὅπου ὁ Στ. Καλαϊτζάκης πληροφορεῖ τούς συνδρομητές του ὅτι μετά τήν παύση τοῦ Ἀρκαδίου θά λαμβάνουν τό φύλλον τῆς ὑπό τοῦ κ. Ν. Δρουλίσκου ἐκδιδομένης ἐφημερίδος Παρρησία ἤ τῆς Καρτερίας ἧς τήν ἔκδοσιν εἰς ἀντικατάστασιν τῆς Παρρησίας ἠτήσατο παρά τῆς Σεβ. Γεν. Διοικήσεως» καί γ) Στήν έφ. Κρητική Έπιθεώρησις φ. 1933 (14-2-1937) ὅπου ὁ Χριστόφορος Σταυρουλάκης ἀνάμεσα σέ ἄλλες ἐφημερίδες τοῦ Ρεθέμνου, ἀναφέρει καί τήν Καρτερία τοῦ Δρουλίσκου. Τό πιό πιθανό εἶναι ὅτι ἡ Καρτερία οὐδέποτε κυκλοφόρησε.

5.      ΙΔΗ

Ἐκδίδεται ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος.

Διευθυντής καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης: X. Α.
Καλοειδᾶς.

Φύλλα: 1 (24-3-1888) – 46 (5-6-1889).

Σχῆμα: 31X41 — Τετρασέλιδη.

Ἀπό τό φύλλο 16 Διευθυντής καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης Θεμ. Γ. Παπαδάκης.

Ὁ Θ. Γ. Παπαδάκης ἐξέδωσε ἄλλες δύο φορές τήν Ἴδη τό 1891 καί τό 1902 ἀλλά σάν Δικαστική εφημερίδα (βλέπε ἐφ. Ἀναγέννησις φ. 1 (1-12-1898). Στά χέρια ἰδιώτη εἶδα τά φύλλα: 55 (17-3-1895), 20 (1-3-1903), 21 (3-3-1903), 67 (28-11-1903), 68 (3-2-1903) καί 79 (26-2-1904).

6.      ΡΕΘΥΜΝΟΝ

Ἐφημερίς τῶν Εἰδήσεων ἐκδιδομένη δίς τῆς ἑβδομάδος.

Διευθυντής καί Ἐκδότης: Στ. Καλαϊτζάκης.

Φύλλα: 1 (24-11-1898), 2 (28-11-1898), 3 (4-12-1898).

Σχῆμα: 24X34 — Τετρασέλιδη.

7.      ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ

Ἑβδομαδιαία Ἐφημερίς Πολιτική, Κοινωνική, Ἐμπορική καί τῶν Εἰ­δήσεων. Έκδίδεται κατά Σάββατον.

Διευθυντής καί Συντάκτης: Θεμ. Γ. Παπαδάκης.
Φύλλα: 1 (1-12-1898) – 86 (18-11-1900).

Σχῆμα: 31X46 — Τετρασέλιδη.

Ἀπό τό φ. 35 (6-12-1899) Ὑπεύθυνος Ἐκδότης ὁ Ι. Ν. Δάνδολος.

Μετά διακοπή τεσσάρων χρόνων ἡ Ἀναγέννησις ξανακυκλοφόρησε τήν 15-11-1905 μέ νέα ἀρίθμηση καί μέ τά ἑξῆς στοιχεῖα: Ἑβδομαδιαία Ἐφημερίς Πολιτική καί Ἐμπορική ἐκδιδομένη ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος.

Διευθυντής καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Θεμ. Γ. Παπαδάκης.

Φύλλα: 1 (15-11-1905) – 23 (16-9-1906).

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ἐκτός ἀπό τά πιό πάνω φύλλα ὑπάρχει καί ἕνα φύλλο τῆς Ἀναγεννήσεως μέ τίς ἐνδείξεις «Ἔτος Α΄, ἀρ. 9 (12-5-1907)» πράγμα πού ὑποδει­κνύει ὅτι ὁ Θεμ. Παπαδάκης ἐξέδωσε γιά τρίτη φορά τήν Ἀναγέννηση, πάλι μέ νέα άρίθμηση.

8.      ΚΡΗΤΗ

Διευθυντής: Ἰωάννης Σειράγας.

Ἑβδομαδιαία.

Σχῆμα: 30X40 — Τετρασέλιδη.

Στό Ἱστορικό Ἀρχεῖο Κρήτης ὑπάρχουν τά φύλλα 1(27-12-1898), 2(22-1-1899) καί 3(11-2-1899), πού ἴσως εἶναι καί τά μόνα που ἐκδόθηκαν.

Τήν εἴδηση γιά τήν ἔκδοση τῆς Κρήτης βρῆκα στήν ἐφ. Ἀναγέννησις τοῦ Ρεθύμνου πού στό φ. 4 (4-1-1899) γράφει: «Μετά χαράς ἀναγγέλλομεν τήν ἔκδοσιν ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει καί ἑτέρας ἐφημερίδος Κρήτη ὑπό τοῦ γνωστοῦ δημοσιογράφου κ. Ἰωάννου Σειράγα, ἑβδομαδιαία μέ ποικίλην ὕλην» (βλ. καί Ξ. Παγκαλιά, Κρητικές Ἐφημερίδες τοῦ περασμένου αἰῶνα, περ. Κρητική Ἑστία, τευχ. 268-269 σ. 261) καί Ν. I. Παπαδάκη, Περί τῶν ἐκδοθεισῶν ἐφημερίδων, Δ.Ι.Ε.Ε. τ. 8/1922 σελ. 360-363.

9.      ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ

Ἐφημερίς Πολιτική, Κοινωνική, Ἐμπορική καί τῶν Εἰδήσεων. 
Ἐκδίδεται κατά Σάββατον.

Ὑπεύθυνος Ἐκδότης: Γ. Παπαδόπετρος. 
Διευθυντής καί Συντάκτης: Θεμ. Γ. Παπαδάκης.

Φύλλα: 1(31-12-1900) – 61(9-9-1902) —  Τετρασέλιδη.

Τά πρῶτα 11 φύλλα ἐκδόθηκαν σέ σχῆμα 28X38 καί τά ὑπόλοιπα 31X44. Ἀπό τό φ. 12 ἐμφανίζεται ὁ ὑπότιτλος «Ἑβδομαδιαία Ἐφημερίς Πο­λιτική καί Φιλολογική».

Ἡ Ἐπιθεώρησις κυκλοφόρησε ἀτάκτως καί κατά τά ἔτη 1903, 1904 καί 1905, ἄλλοτε στό Ρέθυμνο καί ἄλλοτε στά Χανιά, μέ τελευταῖο φύλλο τό Νο 80 (21-10-1905).

10.   ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ

Ὑπεύθυνος καί Συντάκτης: Στυλιανός Κωστογιάννης, Δικηγόρος. 
Φύλλα: 1 (21-7-1901) – 101 (14-2-1904).

Σχήμα: 31X47 — Εβδομαδιαία — Τετρασέλιδη.

Ἀπό τά φ. 12 ἕως 23 ἐμφανίζεται ὁ ὑπότιτλος «Ἐκδίδεται κατά Σάββατον» πού ἀπό τό φ. 24 ἀντικαθίσταται μέ τόν ὑπότιτλο «Ἑβδομα­διαία Πολιτική καί Φιλολογική». Στά φ. 54 ἕως 95 ἐκτός ἀπό τον Ὑπεύθυνο-Συντάκτη Στ. Κωστογιάννη, ἐμφανίζεται σάν Διευθυντής ὁ Νικόλαος Καλογέννητος.

