ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

ΟΙ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

Οι πρώτες εφημερίδες στο Ρέθυμνο -αλλά και γενικότερα στην Κρήτη- εμφανίστηκαν στην αρχή της δεκαετίας του 1880, δηλαδή αμέσως με­τά την υπογραφή της Σύμβασης της Χαλέπας (1878), η οποία με το άρθρο 15 επέτρεπε την έκδοση εφημερίδων στο νησί. Μέχρι τότε η ενημέρωση για τα συμβαίνοντα εντός και εκτός Κρήτης αλλά και για το πώς έβλεπε ο έξω κόσμος τα διαδραματιζόμενα στην Κρήτη -ιδίως σε περιόδους επαναστάσεων- γινόταν κυρίως από εφημερίδες των Αθηνών, που έφταναν με το πλοίο της γραμμής σε ελάχιστα φύλλα και για συγκεκριμένους παραλήπτες.

Οι Ρεθεμνιώτικες εφημερίδες που εκδόθηκαν μέσα στη δεκαετία του 1880, αλλά και αυτές της περιόδου της Αυτονομίας, ήταν ως προς την περιοδικότητα εβδομαδιαίες και ως προς τη μορφή τετρασέλιδες, μικρού σχήματος (30 επί 40 εκ. περίπου) με τρεις ή τέσσερις στήλες ανά σελίδα. Από άποψη διάρκειας έκδοσης, είναι σχεδόν στο σύνολό τους βραχύβιες με ζωή από μερικές εβδομάδες μέχρι τέσσερα ή πέντε χρόνια το πολύ.

Η κυκλοφορία τους ήταν περιορισμένη, γεγονός που οφειλόταν στη μεγάλη έκταση του αναλφαβητισμού εκείνης της εποχής και στην οικονομική δυσπραγία που αντιμετώπιζε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Η γλώσσα των εφημερίδων εκείνης της εποχής ήταν, φυσικά, η ακραιφνής καθαρεύουσα με πολλές υπερβολές, που όμως δικαιολογούνται από το γεγονός ότι βρισκόμαστε στην εποχή που θριαμβεύει ο καθαρευουσιανισμός και στα φύλλα εκείνης της περιόδου βλέπουμε συχνά πύρινα άρθρα κατά των "μαλλιαρών".

Οι εφημερίδες ήταν κατά κύριο λόγο αρθρογραφικές και λιγότερο ειδησεογραφικές. Τα θέματα της αρθρογραφίας στην πλειονότητά τους τοπικά (Ρεθυμνιώτικα ή Κρητικά) και κατά δεύτερο λόγο της άλλης Ελλάδας. Τα εξωτερικά γεγονότα σπάνια αποτελούσαν αντικείμενο αρθρογραφίας και σχολιασμού. Τα κείμενα γράφονταν κατά κανόνα από τον ιδιοκτήτη της εφημερίδας, που εκτός από εκδότης ήταν και διευθυντής και συντάκτης και καμιά φορά και στοιχειοθέτης. Συχνά όμως οι εφημερίδες φιλοξενούσαν και κείμενα συνεργατών τους ή αναγνωστών όπως άρθρα, επιστολές και επιφυλλίδες. Την ύλη των εφημερίδων συμπλήρωναν μικρές ειδήσεις, αγγελίες, κοινωνικά, διαφημίσεις και δικαστικές ειδήσεις, κυρίως πλειστηριασμοί.

Για ελευθεροτυπία, ειδικά κατά τα χρόνια της οθωμανικής διοίκησης, δεν μπορεί να γίνει λόγος. Οι εφημερίδες κυκλοφορούσαν υπό καθεστώς τρομοκρατίας και συνεχών διωγμών. Παρ’ όλα αυτά δημοσιεύθηκαν κείμε­να που ακόμη και σήμερα προκαλούν το θαυμασμό για το θάρρος των συ­ντακτών τους. Γι’ αυτό άλλωστε μέσα στη δεκαετία του 1880, οι Τουρκικές αρχές, μετά από αλλεπάλληλες προσωρινές παύσεις, ανέστειλαν οριστικά την κυκλο­φορία των εφημερίδων το 1889, αντιλαμβανόμενες πόσο επικίνδυνες ήταν για το καθε­στώς.