Στό πρῶτο της φύλλο παρουσιάζοντας τόν μεγάλο Ρεθεμνιώτη διανοούμενο Παῦλο Βλα­στό καί τό ὀγκῶδες ἔργο του γράφει: «Εἶναι δυστύχημα ὅτι δέν δύναται νά τό ἐκδώσῃ. Ποῖος ἐσταί ὁ χορηγός τοιούτου ἔργου;» Ὕστερα ἀπό 80 χρόνια τό ἔργο παραμένει ἀνέκδοτο!

11.   ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ

Ἐφημερίς Δικαστική.

Ἐκδότης-Διευθυντής: Στυλ. Καλαϊτζάκης.

Σχῆμα: 32X48 — Τετρασέλιδη.

Ἡ ἐφημερίδα κυκλοφοροῦσε σε ἄτακτα διαστήματα με δικαστικές εἰδήσεις. Εἶδα τό φύλλο 15 (30-1-1906).

12.   ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

      Ἐφημερίς Πολιτική. Ἑβδομαδιαία.

Ἐκδότης-Διευθυντής: Στυλ. Καλαϊτζάκης. 
Ὑπεύθυνος: Ἀντ. Σαπουντζάκης.

Φύλλα 1 (9-4-1907) – 17 (16-9-1907).

Σχῆμα: 30X47 — Τετρασέλιδη.

13.   ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΙΣ

      Ἐφημερίς Ἑβδομαδιαία Πολιτική και Φιλολογική.

      Ὑπεύθυνος: Γεώργιος Σμπῶκος.

Φύλλα 1 (14-9-1908) – 45 (23-11-1909).

Σχῆμα: 30X40 — Τετρασέλιδη.

14.   ΕΝΩΣΙΣ

      Ἐφημερίς Πολιτική και Φιλολογική.

      Ἑβδομαδιαία. 

Ἐκδότης: Βασίλειος Στ. Καλαϊτζάκης. Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκις. Διευθύνων: Νικόλαος Ε. Ἀστρινός.

Φύλλα 1 (18-10-1908) – 34 (10-7-1909).

Σχῆμα: 31X41 — Τετρασέλιδη.

15.   ΔΡΑΣΙΣ

Ἑβδομαδιαία Ἐφημερίς τοῦ Λαοῦ.

Ἐκδότης: Στυλ. Καλαϊτζάκης.
 Ὑπεύθυνος: Λυκοῦργος Ν. Καφφᾶτος. 
Φύλλα: 1 (18-4-1910) – 37 (8-4-1911).

Σχῆμα: 30X42 — Τετρασέλιδη.

Ἀπό τό φ. 31 (20-1-1911) ἀποσύρεται ἀπό τήν ἐνεργό δράση ὁ Στ. Καλαϊτζάκης καί συνεχίζει τήν ἔκδοση μόνος του ὁ Λ. Καφφᾶτος.

16.   ΜΟΥΤΕΦΤΑΣ (MÜDAFAA)

Ἐκδότης - Διευθυντής: Χασάν Κουγιουμτζάκης.

Πρόκειται γιά ἐφημερίδα τῶν Νεοτούρκων Ρεθύμνης. Τυπωνόταν στήν τουρκική και μάλιστα στήν παλαιοτουρκική γραφή. Πρέπει νά ἐκδιδόταν ἀπό τόν Δεκέμβρη τοῦ 1910 μέχρι τουλάχιστον τόν Μάιο τοῦ 1911. Ἡ ἐφημερίδα Δρᾶσις στό φ. 31 (20-1-1911) γράφει: «Ἡ ἀφελής τουρκική συνάδελφος «Μουτεφτᾶ» τῆς πόλεως ἡμῶν...» καί στό φ. 33 (12-2-1911) ἐπίσης γράφει: «ὁ γνωστός ταραξίας ἀρχικομιτατζῆς Χασάν Κουγιουμτζάκης μᾶς ὑβρίζει τουρκικώτατα διά τοῦ ἐντύπου του «Μουτεφτᾶς...».

17.   ΘΑΡΡΟΣ

Ἐφημερίς τοῦ Λαοῦ Ἑβδομαδιαία.

Διευθυντής: Μίνως Κ. Ἀνδρουλιδάκης. 
Υπεύθυνος: I. Σφηνιᾶς.

Φύλλα 1(1-5-1911) ἕως 41(29-4-1912).

Σχῆμα: 34X47 — Τετρασέλιδη.

Ἀξίζει νά σημειωθεί ὅτι τό «Θάρρος» τυπωνόταν ὅπως τυπώνεται ἡ Εστία τῶν Ἀθηνῶν, δηλαδή μέ τήν τελευταία σελίδα γιά πρώτη.

18.   ΑΡΚΑΔΙ

            Ἐφημερίς Ἑβδομαδιαία Πολιτική καί Φιλολογικη.

            Διευθυντής καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Ἰωάννης Δ. Παλιεράκης.

Σχῆμα: 27X39 — Τετρασέλιδη.

Εἶδα στό Ἱστορικό Άρχεῖο Κρήτης τό φύλλο 5 (30-9-1912), πού πιθανότατα εἶναι τό μόνο πού σώζεται. Ἀπό τό σωζώμενο φύλλο συνάγεται ὁτι τό πρῶτο θά πρέπει νά κυκλοφόρησε τόν Αὔγουστο τοῦ 1912.

19.   ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣ1Σ

Ὑπότιτλοι: Ἀπό 1-9-1912 μέχρι 5-9-1915 «Ὄργανον Ἀνε­ξαρτήτων Νέων Πολιτικῶν Ἀρχῶν». Ἀπό 26-7-1916 μέχρι 13-10-1918 «Καθημερινή Ἐφημερίς Φιλελευθέρων Ἀρχῶν».

Ἀπό 18-10-1918 μέχρι 5-1-1934 χωρίς ὑπότιτλο. Ἀπό 6-1-1934 μέχρι 28-9-1937 «Καθημερινή Πολιτική Ἐφημερίς». Ἀπό 29-9-1937 μέχρι 17-5-1941 «Ἐφημερίς Καθημερινή - Ἡ Ἀρχαιότερα τῶν ἐν Κρήτῃ Ἐφη­μερίδων». Ἀπό 13-12-1944 μέχρι 1-7-1945 «Καθημερινή Ἀνεξάρ­τητος Δημοκρατική Ἐφημερίς». Ἀπό 3-7-45 μέχρι 23-4-1952 «Κα­θημερινή Ἐφημερίς Δημοκρατικῶν Ἀρχῶν». Ἀπό 25-4-1952 μέχρι 17-4-1954 «Καθημερινή Ἐφημερίς Δημοκρατικῶν Ἀρχῶν - Ἡ Ἀρχαιοτέρα τῶν ἐν Κρήτῃ Ἐφημερίδων». Ἀπό 18-4-1954 μέχρι 29-12-1957 «Καθημερινή Ἐφημερίς - Ἡ Ἀρχαιοτέρα τῶν ἐν Κρήτῃ Ἐφημερίδων». Ἀπό 1-1-1958 μέχρι 31-12-1958 «Καθημερινή Ἐφημερίς». Ἀπό 1-1-1959 μέχρι 31-5-1960 «Πρωϊνή Ἐφημερίς». Ἀπό 1-6-1960 μέχρι 23-12-1961 «Καθημερινή Πρωϊνή Ἐφημερίς Ρεθύμνης». Ἀπό 3-1-1962 μέχρι 17-2-1967 «Καθημερινή Πρωϊνή Ἐφημερίς Ρεθύμνου - Ἡ Ἀρχαιοτέρα Κρητική Ἐφημερίς». Ἀπό 19-2-1967 μέχρι 26-5-1968 «Ἡ Ἀρχαιοτέρα Καθημερινή Ἐφημερίς τοῦ Ρεθέμνου». Ἀπό 28-5-1968 μέχρι 2-6-1970 χωρίς ὑπότιτλο. Ἀπό 3-6-1970 μέχρι 5-9-1971 «Καθημερινή Ἐφημερίς Ρεθύμνης». Ἀπό 7-9-1971μέχρι σήμερα «Ἡ Ἀρχαιοτέρα Ἡμερησία Ἐφημερίς τῆς Κρήτης».