Αλλά και στην πρώτη περίοδο της Αυτονομίας οι εφημερίδες κυκλο­φορούν κάτω από καθεστώς περιορισμένης ελευθεροτυπίας. Τόσο το Σύ­νταγμα του 1899 όσο ο σχετικός νόμος περί Τύπου περιείχε δρακόντειες διατάξεις που περιόριζαν σημαντικά την ελευθερία του Τύπου. Μόνο το Σύνταγμα του 1907 καθιέρωσε πλήρη ελευθεροτυπία, με διατάξεις που ακόμα και με τα σημερινά κριτήρια κρίνονται απόλυτα φιλελεύθερες.

Αναφορικά με τη στάση τους απέναντι στο ζήτημα της Ένωσης, μπορούμε να πούμε ότι δεν υπήρξε Ρεθεμνιώτικη Εφημερίδα της περιόδου που μας απασχολεί, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανθενωτική. Απλώς υπάρχουν διαφορές, ανάλογα με την ιδεολογική τους τοποθέτηση, ως προς τον τρόπο προσέγγισης του ζητήματος και ως προς τον χρόνο προβολής και διεκδίκησής του.

Nέος Ραδάμανθυς

Εμμ. Στυλ. Καλαϊτζάκης

Η πρώτη εφημερίδα που κυκλοφόρησε στο Ρέθυμνο ήταν Ο Νέος Ραδάμανθυς του Στυλιανού Καλαϊτζάκη. Ο Στυλιανός Εμμ. Καλαϊτζάκης, είναι ο πατριάρχης της Ρεθεμνιώτικης εφημεριδογραφίας ή όπως προσφυώς αποκλήθηκε "ο Γουτεμβέργιος του Ρεθύμνου". Ίδρυσε το πρώτο τυπογραφείο στο Ρέθυμνο, εξέδωσε συνολικά εφτά εφημερίδες και άνοι­ξε το δρόμο για ν’ ακολουθήσουν όλοι οι άλλοι. Το πρώτο φύλλο του Νέου Ραδάμανθυ είδε το φως την 21η Ιανουαρίου 1881 και το τελευταίο στις 22 Σεπτεμβρίου 1884. Κυκλοφορούσε κάθε Σάββατο και τυπωνόταν στο ιδιόκτητο τυπογραφείο του εκδότη της Στυλ. Καλαϊτζάκη. Ο επιθετικός προσδιορισμός “Νέος” στον τίτλο της οφείλεται στο γεγονός ότι εκδόθηκε ως συνέχεια της εφημερίδας Ραδάμανθυς, που εξέδιδε επί 28 χρόνια στην Αθήνα ο θείος του Εμμ. Βυβιλάκης και στην οποία μαθήτευσε ο Στυλ. Καλαϊτζάκης.

Η δομή της εφημερίδας, κατά τα δύο πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας της, είναι σε γενικές γραμμές σταθερή. Μεγάλο μέρος της πρώτης σελίδας συνήθως καταλαμβάνει το κύριο άρθρο, το οποίο πραγματεύεται κυρίως θέματα του Ρεθύμνου, όπως π.χ. το Επισκοπικό ζήτημα που ταλάνισε επί δύο χρόνια (1881-1882) την περιοχή και οφειλόταν στο γεγονός ότι οι Ρεθυμνιώτες αρνούνταν να αποδεχθούν ως Επίσκοπο τον Διονύσιο Καστρινογιαννάκη λόγω του νεαρού της ηλικίας του.  Τα άρθρα είναι κατά κανόνα ανυπόγραφα, αλλά είναι προφανές ότι ανήκουν στον εκδότη της εφημερίδας Στυλ. Καλαϊτζάκη.

Υπάρχουν επίσης μόνιμες στήλες όπως η Επιφυλλίδα, η στήλη Επιχώρια για τις εσωτερικές ειδήσεις και οι στήλες Εξωτερικά και Τηλεγραφήματα για τις εξωτερικές. Επίσης φιλοξενούνται περιλήψεις των πρακτικών της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών, επιστολές αναγνωστών, καθώς και ανακοινώσεις της Τουρκικής Διοίκησης, της Δημογεροντίας και άλλων φορέων. Στην τέταρτη και τελευταία σελίδα κυριαρχούν οι πλειστηριασμοί και άλλες δικαστικές ειδήσεις.  