Διευθυντές: Ἀπό 1-9-1912 μέχρι 21-12-1919 Βασίλειος Στυλ. Καλαϊτζάκης. Ἀπό 24-12-1919 μέχρι 15-5-1921 Ἰωάννης Στυλ. Καλαϊτζάκης. Ἀπό 20-5-1921 μέχρι 7-5-1933 Βασίλειος Στυλ. Καλαϊτζάκης. Ἀπό 14-5-1933 μέχρι 23-12-1961 Ἰωάννης Στυλ. Καλαϊτζάκης. Ἀπό 3-1-1962 μέχρι σήμερα (1981) Στυλιανός Ἰ. Καλαϊτζάκης.

Φύλλα: 1 (1-9-1912) — ἡ ἔκδοση συνεχίστηκε ἀδιάκοπα μέχρι σή­μερα μέ ἐξαίρεση τά χρόνια τῆς Γερμανικῆς Κατοχῆς.

Ἐκδόθηκε σέ διάφορα σχήματα, ἄλλοτε δισέλιδη καί ἄλλοτε τετρασέ­λιδη. Μέχρι 31-12-1933 ἑβδομαδιαία, μετά καθημερινή.

20.   ΒΗΜΑ

Ἐφημερίς —ΡΕΘΥΜΝΗΣ— Καθημερινή.

Διευθυντές: Λυκοῦργος Ν. Καφφᾶτος (1915-1958), Εὐάγγελος Λ. Καφφᾶτος (1958 μέχρι σήμερα).

Φύλλα: 1 (Ίαν. 1915) — ἡ ἔκδοση συνεχίζεται.

Ἐκδόθηκε σέ διάφορα σχήματα ἄλλοτε δισέλιδη καί ἄλλοτε τετρασέ­λιδη. Δέν ἐκδιδόταν γιά διάφορους λόγους στά ἀκόλουθα χρονικά διαστήματα: 1924-1928, 1936-1939, 1941-1944.

21.   ΠΡΟΟΔΟΣ

Δέν ἔχει ἐντοπισθεῖ μέχρι σήμερα κάποιο φύλλο τῆς ἐφημερίδας. Ἡ πληροφορία γιά τήν ὕπαρξή της προκύπτει ἀπό 4 ἔκτακτα παραρτήματά της, πού φυλάσσονται στή Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου καί ἀναφέρονται σέ μάχες τοῦ Ἀνατολικοῦ Μετώπου τοῦ Α΄ Π.Π.

22.   ΠΡΩΪΑ

Καθημερινή Πολιτική καί Εἰδησεολογική Ἐφημερίς.

Ἰδιοκτήτης: Λυκοῦργος Καφφᾶτος καί Γεώργιος 
Σμπῶκος.

Έχουν διασωθεί μόνο τρία φύλλα, τά Νο 14, 16 καί 27 τῆς 5^ης, 7^ης καί 19^ης Μαΐου 1915 αντίστοιχα.

Σχῆμα: 21X30 — Τετρασέλιδη.

23.  ΑΥΓΗ

Πολιτική και Φιλολογική Ἐφημερίς.

 Ἑβδομαδιαία.

Ἰδιοκτήτης: Αλέξανδρος Γ. Τσεβράκης.

Φύλλα: 1 (1-7-1915), 10 (9-9-1915), 11 (15-9-1915) 
και 12 (23-9-1915).

Σχῆμα: 26X37 — Τετρασέλιδη.

24.   ΕΜΠΡΟΣ

Ανεξάρτητος Πολιτική Εφημερίς.

Εκδότης: Ἰ. Γιαννακουδάκης.

Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Ν.Κ. Ανδρουλιδάκης.

Τό φύλλο ἀρ.7 (22-8-1915) εἶναι τό μόνο πού ἔχει ἐντοπιστεῖ μέχρι σήμερα καί φυλάσσεται στό Ἱστορικό Άρχείο Κρήτης.

Σχῆμα: 30X40 — Τετρασέλιδη.

25.   ΑΓΩΝ

Ἑβδομαδιαία Πολιτικοφιλολογική Ἐφημερίς.

Διευθυντής καί Συντάκτης: Εὐστράτιος Φωτάκις.

Σχήμα: 31X46 — Τετρασέλιδη.

Τό πρώτο φύλλο πρέπει νά κυκλοφόρησε στά μέσα Απριλίου 1916. Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχουν 14 φύλλα μέ πρῶτο τό 7 (29-5-1916 καί τελευταῖο τό 33 (27-11-1916). Ἡ ἐφημερίδα κυκλοφοροῦσε καί τόν Σεπτέμβρη τοῦ 1917, ἀφοῦ γίνεται ἀναφορά σ’ αὐτήν στό φύλλο τῆς 27-9-1917 της Κρητικής Επιθεώρησης. Ἐπίσης τό Βῆμα Ρεθύμνης στό φύλλο τῆς 8-9-1919 ἀναφέρεται στήν ἐπανέκδοση τοῦ Ἀγῶνα. Τέλος ὁ Φωτάκης, ὡς ὑποψήφιος βουλευτής, ἐξέδωσε ἄλλες δύο φορές τήν ἐφημερίδα γιά τίς ἀνάγκες τοῦ προεκλογικοῦ ἀγῶνα. Συγκεκριμένα στίς ἐκλογές τῆς 16-12-1923 καί τῆς 7-11-1926.

26.   ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Ν. Άνδρουλιδάκης.

Στή στήλη «Ζητήματα» τῆς Κρητικής Ἐπιθεωρήσεως φ. 452 (22-4-1920) διαβάζουμε «Ἐκυκλοφόρησε τήν παρελθοῦσαν Δευτέραν τό πρῶ­τον φύλλον τῆς νέας ἐφημερίδος ἐν Ρεθύμνῳ Ἐλεύθερος Λόγος...». Ἐπίσης ἀναφορές στόν Ἐλεύθερο Λόγο βρίσκομε καί στά ἑξῆς φύλλα τῆς Κρητικής Ἐπιθεωρήσεως: 463 (4-6-1920), 478 (25-7-1920), 479 (30-7-1920), 483 (14-8-1920), 488 (2-9-1920), 490 (10-9-1920) καί 493 (24-9-1920).

27.   ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

Σχῆμα: 28X40 — Δισέλιδη.

Στήν ἀρχή ἑβδομαδιαία καί μετά κα­θημερινή. 
Ἐκδόθηκε ἀπό τό 1920 μέχρι τό 1923 καί ἔχουν διασωθεῖ στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης 55 φύλλα ὅλα τοῦ 1921. Τό πρῶτο εἶναι τό 26 (4-1-1921) καί τό τελευταῖο τό 50/268 (10-12-1921).

Ἐμφανίστηκε ἐπίσης τίς παραμονές τῶν ἐκλογῶν τῆς 25-9-32 καί τῆς 26-1-36. Ἐφημερίδα προσκείμενη στό Λαϊκό Κόμμα. Συνήθως ἐμφανιζόταν τίς παραμονές τῶν ἐκλογικῶν ἀναμετρήσεων γιά τήν ὑποστήριξη τῶν θέσεων καί τῶν ὑποψηφίων τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος.