Αρκάδιον

Ο Νέος Ραδάμανθυς εκδίδεται κάθε εβδομάδα ανελλιπώς μέχρι το φύλλο 180 της 22 Σεπτεμβρίου 1884, οπότε ο Στ. Καλαϊτζάκης θέλοντας να εντείνει την αντιπολιτευτική του στάση απέναντι στην Τουρκική Διοίκηση, διακόπτει την έκδοσή της και την μετονομάζει σε Αρκάδιον επιτρέποντας τους αναπόφευκτους συνειρμούς με το μοναστήρι-σύμβολο και δείχνοντας τις προθέσεις του για άσκηση σκληρότερης κριτικής προς την Τουρκική εξουσία. Αυτή η κριτική θα οδηγήσει σε κλείσιμο του Αρκαδίου επί τρίμηνο στις 6-1-1886 και στο οριστικό κλείσιμό του 3 μήνες μετά στις 3 Μαρτίου 1886. Παρά την απαγόρευση, ο Στ. Καλαϊτζάκης θα επανεκδώσει το Αρκάδιον που κυκλοφορεί στις 11 Απριλίου 1886 με βαρυσήμαντο άρθρο υπό τον τίτλο “Ύπνος και Θάνατος”, με το οποίο στιγματίζεται η αυθαιρεσία της τουρκικής εξουσίας, με τόλμη που εκπλήσσει.

Ο Καλαϊτζάκης θα αναπληρώσει το κενό του Αρκαδίου επανεκδίδοντας για λίγο το Νέο Ραδάμανθυ και αμέσως μετά την Παρρησία.   Είναι μια τακτική που ο Στυλ. Καλαϊτζάκης θα ακολουθήσει και άλλες φορές στο μέλλον, όταν η Τουρκική εξουσία μη ανεχόμενη τον θαρραλέο και ενοχλητικό του λόγο θα του κλείνει την εφημερίδα εκείνος στη θέση της θα εκδίδει άλλη. 

Η δομή του Αρκαδίου, όσον αφορά τη διάταξη της ύλης, σε γενικές γραμμές παραμένει η ίδια με εκείνη του Νέου Ραδάμανθυ που προηγήθηκε. Από τα άρθρα της εφημερίδας ξεχωρίζουν αυτά που αναφέρονται στην ελευθεροτυπία και στην παιδεία, ενώ σημαντική θέση έχουν στις σελίδες της οι πατριωτικοί λόγοι που εκφωνήθηκαν σε διάφορες περιπτώσεις και κυρίως στα πρώτα μνημόσυνα των νεκρών του Αρκαδίου το 1884 και 1885.

Ιδεολογικά το Αρκάδιον βρίσκεται στην συντηρητική παράταξη που εκφράζεται με τους λεγόμενους «Καραβανάδες», ενώ η αντίπαλη φιλελεύθερη παράταξη εκφράζεται με τους λεγόμενους «Ξυπόλυτους».

Παρρησία

Όπως προαναφέρθηκε το Αρκάδιον διαδέχθηκε στις 3 Μαΐου 1886 η Παρρησία. Ως εκδότης εμφανιζόταν ο Νικ. Δρουλίσκος, όμως είναι φανερό ότι πίσω του βρισκόταν ο Στυλιανός Καλαϊτζάκης, ο οποίος χρησιμοποίησε τον τίτλο της Παρρησίας για να καλύψει το κενό που άφησε το κλείσιμο του Αρκαδίου. Στην ουσία πρόκειται για την ίδια εφημερίδα με άλλο όνομα. Όπως υποδηλώνει και το όνομά της η Παρρησία δεν χαρίστηκε στην Τουρκική εξουσία με συνέπεια να έχει την τύχη του Αρκαδίου.

Τα άρθρα της κατά κανόνα  αφορούν την πολιτική κατάσταση του τόπου. Αναφέρονται ενδεικτικά μερικοί τίτλοι: “Κρητική αυτονομία”, “Η ελευθερία του Τύπου”, “Αναρχία^. Η αληθής του τόπου κατάστασις”, “Η παρ’ ημίν παίδευσις” κ.ά.