Ἡ ἀρίθμηση τῶν φύλλων εἶναι ἐντελώς ἀκατανόητη. Συγκεκριμένα α) τά φύλλα τῆς 4-1-1921 καί τῆς 16-1-1921 ἔχουν ἀριθμό 26. β) ἀπό τό φ. 38 μέχρι τό φ. 41 ὑπάρχει καί δεύτερη ἀρίθμηση, δηλαδή 38/1, 39/2, 40/3 καί 41/4. γ) ἀπό τό ἑπόμενο φύλλο ἡ ἀρίθμηση γίνεται ὡς ἑξῆς: 142/5, 143/6, 144/7 κ.ο.κ. μέχρι τό φ. 208/55 (10-6-1921). δ) στό φ. τῆς 16-6-1921 βλέπουμε ἀριθμό 3/210/57, στό ἑπόμενο 4/211/58 κ.ο.κ. δηλαδή ἔχουμε τριπλή ἀρίθμηση! ε) ἀπό τό φ. τῆς 30-6-1921 μέχρι τό φ. τῆς 10-12-1921 ἡ ἀρίθμηση γίνεται πάλι διπλή, δηλαδή 7/225, 8/226, 9/227 κ.ο.κ.

Ἐπίσης ὑπάρχουν ἀρκετές μεταβολές στά ἐκδοτικά στοιχεῖα τῆς ἐφημερίδας. Συγκε­κριμένα: α) Στό φ. 26 (4-1-1921) ὁ δικηγόρος  Ἰωάννης Σφηνιάς ἐμφανίζεται ὡς Διευθυντής καί στά φ. 26 (16-1-1921) μέχρι 145/8 (28-3-1921) ἐμφανίζεται ὡς Ἱδρυτής. 6) Στά φ. 26, 27 καί 28 ὑπάρχει ὁ ὑπότιτλος «Διευθύνεται ὑπό ὁμάδος Συνεργατῶν». γ) Ἀπό τό φ. 27 (23-1-1921) μέχρι τό 18/236 (11-8-1921), Ἐκδότης ὁ X. Χατζιδάκης. δ) Στό φ. 28 (30-1-1921) Διευθυντής ὁ Ν. Γ. Ἀθανασιάδης. ε) Στά φ. 36 (16-3-1921) καί 37 (17-3-1921) Ὑπεύθυνος Συντάκτης ὁ Γ. Ν. Σερτεδάκης. στ) Στά φ. 38/1 (19-3-1921) μέχρι 145/8 (28-3-1921) ὁ Π. Καρώνης ἐμφανίζεται ὡς Ὑπεύθυνος Συντάκτης καί στά φ. 146/9 μέχρι 50/268 (10-12-1921) ὡς Διευθυντής. ζ) Στά φ. 152/15 (6-4-1921) μέχρι 50/268 (10-12-1921) Ὑπεύθυνος Συντάκτης ὁ Μάρ. Χαμαράκης.

Πρέπει νά έκδόθηκε στά μέσα τοῦ 1920 γιατί τή βρίσκουμε σέ σχόλιο τῆς Κρητι­κῆς Ἐπιθεωρήσεως τῆς 9-7-1920. Δέν μᾶς εἶναι γνωστό πότε σταμάτησε ἡ ἔκδοση. Πάντως ἡ τελευταία φορά πού βλέπουμε νά γίνεται λόγος γι’ αὐτήν εἶναι σ’ ἕνα ἔγραφο τοῦ Νομάρχη Ρεθύμνης μέ ἡμερομηνία 19-9-1923 πού ἀπευθύνεται πρός «τόν κ. Διευ­θυντήν τῆς ἐνταῦθα ἐκδιδομένης ἐφημερίδος Πολιτική Ἀνεξαρτησία.

28.   ΕΦΕΔΡΟΣ

Στό φύλλο 498 (13-10-1920) της Κρητικῆς Ἐπιθεωρήσεως διαβά­ζουμε: «Ἡ νέα ἐφημερίς Ὁ Ἔφεδρος δημοσιεύει ἄρθρον τοῦ κ. Ἰωάννου Γοβατζιδάκη ὑποψηφίου βουλευτή...».

Πιθανότατα πρόκειται γιά προεκλογικό ἔντυπο πού ἡ ἔκδοσή του κράτησε μέχρι τίς ἔκλογές τῆς 1-11-1920. Έκδόθηκε τις παραμονές τῶν ἐκλογῶν τῆς 1-11-20 καί τῆς 16-12-23. Δέν εἶναι γνωστός ὁ ἀριθμός τῶν φύλλων πού ἐκδόθηκαν συνολικά, δέν θά πρέπει ὅμως νά εἶναι μεγάλος λόγω τοῦ προεκλογικοῦ χαρακτήρα της.

29.   ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ἐφημερίς Δημοκρατικῶν Ἀρχῶν.

Διευθυντής: Νικ. Ἀνδρουλιδάκης.

Φύλλα: 1 (Σεπτ. 1922) ἕως 485 (4-10-1932).

Σχῆμα: 31X50 — Ἑβδομαδιαία — Τετρασέλιδη.

Ἡ πρώτη ἐφημερίδα τοῦ Ρεθύμνου πού γραφόταν στή δημοτική γλώσσα.

30.   ΔΡΑΣΙΣ

Ὄργανον τοῦ Συλλόγου τῶν Ἐφέδρων Ἀξιωματικῶν Νομοῦ Ρεθύμνης. 
Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Πολύβιος Β. Τσάκωνας.

Σχῆμα: 30X43 — Δισέλιδη — Ἑβδομαδιαία και Δισεβδομαδιαία.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχουν τά φύλλα: 3 (12-4-1923), 7 (3-5-23), 8 (6-5-23), 9 (10-5-23) καί 10 (13-5-23).

Τελευταία ἀναφορά στή Δράση βρίσκουμε στό φ. τῆς 7-10-25 τῆς Κρητικής Ἐπι­θεωρήσεως, γεγονός πού δείχνει ὅτι ἐκδιδόταν καί τό 1925.

31.   ΕΦΕΔΡΟΣ

Πρόκειται γιά προεκλογικό ἀντιβενιζελικό ἔντυπο ὅπως καί τό ὁμώ­νυμό του τοῦ 1920 μέ διάρκεια ζωῆς ἀακριβῶς ἕνα μῆνα. Δηλαδή ἀπό 15-11-23 μέχρι τίς ἐκλογές τῆς 16-12-23.

Ἡ Κρητική Ἐπιθεώρησις στό φ. 684 (16-11-23) γράφει: «Εἶδε χθές τό φῶς καί ὁ Ἔφεδρος. Γιά νά τόν πιάσῃ κανείς χρειάζεται μασσιά, γιά νά τόν διαβάσῃ ἀδύνατον».

32.   ΑΣΤΡΑΠΗ

Έφημερίς Ἑβδομαδιαία.

Ἰδιοκτήτης καί Ὑπεύθυνος Συντάκτης: Στέλιος Π. Δρακάκης.

Φύλλα: 1 (17 - 4 - 25) ἕως 296 (20 - 12 - 31).

Σχῆμα: 31X46 — Τετρασέλιδη. Ἀπό τό φ. 175 (6-1-28) καί ἑξῆς Δισεβδομαδιαία.

Τό 1931 ὁ Δρακάκης μετακόμισε στό Ἡράκλειο, ὅπου κατά τό δεύτερο ἑξάμηνο συνέχισε την ἔκδοση τῆς Ἀστραπής μέ τήν ἴδια ἀρίθμηση. Ἔτσι στό Ἡράκλειο κυκλοφόρησαν τα φύλλα Νο 276 (27-7-1931)     ἕως 296 (27-12-31).

33.  ΕΡΕΥΝΑ

Ἐφημερίς Ἑβδομαδιαία.

Διευθυντής - Ἱδρυτής: Γεώργιος Ε. Γεωρβασάκης.

Φύλλα: 1 (20-7-29) ἕως 87 (19-12-31). Ἑξασέλιδη.

Ἀπό τό φ. τῆς 30-7-30 Διαχειριστῆς ὁ Γεώργιος Βουρλάκης.

Πιθανότατα ἐδιδόταν μέχρι τό 1933 δεδομένου ὅτι μνημονεύεται στό φ. τῆς 29-1-33 τῆς ἐφ. Τύπος.

34.   ΚΡΗΤΙΚΑ ΣΠΟΡ

Ἑβδομαδιαία Ἀθλητική Ἐπιθεώρησις ἐκδιδομένη ἐν Ρεθύμνη.

Ἐπί τῆς Ὕλης: Κ. Παπαδάκις & Κ. Πελτέκης.

Διαχειριστής: Ν. Σαραντινάκης.

Ἔχει διασωθεῖ ἡ είκόνα τοῦ φύλλου Νο 11 (23-9-1930).

Στό φ. 1006 (1-8-30) της Κρητικῆς Ἐπιθεωρήσεως διαβάζουμε: «Ἐξεδόθη ἀπό ἡμερῶν ἐνταῦθα Ἀθλητική ἐφημερίς ὑπό τόν τίτλον Κρητικά Σπόρ καί μέ πρόγραμμα τήν παρακολούθησιν τῆς ἀθλητικῆς μας κινήσεως».

Ἀπ’ ὅτι γνωρίζω πρέπει νά εἶναι, ἄν ὄχι ἡ πρώτη, μιά ἀπό τίς πρῶτες ἀθλητικές ἐφημερίδες τῆς Κρήτης.

35.   ΠΡΟΟΔΟΣ

Διευθυντής: Κ. Νικολαιδης.

Τήν πληροφορία βρῆκα στό φ. 1003 (23-7-30) τῆς Κρητικῆς Ἐπιθεωρήσεως, ὅπου διαβάζουμε: «Τήν 1ην Αὐγούστου ἐκδίδεται ἐνταῦθα νέα ἑβδομαδιαία ἐφημερίς ὑπό τόν τίτλον Πρόοδος καί μέ Διευθυντήν τόν κ. Κ. Νικολαΐδην». Δέν γνωρίζω ἄν τελικά πραγματοποιήθηκε ἡ ἔκδοση.

36.  ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ

Διευθυντής: Πολύβιος Β. Τσάκωνας.

Φύλλα: 1 (15-8-30) ἕως 52 (1-11-31).

Σχῆμα: 31X46 — Ἑβδομαδιαία — Τετρασέλιδη.

Μέχρι τό φ. 10 (18-10-30), «Ἐπί τῆς ὕλης» ὁ Μιχ. Ε. Πρεβελάκις.

37.   Ο ΤΥΠΟΣ

Καθημερινή Πολιτική καί Οικονομική Εφημερίδα.

Ἱδρυτής - Διευθυντής: Μάνος Β. Τσάκωνας.

Φύλλα: 1 (7 - 3 - 32) ἕως 1939 (18 - 10 - 39).

Σχῆμα: 31X47. Μέχρι τό φ. 1002 (28-1-36) — Τετρασέλιδη, μετά Δισέλιδη.

38.   Η ΑΛΗΘΕΙΑ

Ἐφημερίς Φιλελευθέρων Ἀρχών.

Ἱδρυτής: Ἐμμ. X. Τσιριμονάκης.

Διευθυντής - Ὑπεύθυνος: Ἰωάννης Δαλέντζας.

Σχῆμα: 33X51 — Ἑβδομαδιαία — Δισέλιδη.

Τό 1ο φ. πρέπει νά κυκλοφόρησε τήν 17-3-1932, σύμφωνα μέ πληροφορία πού δημοσιεύεται στις ἐφημερίδες Κρητική Ἐπιθεώρησις (18-3-32) καί Τύπος (23-3-32). Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης σώζεται τό φύλλο 30 (17-10-1932).

39.  ΑΓΡΟΤΗΣ

’Όργανον τοῦ Ἀγροτικοῦ Κόμματος (Τμήμα Ρεθύμνης).

Διευθυντής: Γ. Γιακουμογιαννάκης.

Σχήμα: 28X48 — Εβδομαδιαία — Τετρασέλιδη.

Τό 1ο φ. πρέπει νά κυκλοφόρησε τήν 13-6-1932, σύμφωνα μέ πληροφορία πού δημοσιεύεται στήν ἐφ. Τύπος Ρεθύμνου (15-6-32). Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης σώζεται τό φύλλο 8 (5-9-1932).

40.   (ΟΡΓΑΝΟΝ ΛΑΤΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ)

Δέν γνωρίζω τόν ἀκριβή τίτλο τῆς ἐφημερίδας. Πρόκειται γιά προεκλογικό ἔντυπο τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος στίς ἐκλογές τῆς 25-11-1932.

Τήν πληροφορία γιά τήν ἔκδοση βρῆκα στήν ἐφ. Τύπος φ. 147 (16-9-32) ὅπου διαβάζουμε: «Ἐκυκλοφόρησε καί τό ὄργανον τῶν Λαῖκών τοῦ νομοῦ μας...» καί στό φ. 154 (24-9-32) ὅπου ἐπίσης διαβάζουμε: «…εἰς τό θνησιγενές ρυπαρόφυλλον πού ἐπαγ­γέλλεται τόν κράχτην τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος ἐδῶ...».

41.   ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

Τήν πληροφορία γιά τήν ἔκδοση βρῆκα στήν ἐφ. Κρητική Ἐπιθεώρησις ὅπου στό φ. τῆς 11-1-33 γράφει: «Ἀπό ἡμερῶν ἤρχισε ἐκδιδόμενον ἐνταῦθα ἑβδομαδιαῖον ἀθλητικόν περιοδικόν ὑπό τόν ἄνωθι τῖτλον καί μέ διευθυντάς τούς κ. Ν. Τζεκάκιν καί Β. Σταματάκιν».

42.   ΕΦΕΔΡΙΚΗ ΣΚΕΨΙΣ (α)

Διευθυντής: Ἀλέξ. Μυγιάκης.

Ἡ Κρητική Ἐπιθεώρησις στό φ. 1105 (1-11-32) γράφει: «Ἐξεδόθη καί κυκλο­φόρησε νέα συνάδελφος ὑπό τόν τίτλον Ἐφεδρική Σκέψις καί μέ Διευθυντήν τόν κ. Ἀλέξ. Μυγιάκην» καί ὁ Τύπος στο φ. 184 (1-11-32) γράφει: Ἐφεδρική Σκέψις ὑπό τόν τίτλον τοῦτον ἐκυκλοφόρησε προχθές τό πρῶτον φύλλον ἐφημερίδος ἥτις θά ἐκδίδεται ἀπό 1ης Δεκεμβρίου καθ’ ἑβδομάδα καί θά εἶναι ὄργανον τοῦ εἰς τάς τελευταίας ἐκλογάς ὑποψηφίου κ. Ἀνδρέου Παπαδάκη». Δέν εἶδα φύλλο τῆς ἐφημερίδας.

43.   ΕΦΕΔΡΙΚΗ ΣΚΕΨΙΣ (β)

Ἑβδομαδιαῖον Ὄργανον τῶν Συμφερόντων τῶν Ἐφέδρων Πολεμιστῶν Κρήτης.

Διευθύνεται ὑπό Ἐπιτροπῆς.

Φύλλα: 1 (10-11-34) ἕως 20 (1-3-35).

Σχῆμα: 35X50 — Δισέλιδη.

Στό φ. 3 ἐμφανίζεται ὡς Διευθυντής ὁ Ἀλέξ. Μυγιάκης καί ἀπό τό φ. 5 ὁ Κυριάκος Κυριακάκης.

44.   ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ

      Ἐφημερίς Φιλελευθέρων Ἀρχῶν.