Μετά τις εκλογές του Απριλίου 1888 το ήδη τεταμένο κλίμα μεταξύ των δύο πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης, των Καραβανάδων και των Ξυπόλυτων, οξύνεται ακόμη περισσότερο και το γεγονός αυτό προβάλλει με ενάργεια μέσα από της στήλες της Παρρησίας, η οποία είναι ταγμένη στο πλευρό των Καραβανάδων. Πέρα όμως από την κομματική αντιπαράθεση η εφημερίδα κράτησε πατριωτική στάση απέναντι στην Τουρκική Διοίκηση, στάση η οποία δικαιολογούσε τον τίτλο της και σήμερα προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό. Το πόσο ενοχλητική υπήρξε για την εξουσία φαίνεται από το γεγονός ότι στα τρία χρόνια της κυκλοφορίας της υπέστη επανειλημμένες διώξεις και παύθηκε τρεις φορές. Και τις τρεις φορές θα τη διαδεχθεί το Αρκάδιον σε ένα τολμηρό παιχνίδι πρόκλησης και εμπαιγμού της εξουσίας και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς για την Κρήτη. Το πόσο εξόφθαλμος ήταν ο εμπαιγμός της τουρκικής εξουσίας καταφαίνεται από το γεγονός ότι οι υπεύθυνοι των δύο εφημερίδων δεν έμπαιναν καν στον κόπο να χρησιμοποιήσουν διαφορετική αρίθμηση των φύλλων κάθε φορά που η μια διαδεχόταν την άλλη, αλλά διατηρούσαν την ίδια αρίθμηση και για τις δύο εφημερίδες!

Η Παρρησία έκλεισε για τρίτη και τελευταία φορά στις 30 Ιουνίου 1889 με απόφαση του Γενικού Διοικητή Κρήτης. Ενώ η απόφαση προέβλεπε παύση ενός μηνός, αυτή μετατράπηκε σε οριστική  λόγω της επιβολής στρατιωτικού νόμου στο νησί και της ανάκλησης των προνομίων που είχαν παραχωρηθεί στους Κρητικούς με τη Σύμβαση της Χαλέπας.

Ίδη

Χαρ. Α. Καλοειδάς

Η τελευταία εφημερίδα αυτής της περιόδου ήταν η Ίδη, που εξέδω­σαν οι δικηγόροι Χαράλαμπος Α. Καλοειδάς και Θεμιστοκλής Γ. Παπαδάκης.Το πρώτο φύλλο της Ίδης κυκλοφόρησε στις 24-3-1888 και το τελευταίο με αριθμό 46 στις 5-6-1889, οπότε διακόπηκε η κυκλοφορία όλων των κρητικών εφημερίδων, όπως προαναφέρθηκε. Εβδομαδιαία, τετρασέλιδη, τρίστηλη.  Τυπωνόταν στο ιδιόκτητο τυπογραφείο της Ίδης.

Εκδίδεται τις παραμονές των εκλογών της 10^ης Απριλίου 1888, μάλλον για να εξυπηρετήσει τις εκλογικές ανάγκες των εκδοτών της Χ.Α. Καλοειδά και Θεμ. Παπαδάκη, οι οποίοι είναι υποψήφιοι βουλευτές με το κόμμα των “Ξυπόλυτων”. Οι «Ξυπόλυτοι» πλειοψηφούν, και εκλέγονται και οι δύο οπότε στο εξής η εφημερίδα αποτελεί έντυπο της συμπολίτευσης στην περιοχή του Ρεθύμνου.

Προκαλεί έκπληξη στον σημερινό αναγνώστη η σφοδρότητα με την οποία αντιπαρατίθεται με την Παρρησία την άλλη εφημερίδα του Ρεθύμνου, που υποστηρίζει τις θέσεις της αντιπολίτευσης, δηλ. του κόμματος των “Καραβανάδων”. Τα πνεύματα είναι τόσο οξυμένα και η αντιδικία τόσο έντονη που η Ίδη φτάνει στο σημείο να επιχαίρει όταν η αντίπαλός της Παρρησία υφίσταται τις διώξεις της Τουρκικής Διοίκησης.

Η Ίδη έκλεισε και αυτή όπως και όλες οι άλλες εφημερίδες της Κρήτης στα μέσα του 1889, με την επιβολή στρατιωτικού νόμου στο νησί.