Ἐκδίδεται ὑπό Ἐπιτροπῆς. 
Διευθυντής: Κυριάκος Α. Κυριακάκης. 
Φύλλα: 1 (28 - 8 - 35) – ;

Σχῆμα: 35X50 — Ἑβδομαδιαία — Τετρασέλιδη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὕπάρχει τό φ. 6 (3-10-35).

45.   ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ

Στά φύλλα τῆς 7ης, 8ης καί 12ης Δεκεμβρίου 1935 τῆς Κρητικῆς Ἐπιθεωρήσεως ἀναγγέλλεται ἡ ἔκδοση τῆς πιό πάνω ἐφημερίδας ὡς ἑξῆς: «Προσεχῶς νέα ἐφημερίς ἐν Ρεθύμνῃ οἱ Νέοι Καιροί ὑπό τήν Διεύθυνσιν τοῦ γνωστοῦ Δημοσιογράφου πρώην Διευθυντοῦ τῆς Ἀλήθειας» κ. Ἰωάννου Δαλέντζα.

Δέν γνωρίζω ἄν πραγματοποιήθηκε ἡ ἔκδοση.

46.   ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

Καθημερινή Πολιτική Ἐφημερίς.

Διευθύνεται ὑπό Ἐπιτροπῆς.

Φύλλα: 1 (20-1-36) ἕως 6 (25-1-36).

Σχῆμα: 38X54 — Δισέλιδη.

Πρόκειται γιά προ­εκλογικό ἔντυπο ἑνός συνασπισμοῦ κομμάτων («Λαϊκή Ριζοσπαστική Ἕνωσις» — «Ἐθνικόν Λαϊκόν Κόμμα» — «Ἐθνικόν Ριζοσπαστικόν Κόμμα»). Στήν οὐσία ἀποτελεῖ συνέχεια τῆς ὁμώνυμης ἐφημερίδας τοῦ 1921.

47.   ΕΜΠΡΟΣ

Ἐφημερίς Ἀντιβενιζελική τοῦ Ρεθύμνου.

Ἑβδομαδιαία.

Ὑπεύθυνος: Δ. Χατζηδάκις ἤ Ζουριδιανός–
Ἐπί τῆς ὕλης: Ἀρ. Τσουπάκις.

Διευθύνεται ὑπό Ἐπιτροπῆς ἐκ τῶν: Ν. Ἀθανασιάδη, Στ. Μανουρᾶ, Γ. Τρουλινό καί Ἀνδρέα Σφηνιᾶ.

Τό 1ο φύλλο πρέπει νά ἐκδόθηκε στίς 14-2-36, σύμφωνα μέ δημοσίευμα της ἐφ. Τύπος τῆς 15-2-1936.

Σχῆμα: 30X47 — Τετρασέλιδη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης καί στό Ι.Α.Κ. σώζονται τά φύλλα 9/56 (25-3-37) και 13/60 (25-4-37) ἀντίστοιχα.

48.   ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ

Καθημερινή Ἀπογευματινή Ἐφημερίς.

Διευθύνεται ὑπό Έπιτροπῆς.  

'Ιδρυτής: Π. Ε. Γεωρβασάκης – Ὑπεύθυνος: Κων. Μαυρουλάκης.

Σχῆμα: 30X47 — Τετρασέλιδη.

Εἶδα τό φύλλο ἀρ. 27 (8-4-1936).

49α.  ΦΑΝΟΣ ΤΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

            Όργανον του Ωδείου καθημερινόν εκδιδόμενον άπαξ του 
            έτους εντός δώδεκα μηνών.
            Αριθμός πρώτος, δεύτερον ἐτος (1938).
            Τυπογραφείον Γεωργίου Γεωρβασάκη.

49β.  ΦΑΝΟΣ

Ἐπίσημον Ὄργανον τῶν Ἀπανταχοῦ Φίλων Διογένους τοῦ… Φανοκόρου.

Τό μοναδικό φύλλο πού εἶδα στό Ι.Α.Κ. φέρει τίς ἐνδείξεις:

Ἔτος 000 – Ἀριθ. φύλ. ἀναρίθμητος – 
Τιμή φύλ. ἀδιατίμητος.

Σχῆμα: 24X35 — Τετρασέλιδη.

Ἡ πρώτη σατιρική ἐφημερίδα τοῦ Ρεθύμνου. Τό παραπάνω φύλλο φέρει χειρόγραφη ἔνδειξη: 1939.

50.   ΝΕΑ ΚΡΗΤΗ

Διευθυντής – Ἰδιοκτήτης: Γ. Ε. Γεωρβασάκης.

Εἶδα εἰκόνα τοῦ φύλλου ἀριθ. 11 (27-10-1940), δηλαδή τῆς παραμονῆς τῆς κήρυξης τοῦ Ἑλληνοϊταλικοῦ πολέμου, ὅπου το κύριο ἄρθρο ἔχει τόν τίτλο: « Ποτέ νικημένοι, καλύτερα νεκροί».

51.   ΝΙΚΗ

Καθημερινή Ἐφημερίδα Ὄργανον τῶν Κομμάτων τοῦ ΕΑΜ.

Ἱδρυτής: Γιάννης Μαθιουδάκης — Χρόνος ἵδρυσης: 1942.

Στήν κατοχή ἔβγαινε σέ πολύγραφο. Στά μετακατοχικά χρόνια ἔβγαινε σέ σχῆμα 29X44 μέ ὑπεύθυνους τούς Σταῦρο Νεονάκη καί Κ. Για- κουμιδάκη. Τό τελευταῖο της φύλλο ἦταν τό 173 (12-6-47).

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει το φ. 147 (30-3-47).

52.  ΦΙΛΙΚΗ ΦΩΝΗ

Κρήτη, Φεβρουάριος 1944.

Πολυγραφημένη

Τίς πληροφορίες γιά τίς ἐφ. Φιλική Φωνή,Πατρίς καί Ἑλληνική Φωνή πῆρα ἀπό τό δημοσίευμα «Ὀργάνωσις τοῦ Μυστικοῦ Τύπου τῆς Κρήτης 1941-1945» τοῦ Σταύρου Μπίρη, ὅπου γιά τή Φιλική Φωνή γράφει: «Ἦτο ἡ πρώτη ἐφημερίς τῆς Ὀργανώσεώς μας. Περιεῖχε τάς εἰδήσεις τῆς ἡμέρας, σχόλια καί συνθή­ματα». Οἱ ἐφημερίδες αὐτές ἔβγαιναν σέ πολύγραφο στό λημέρι τῆς ὀργάνωσης στή θέση «Κυπαρισσές» κάπου μεταξύ Μκρῆς Γωνιᾶς καί Πρινέ Ρεθύμνης. Γιά τόν παράνομο Τύπο τῆς Κατοχῆς στήν Κρήτη, βλέπε ἐπίσης Δημ. Δασκαλάκη, Ὁ παράνομος Τύπος στή Δ. Κρήτη, ἐφ. Κρητική Έπιθεώρησις φ. 25-5-1979 κ. ἑπ.

53.   ΠΑΤΡΙΣ

Ἐπίσημον Ὄργανον τῆς Ε.Ο.Ρ.

(Διευθυντές: Τσιριμονάκης Ἐμμ. δικηγόρος καί Χαλκιαδάκης Γεώρ­γιος, ταγματάρχης χωρ)κῆς.
 Συντάκτες: Σακόρραφος Δημήτριος, καθηγητής καί Μπίρης Σταῦρος, σπουδαστής).

Σχῆμα: 22X34, Πολυγραφημένη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει ἕνα φύλλο τοῦ Ἀπριλίου 1944.

54.   ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΩΝΗ

      Ἐκδίδεται ἐν Κρήτῃ.

(Διευθυντές: Παξιμάδης Ἰωάννης καί Μπίρης Σταῦρος).

Σχῆμα: 20X33 — Πολυγραφημένη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει τό φ. 9 (2-10-44).

55.  ΕΠΟΝΙΤΙΚΗ ΟΡΜΗ

Ὄργανο τοῦ Συμβουλίου Νομοῦ Ρεθύμνης τῆς Ε.Π.Ο.Ν.

Motto: Θάνατος στό Φασισμό - Λευτεριά στό λαό.

Φύλλα 1(8-11-1944) & 3(22-11-1944).

Σχῆμα: 21X29 — Δισέλιδη.

Οι πληροφορίες ἀπό τό βιβλίο τῆς Οντέτ Βαρών, Ελληνικός Νεανικός Τύπος (1941-1945), Ἀθήνα 1987.

56.   ΕΘΝΙΚΗ ΦΩΝΗ

Ἐφημερίς Δημοκρατικῶν Ἀρχῶν — 

Ὄργανον τῆς Ε.Ο.Κ. Ρεθύμνης. 
Ἐκδίδεται ὑπό Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς. Διευθυντής: Σταῦρος I. Μπίρης.

Φύλλα: 1 (15-3-45) ἕως 31 (Μάιος 1945).

Σχῆμα: 30X44 — Δισέλιδη.

Μετά τήν ἀναχώρηση τοῦ Στ. Μπίρη στήν Αθήνα (Μάιος 1945) ἡ ἔκδοση διακόπη­κε. Ἐπανεκδόθηκε τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1945 μέ τήν ίδια ἀρίθμηση καί μέ τά ἑξῆς στοι­χεία:

ΕΘΝΙΚΗ ΦΩΝΗ Ἡμερησία Ἐθνική Δημοκρατική Ἐφημερίς.

Ὄργανον Ε.Ο.Ρ.

Ἀρχισυντάκτης: Παῦλος Κεδραῖος [Θεοχ. Σαριδάκης].

Ἐκδίδεται ὑπό Ἐπιτροπῆς: Ἀντ. Λίτινας, Μιχ. Παπαδάκις, Ἰωάννης Προκοπάκης, Ἐμμ. Τσιριμονάκης.

Φύλλα: 32 (7-9-45) ἕως 77 (29-3-46).

57.   ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΟΥ

Ἑβδομαδιαία Ἀνεξάρτητος Ἐφημερίς.

Διευθυντής: Μανοῦσος Γ. Χατζηγρηγόρης.

Φύλλα: 1 (3-12-45) ἕως (;)

Σχῆμα: 30X43 — Δισέλιδη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ἐκτός ἀπό τό 1ο φύλλο ὑπάρχει καί ἄλλο ἕνα χωρίς ἀρίθμη­ση μέ τήν ἔνδειξη «Ἰούλιος 1946».

58.   ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΩΝΗ

Ἀνεξάρτητος Ἐθνική Ἐφημερίς.

Διευθύνεται ύπό Ἐπιτροπής Ἐθνικοφρόνων.

Φύλλα: 1 (28-8-1946) ἕως (;).Δεν εἶναι γνωστό ἄν ἐκδόθηκαν ἄλλα φύλλα.

59.   ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΥΓΗ

Ἔκδοσις Κρητικῆς Ἐπιθεωρήσεως.

Δεκαπενθήμερος Ἐφημερίς.

Ἰδιοκτήτης: Ἰωάννης Καλαϊτζάκης.

Πολιτικός Διευθυντής: Γεώρ­γιος Τσουδερός.

Φύλλα: 1 (11-2-47) ἕως 45 (21-8-49).

Σχῆμα: 32X49 — Δισέλιδη.

60.   ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

Ἑβδομαδιαῖο Ὄργανο τῆς Περιφερειακῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Σοσιαλι­στικοῦ κόμματος Ε.Λ.Δ. Ρεθύμνης.

Μέ τά πιό πάνω λόγια καί μέ τήν ἔνδειξη «Προσεχῶς» ἀναγγέλθηκε ἡ ἔκδοση τῆς Σοσιαλιστικῆς Φωνῆς στά φύλλα 22-28/2/47 καί 4/3/47 τῆς Κρητικῆς Ἐπιθεωρή­σεως». Δέν γνωρίζω ἄν πραγματοποιήθηκε ἡ ἔκδοση.

61.   ΕΘΝΙΚΟΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ

Ἡ ἔκδοσή της ἀναγγέλθηκε ἀπό τό φ. 658 (11-4-47) τῆς Κρητικῆς Ἐπιθεωρή­σεως μέ τά ἑξῆς λόγια: «Προσεχῶς κυκλοφορεῖ εἰς τήν πόλιν μας ἡ ἐφημερίς Ἐθνικός Ἐργατικός Ἀγών. Ἰδιοκτήτης: Γ. Μαραγκάκης, Διευθυντής: Χρ. Κρόκος, Διαχειρι­στής: Νικ. Παχιουδάκης».

Δέν γνωρίζω ἄν πραγματοποιήθηκε ἡ ἔκδοση.

62.   ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Ἐκδίδεται κατά Δευτέραν.

Διευθυντής: Νικ. Ἀνδρουλιδάκης.

Φύλλα: 1 (14-3-49) ἕως 60 (29-5-50).

Σχῆμα: 41X58 — Δισέλιδη.

63.   ΑΡΚΑΔΙ

Ὄργανον Σπουδαζούσης Νεότητος Ρεθύμνης.

Ὑπεύθυνος: Χρυσόστομος Μακρυγιαννάκης,Ἱεροδιάκονος.

Φύλλα: 1 (17-3-49), 2 (24-3-49), 3 (3-4- 49).

Σχῆμα: 25X33 —Τετρασέλιδη — Ἑβδομαδιαία.

64.   ΕΠΑΡΧΙΑ

Παγκρήτιος Ἑβδομαδιαία Ἐθνική Ἐφημερίς.

Ἐκδίδεται παρά Ἐπιτροπής. Διευθυντής: Στέλιος Α. Καλογρίδης.

Φύλλα: 1 (10-7-49) ἕως 37 (14-5-50).

Σχῆμα: 32X50 — Δισέλιδη.

Γραφόταν στό Σπῆλι Ἁγ. Βασιλείου καί τυπωνόταν στό Ρέθυμνο.

65.   ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

Ἔκτακτος ἔκδοσις τῆς Δημοκρατικῆς Παρατάξεως.

Ὑπεύθυνος: Κων/νος Φ. Ἀντωνάκης.

Φύλλα: 1 (20-2-50) καί 2 (25-2-50).

Σχήμα: 34X50 — Δισέλιδη.

Πρόκειται γιά προεκλογικό ἔντυπο.

66.   ΔΕΛΤΙΟΝ ΕΠΕΚ

Πολιτικόν Ὄργανον τῆς ΕΠΕΚ.

Ὑπεύθυνος: Σταῦρος Μπίρης.

Σχῆμα: 35X50 — Δισέλιδη.

Πρόκειται γιά προεκλογικό ἔντυπο. Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει τό μοναδικό ἴσως φύλλο πού ἐκδόθηκε καί φέρει ἡμερομηνία 6-9-1951 χωρίς ἀρίθμηση.

67.   ΑΘΗΝΑ

Μαθητική Ἐφημερίς ἐκδιδομένη ὑπό τῶν μαθητῶν τοῦ ὁμωνύμου Ἰ­διωτικοῦ Ἐκπαιδευτηρίου Ρεθύμνης τῆς Ἀμαλίας Ζαννιδάκη.

Σχῆμα: 25X35 — Δισέλιδη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει τό φ. 2 (Νοέμ. 1956).

68.   ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Ἑβδομαδιαία Ἀνεξάρτητος Ἐφημερίς Ρεθύμνης.

Διευθυντής: Κων/νος Μαυρουλάκης.