Στη δεκαετία που ακολούθησε, δηλαδή από το 1889 μέχρι το 1898, δεν κυκλοφόρησαν εφημερίδες στο Ρέθυμνο πέρα από κάποιες δικαστικές που δημοσίευαν κυρίως πλειστηριασμούς.,

Με την έναρξη της περιόδου της αυτονομίας της Κρήτης το 1898 και σε διάστημα ενός μήνα, εκδίδονται στο Ρέθυμνο τρεις εφημερίδες: Το Ρέθυμνον του Στυλ. Καλαϊτζάκη στις 24 του Νοέμβρη, η Αναγέννησις του Θεμ. Παπαδάκη την 1^η του Δεκέμβρη και η Κρήτη του Ιωάννη Σειράγα στις 27 του ίδιου μήνα.

Το Ρέθυμνον και η Κρήτη   είναι θνησιγενή έντυπα και κλείνουν με τη συμπλήρωση μόλις τριών φύλλων.

Όμως για το Ρέθυμνον μπορούν να λεχθούν δυο λόγια παραπάνω γιατί μπορεί να μην ευτύχησε σε μακροβιότητα, έμεινε όμως στην ιστορία ως η πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε στην Κρήτη μετά τη Μεταπολίτευση. Δεν είναι γνωστοί οι λόγοι για τους οποίους η εφημερίδα έκλεισε τόσο σύντομα. Όμως επειδή στον κολοφώνα του τρίτου και τελευταίου φύλλου υπάρχει η ένδειξη: Επιτρέπεται η εκτύπωσις — Ο Λοχαγός του Αυτοκρατορικού Ρωσσικού στρατού Δαδίκην, γεγονός που μαρτυρεί την επιβολή λογοκρισίας από πλευράς του Ρωσικού στρατού, εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο Στυλ. Καλαϊτζάκης μη ανεχόμενος λογοκρισία προτίμησε να κλείσει την εφημερίδα.

Και οι τρεις εφημερίδες που ακολουθούν, δηλαδή Αναγέννησις, Επιθεώρησις και Κρητική Εφημερίς, υπό το κλίμα της γενικής ευφο­ρίας των πρώτων χρόνων ελευθερίας της Κρήτης, ακολουθούν φιλοπριγκιπική γραμμή, δηλαδή τάσσονται υπέρ του Ύπατου Αρμοστή Πρίγκι­πα Γεωργίου και της πολιτικής του.

Αναγέννησις

Αντίθετα με τις δυο προηγούμενες, δηλαδή την Κρήτη και το Ρέθυμνον, η Αναγέννησις με τα δεδομένα της εποχής μπορούμε να πούμε ότι μακροημέρευσε. Κυκλοφόρησε από τον Νοέμβρη του 1898 μέχρι τον Νοέμβρη του 1900, από τον Νοέμβρη του 1905 μέχρι το Σεπτέμβρη του 1906  και από το Φλεβάρη μέχρι τον Αύγουστο του 1907.

Θεμ. Γ. Παπαδάκης

Εκδότης και Διευθυντής ο γνωστός μας από την Ίδη που είδαμε προηγουμένως Θεμιστοκλής Γ. Παπαδάκης, δικηγόρος, ο επονομαζόμενος και Μουρνιανός, λόγω της καταγωγής του από τη Μουρνέ Αγίου Βασιλείου. Τυπωνόταν αρχικά στο τυπογραφείο του Στυλ. Ε. Καλαϊτζάκη και στη συνέχεια σε εκείνο της Ίδης.

Ο Θεμιστοκλής Παπαδάκης από την εποχή που εξέδιδε την Ίδη έχει μετακινηθεί ιδεολογικά και από τους Ξυπόλυτους έχει περάσει στη συντηρητική παράταξη. Έτσι κατά την πρώτη φάση της έκδοσής της (1898-1900) η Αναγέννησις, έχει φιλοπριγκιπική τοποθέτησή και εκφράζει το ενθουσιώδες, πανηγυρικό και ομόθυμο κλίμα που επικρατούσε στην Κρήτη κατά την περίοδο εκείνη λόγω της απαλλαγής από τον τουρκικό ζυγό. Στη συνέχεια στην περίοδο 1905-1906 η εφημερίδα τάσσεται αναφανδόν υπέρ του αντιβενιζελικού Εθνικού Κόμματος, του οποίου υποψήφιος είναι ο εκδότης της και παρασύρεται στη δίνη των οξύτατων κομματικών αντιπαραθέσεων με τους Βενιζελικούς.

Παρότι φιλοκυβερνητική η Αναγέννησις θα «παυθεί» το Νοέμβριο του 1900, επειδή έγραψε προσβλητικό άρθρο για την Κρητική Χωροφυλακή. Στη θέση της θα εκδοθεί από τον Θ. Παπαδάκη η Επιθεώρησις μέχρι το 1905, οπότε επανακυκλοφορεί η Αναγέννησις για μια τριετία (1905-1907), αυτή τη φορά σε αντιπολιτευτικό ρόλο αφού έχουν επικρατήσει οι Βενιζελικοί με το κίνημα του Θερίσου. Πάντως είτε στην συμπολίτευση είτε στην αντιπολίτευση η εφημερίδα θα υποστεί τη λογοκρισία των αρχών τόσο κατά τον πρώτο χρόνο της έκδοσής της όσο και κατά τη διετία 1905-1906.

Επιθεώρησις

Η Επιθεώρησις κυκλοφόρησε από το 1899 μέχρι το 1905. Συγκεκριμένα εκδίδεται αρχικά στα Χανιά από τον δικηγόρο Γεώργιο Παπαδόπετρο, από τον Οκτώβρη του 1899 μέχρι τον Οκτώβρη του 1900 (αρ.φ.1-78).

Στη συνέχεια ο Ρεθεμνιώτης δικηγόρος Θεμιστοκλής Γ. Παπαδάκης, όταν τον Νοέμβρη του 1900 η Κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας θα του κλείσει την εφημερίδα Αναγέννησις, θα εξασφαλίσει τον τίτλο της Επιθεωρήσεως και θα την εκδώσει ως εφημερίδα του Ρεθύμνου την 31 Δεκεμβρίου 1900, διατηρώντας όμως στην προμετωπίδα της το όνομα του Γ. Παπαδόπετρου ως υπεύθυνου εκδότη, ενώ ο ίδιος εμφανίζεται ως διευθυντής και συντάκτης. Η Επιθεώρησις θα εκδοθεί με διακοπές και εναλλαγές του τόπου έκδοσης μέχρι τον Οκτώβρη του 1905, οπότε και κλείνει οριστικά. Τυπωνόταν στο τυπογραφείο της Ίδης, το οποίο πιθανότατα ανήκε στον Θεμ. Παπαδάκη.

Η Επιθεώρησις, όπως προαναφέρθηκε, ήρθε να καλύψει το κενό που άφησε το κλείσιμο της Αναγεννήσεως και να στηρίξει τις πολιτικές φιλοδοξίες του Διευθυντή της Θεμ. Παπαδάκη, ο οποίος κινείται στον αντιβενιζελικό χώρο.

Κρητική Εφημερίς

Η Κρητική Εφημερίς κυκλοφόρησε από τον Ιούλιο του 1901 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1904. Ιδιοκτήτης και Συντάκτης ο δικηγόρος Στυλιανός Κωστογιάννης.

Στυλ. Κωστογιάννης

Κυκλοφορούσε κάθε Σάββατο, τετρασέλιδη. Τυπωνόταν στο τυπογραφείο του Στυλ. Καλαϊτζάκη.

Η Κρητική Εφημερίς δικαιολόγησε σε μεγάλο βαθμό το επίθετο «φιλολογική» του υπότιτλού της, αφού φιλοξένησε αρκετές αξιόλογες συνεργασίες φιλολογικού, ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου. Στο πολιτικό πεδίο ενώ αρχικά κρατήθηκε μακριά από πολιτικές αντιπαραθέσεις, στη συνέχεια υποστήριξε αναφανδόν τον πρίγκιπα Γεώργιο και πολέμησε με φανατισμό τον Ελ. Βενιζέλο, κατά του οποίου δημοσίευσε πύρινα άρθρα.

Αξίζει να αναφερθεί η συνεργασία του Παύλου Βλαστού με την εφημερίδα, ο οποίος πραγματεύεται θέματα Κρητικής ιστορίας.  Αξιοσημείωτη είναι επίσης επιστολή του Γιάννη Ψυχάρη, με την οποία ζητά να εγγραφεί συνδρομητής της εφημερίδας και παίρνοντας αφορμή από τον τίτλο Κρητική Εφημερίς γράφει ένα αρκετά εκτενές κείμενο όπου διατυπώνει τις γνωστές του απόψεις για τη γλώσσα.