Φύλλα: 1 (20-11-61) ἔως 229 (4-12-66).

Ἀπό τό φ. 1 μέχρι τό φ. 163 τετρασέλιδη σέ σχῆμα 33X48 καί ἀπό τό φ. 164 μέχρι τό φ. 229 δισέλιδη σέ σχῆμα 45X51. Μέχρι τό φ. 47 (15-10-62) «Ἐπί τῆς ὕλης» ὁ Μᾶρκος Γιουμπάκης καί ἀπό τό φ. 55 (5-8-63) μέχρι τέλος Ἰδιοκτήτης ὁ Δ. Δεληπαρᾶσχος.

69.   ΕΜΠΡΟΣ

Ἑβδομαδιαία Πολιτική καί Κοινωνική Ἐφημερίς Ρεθύμνης.
Συντάσσεται ὑπό Ἐπιτροπῆς.

Διευθυντής - Ὑπεύθυνος: Ἀχιλ. Κ. Κεφαλογιάννης.

Φύλλα: 1 (15-7-63) ἔως 175 (18-4-67).

Ἀπό τό φ. 1 μέχρι τό φ. 122 τετρασέλιδη σέ σχῆμα 33X52 καί ἀπό τό φ. 123 μέχρι τό φ. 175 δισέλιδη σέ σχῆμα 42X57.

70.  ΡΕΘΕΜΝ1ΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

Στήν ὑπηρεσία τοῦ Ρεθέμνου καί τῆς Δημοκρατίας.

Ἰδιοκτήτης - Διευθυντής: Ἰωάννης Ἐ. Χαλκιαδάκης.

Φύλλα: 1 (24-7-65) ἔως 681 (12-11-67) καί 682 (1-11-74) ἕως σήμερα. Ἡ ἔκδοση συνεχίζεται.

Ὅπως φαίνεται καί πιό πάνω, ἡ ἔκδοση διακόπηκε στή διάρκεια τῆς Δικτατορίας.

71.   ΑΡΚΑΔΙ

Ἐκδίδεται ὑπό τῆς Νομαρχίας Ρεθύμνης καί διανέμεται δωρεάν.

Φύλλα: 1 (Ιούνιος 1968) ἕως 24 (Ἰούλ./Αὔγ. 1970).

Σχήμα: 43X58 — Τετρασέλιδη — Μηνιαία.

Τοπικό όργανο τοῦ δικτατορικοῦ καθεστώτος.

72.   ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Παγκρήτιος Ἀνεξάρτητος ἙβδομαδιαίαἘΈφημερίς.

Ἐκδότης - Ἰδιοκτήτης: Στυλ. Ἰ. Καλαϊτζάκης.

Διευθυντής: Μ. Σ. Καλαῖτζάκης.

Φύλλα: 1 (28-10-74) ἕως 5 (2-12-74).

Σχῆμα: 43X64 — Τετρασέλιδη.

73.   ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Ἀνεξάρτητος Ἑβδομαδιαία Ἐφημερίς τοῦ Ρεθέμνου.

Ἐκδότης - Διευθυντής: Ἐμμ. Ἰ. Καλαϊτζάκης.

Φύλλα: 1 (16-12-74) ἕως 8 (25-2-75).

Σχήμα: 43X64 — Τετρασέλιδη.

74.   ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Περιοδική Ἔκδοση Πνευματικῆς Μαθητικῆς Συνεργασίας.

Συντάσσεται ὑπό Συντακτικῆς Επιτροπῆς.

Ὑπεύθυνος: Ἀστέρης Γλυνιᾶς.

Σχῆμα: 25X35 — Ὀκτασέλιδη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει τό φ. 2 (22-4-1975).

75.   ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΝΩΜΗ

Ἀνεξάρτητη Καθημερινή Ἐφημερίδα.

Ἐκδότης - Διευθυντής: Λυκοῦργος Γ. Σμπῶκος.

Φύλλα: 1 (5-11-77) — ἡ ἔκδοση συνεχίζεται.

Σχῆμα: 43X63 — Τετρασέλιδη.

76.   ΡΕΘΕΜΝΙΩΤ1ΚΟ ΜΕΛΛΟΝ

Ἑβδομαδιαία Ἀνεξάρτητη Ἐφημερίδα τοῦ Ρεθέμνου.

Ἰδιοκτήτης - Διευθυντής: Δημήτριος Ἀρχοντάκης.

Φύλλα: 1 (11-9-78) — ἡ ἔκδοση συνεχίζεται.

Σχῆμα: 40X60 — Τετρασέλιδη.

77.   RΕΤΗΥΜΝΟΝ ΝΕWS

     Ριιblished each Monday

Ἐκδότης: Γιάννης Ἐ. Χαλκιαδάκης.

Φύλλα: 1 (16-7-79) ἕως 18 (29-8-80).

Σχῆμα: 30X40 — Ὀκτασέλιδη.

Πρόκειται γιά ἀγγλόφωνη ἔκδοση πού ἀπευθύνεται στούς τουρίστες καί κυκλοφό­ρησε τά καλοκαίρια τοῦ 1979 καί 1980.

78.   ΑΛΛΑΓΗ

Βδομαδιάτικη Δημοκρατική Ρεθεμνιώτικη Ἐφημερίδα.

Διευθύνεται ἀπό Συντακτική Ἐπιτροπή.

Ἐκδότης: Ἀνδρέας Μεντάκης.

Μοtto: «Γιά νά γυρίσει ὁ ἥλιος θέλει δουλειά πολλή».

Φύλλα: 1 (31-3-80) — ἡ ἔκδοση συνεχίζεται.

Σχῆμα: 31X42 — Ὀκτασέλιδη.

79.   ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Μηνιαία ἔκδοση Ἕνωσης Τεχνικῶν Τύπου καί Γραφικῶν Τεχνῶ Ρε- θύμνου.

Σχῆμα: 22X32 — Τετρασέλιδη.

Στή Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης ὑπάρχει τό φ. 2 (Νοέμβριος 1981).

80.   ΡΕΘΕΜΝIΩΤIΚΑ ΚΑΙ ΚΡΗΤΙΚΑ ΣΠΟΡ

Ἡ πρώτη Ρεθεμνιώτικη Ἀθλητική Ἐφημερίδα.

Ἐκδότης - Διευθυντής - Ὑπεύθυνος ὕλης: Γ. Σταράκης.

Ρεπόρτερ: Γ. Γιακουμάκης, Γ. Καστρινάκης.

Φύλλα: 1 (12-12-81), 2 (21-12-81), 3 (29-12-81) καί 4(4-1-82).

Σχῆμα: 31X43 — Τετρασέλιδη — Ἑβδομαδιαία.

---

[1] Γιά τό νόμο περί τύπου τοῦ Τουρκικοῦ Κράτους βλέπε Δημ. Νικολαίδου Ὀθωμανικοί Κώδικες, Κωνσταντινούπολη 1869, σελ. 1052 – 1057.

[2] Χαρακτηριστικό παράδειγμα ὠμῆς καταστρατήγησης τοῦ Νόμου εἶναι ἡ περίπτωση τῆς παύσης τοῦ Ἀρκαδίου. Βλέπε σχετικά έφ. Ἀρκάδιον, φ. 61 (11 - 4 - 1886).

[3] Γιά τή ζωή καί τό ἔργο τοῦ Στυλ. Ἐμμ. Καλαϊτζάκη, πρωτεργάτη τῆς Ρεθεμνιώτικης δημοσιογραφίας, βλέπε ἐφ. Κρητική Έπιθεώρησις, φ. 1933 (14-2-1937).

[4] Ἐννοεῖ τήν Ἴδη, πού συνέχισε νά ἐκδίδεται καί μετά τό 1889 σάν δικαστική.