Ελευθερία

Η Ελευθερία κυκλοφόρησε από τον Απρίλιο του 1907 μέχρι τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους από τον Στυλ. Καλαϊτζάκη, ο οποίος δραστηριοποιείται και πάλι μετά από σιω­πή αρκετών χρόνων.

Την ίδια περίοδο κυκλοφορούσε στο Ρέθυμνο και η εφημερίδα Αναγέννησις, που αναφέρθηκε πιο πάνω και η οποία υποστήριζε την αντιβενιζελική παράταξη. Έτσι ενόψει των εκλογών της 27^ης Μαϊου του 1907 ανέκυψε η ανάγκη της έκδοσης μιας βενιζελικής εφημερίδας στο Ρέθυμνο, πράγμα το οποίο έκαμε ο Καλαϊτζάκης με την Ελευθερία. Άλλωστε το δηλώνει απερίφραστα στο εκτενές εκδοτικό σημείωμα του πρώτου φύλλου, όπου μεταξύ άλλων αναφέρει: Το πρόγραμμα της πολιτικής ημών πορείας είναι αυτό τούτο όπερ τη 25^η παρελθόντος μηνός Μαρτίου δημοσία ανέπτυξεν ενταύθα διά μακρών ο Ηγέτης της Κρητικής Αντιπολιτεύσεως κ. Βενιζέλος…

Η εφημερίδα κυριαρχείται από κείμενα που έχουν σχέση με τη σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ των δύο παρατάξεων, δηλαδή βενιζελικών και αντιβενιζελικών.

Κατά τη διετία 1908-1909 κυκλοφορούν παράλληλα στο Ρέθυμνο δύο εφημερίδες, η Ένωσις και η Μεταρρύθμισις.

Μεταρρύθμισις

Η Μεταρρύθμισις εκδόθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1908 από τον δικηγόρο Γεώργιο Σμπώκο. Μια βδομάδα μετά ύστερα από λαϊκά ψηφίσματα κηρύσσεται η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Η Μεταρρύθμισις υποδέχεται με ενθουσιασμό το γεγονός και το υποστηρίζει ανεπιφύλακτα. Το 3^ο φύλλο της κυκλοφορεί με πηχυαίο τίτλο «ΖΗΤΩ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ» και με ενθουσιώδες κύριο άρθρο με τίτλο «ΕΜΠΡΟΣ–ΘΑΡΡΟΣ». Και στη συνέχεια η Μεταρρύθμισις θα ακολουθήσει μια φιλοενωτική στάση με παράλληλη επίδειξη μετριοπάθειας προς την αντίπαλη παράταξη τους βενιζελικούς και τη φιλική τους εφημερίδα στο Ρέθυμνο: την Ένωση.

Ένωσις

Ένα μήνα μετά τη Μεταρρύθμιση, στις 18 Οκτωβρίου 1908, μέσα στο κλίμα του ενθουσιασμού που δημιούργησε η κήρυξη της ένωσης, μια τριάδα ανήσυχων νέων, που τους συνέδεε η πίστη τους προς τον Βενιζέλο, κυκλοφόρησαν στο Ρέθυμνο το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Ένωσις. Εκδότης ο Βασίλειος Στ. Καλαϊτζάκης,  Υπεύθυνος Συντάκτης ο Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκις και Διευθύνων ο Νικόλαος Ε. Αστρινός. Τυπωνόταν στο τυπογραφείο του Στυλ. Ε. Καλαϊτζάκη.

Βασ. Καλαϊτζάκης

Όπως μαρτυρεί και ο τίτλος  της εκδόθηκε για να υπηρετήσει και προωθήσει την υπόθεση της Ένωσης στην περιοχή του Ρεθύμνου. Στο εκδοτικό σημείωμα του πρώτου φύλου, το οποίο διαπνέεται από το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, αναφέρονται, μεταξύ άλλων, και τα εξής: Η εφημερίς ημών δεν έχει ανάγκην να εξηγήση διά μακρών το πρόγραμμα αυτής. Ο τίτλος «ΕΝΩΣΙΣ» συμβολίζει αιώνων όλων εθνικούς πόθους... Τοπικώς η «Ένωσις» θα υποστηρίζει τας αρχάς της πολιτικής εν Κρήτη μερίδος, ης ηγείται ο κ. Ελευθέριος Βενιζέλος…

Θέματα που απασχόλησαν την εφημερίδα, πέραν του Κρητικού Ζητήματος που κυριαρχεί σε όλη τη διάρκεια της έκδοσης, είναι το γλωσσικό ζήτημα, στο οποίο τάσσεται υπέρ των καθαρευουσιάνων και βάλει κατά των μαλλιαρών, η ακτοπλοΐα που ακόμη και σήμερα μας απασχολεί κ.ά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και είδηση της αναχώρησης από το Ρέθυμνο και του τελευταίου τμήματος του Ρωσικού στρατού, που δημοσιεύεται στο φύλλο 19^ης Ιανουαρίου 1909.

Πριν κλείσει χρόνο διακόπτει την έκδοσή της με τελευταίο φύλλο εκείνο της 10ης Ιουλίου 1909, το οποίο φέρει τον αριθμό 34.

Δράσις,

Στις 18 Απριλίου 1910 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Δράσις. Εκδότης ο Στυλιανός Καλαϊτζάκης και Υπεύθυνος ο Λυκούργος Ν. Καφφάτος. Η Δράσις αποτελεί το σημείο συνάντησης των δύο μεγάλων αστεριών της, Ρεθυμνιώτικης δημοσιογραφίας.

Δηλαδή για τον Στυλ. Ε. Καλαϊτζάκη αποτελεί το κύκνειο άσμα στη μεγάλη δημοσιογραφική και εκδοτική του πορεία, ενώ για τον Λυκούργο Καφφάτο αποτελεί το βάπτισμα του πυρός στον εκδοτικό και δημοσιογραφικό στίβο.

Η Δράσις είναι εμφανώς τοποθετημένη στη βενιζελική παράταξη την οποία στηρίζει με την αρθρογραφία της μέχρι 8 Απριλίου 1911 οπότε αποσύρεται ο Στυλιανός Καλαϊτζάκης και  ο Λυκούργος Καφφάτος συνεχίζει μόνος του την έκδοση δίνοντάς της μια διαφορετική ιδεολογική κατεύθυνση.

Τα άρθρα της είναι κατά κανόνα είναι αφιερωμένα σε θέματα σχετικά με το Κρητικό Ζήτημα και ειδικότερα στο θέμα της Ένωσης, που εκείνη την περίοδο διέρχεται μια κρίσιμη φάση.

Θάρρος

Η επόμενη εφημερίδα που είδε το φως για μια διετία (1911-1912) στο Ρέθυμνο ήταν το Θάρρος του βενιζελικού δικηγόρου Μίνωα Κ. Ανδρουλιδάκη.

Το Θάρρος ακολουθεί σαφώς φιλοενωτική γραμμή και διαμαρτύρεται έντονα για την άρνηση της εισόδου στο Ελληνικό Κοινοβούλιο των Κρητών βουλευτών χωρίς όμως να καταφέρεται προσωπικά κατά του Βενιζέλου. Χαρακτηριστικό αυτής της εφημερίδας ήταν ότι τυπωνόταν όπως η Εστία των Αθηνών, δηλαδή με την τελευταία σελίδα για πρώτη.

Κρητική Επιθεώρησις

Η τελευταία εφημερίδα της περιόδου της Κρητικής Αυτονομίας στο Ρέθυμνο,

αλλά ταυτόχρονα και η πρώτη της περιόδου που ακολούθησε την Ένωση είναι η Κρητική Επιθεώρησις, η οποία έμελλε να αποδειχτεί η μακροβιότερη εφημερίδα της Κρήτης και μια από τις μακροβιότερες της Ελλάδας, αφού συνεχίζει την έκδοσή της μέχρι σήμερα. Το πρώτο φύλλο εκδόθηκε την 1-9-1912 με εκδότη-διευθυντή τον Βασίλειο Στυλ. Καλαϊτζάκη, δηλαδή πριν μερικούς μήνες συμπλήρωσε 100 χρόνια ζωής.

Ευχαριστώ.

(Ανακοίνωση στην ημερίδα:  «Το Κρητικό Ζήτημα στην Ιστοριογραφία (1830-1913)» , Ρέθυμνο, Λύκειο των Ελληνίδων 27/3/2013.