ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ (ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ) (Μέρος 2ο)

ΟΙ ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ

ΣΤΟ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ (1879–1898)

 (Μέρος 2^ο)

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Οι δημοτικές εκλογές του 1881

Στο προηγούμενο σημείωμά μας αναφερθήκαμε στις πρώτες δημοτικές εκλογές, που έγιναν τον Οκτώβρη του 1879 και εξελέγη δήμαρχος Ρεθύμνης ο Μεχμέτ Μουλαλιδάκης. Όμως τον Απρίλη του 1881, λίγο πριν τη διενέργεια των επόμενων δημοτικών εκλογών, σε αναφορά προς τη Γενική Συνέλευση των Κρητών, υπογράφει ως δήμαρχος Ρεθύμνης ο Μουσταφά Εσάτ (βλ. εικ. 1). Ίσως για κάποιο λόγο που δεν γνωρίζουμε, αντικατέστησε κάποια στιγμή τον Μουλαλιδάκη.

Στις 10 Μαρτίου 1881 ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Φωτιάδης πασάς προκηρύσσει τις δεύτερες δημοτικές εκλογές στην Κρήτη για την 1^η ως την 3^η Μαΐου 1881[1]. Ταυτόχρονα με το διάταγμα προκήρυξης των εκλογών δημοσιεύεται και η εγκύκλιος του Γενικού Διοικητή προς τους διοικητές και επάρχους με οδηγίες σχετικές με τη διενέργεια των εκλογών. Βασική διαφορά με εκείνες του 1879 είναι ότι τώρα την ευθύνη της διεξαγωγής των εκλογών δεν την έχουν τα διοικητικά όργανα του κράτους, αλλά οι δημοτικές αρχές, δηλαδή οι δήμαρχοι και τα δημοτικά συμβούλια.

Στις 25 Απριλίου 1881 δημοσιεύεται νέο διάταγμα του Γενικού Διοικητή με το οποίο αναβάλλεται μέχρι νεωτέρας η διεξαγωγή των εκλογών[2]. Ως λόγοι της αναβολής προβάλλονται οι δυσχέρειες στην εφαρμογή των διατάξεων του δημοτικού νόμου και η ανάγκη τροποποίησης ορισμένων από αυτές. Οι επικαλούμενοι λόγοι πρέπει να ήταν βάσιμοι, δεδομένου ότι και κατά τις εκλογές του 1879 παρατηρήθηκαν δυσλειτουργίες κατά την εφαρμογή του νόμου και είχε ανακύψει η ανάγκη τροποποίησης και συμπλήρωσης ορισμένων διατάξεων αυτού.

Πράγματι η Γενική Συνέλευση των Κρητών επέφερε αλλαγές στον δημοτικό νόμο, οι οποίες επικυρώθηκαν με διάταγμα του Γενικού Διοικητή[3].  Πέρα από τις αλλαγές που αναφέρονταν κυρίως στη διαδικασία της ψηφοφορίας και άλλα επί μέρους θέματα, αξίζει να αναφερθεί ότι προβλεπόταν πως για να εκλεγεί κάποιος δήμαρχος θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 30 ετών, να έχει ακίνητη περιουσία αξίας άνω των 25.000 γροσίων και να γνωρίζει ανάγνωση και γραφή. Επίσης προβλεπόταν ότι θητεία των δημοτικών αρχών ήταν τριετής με εξαίρεση την πρώτη η οποία θα έληγε την 1^η Σεπτεμβρίου 1882, οπότε θα έπρεπε να διενεργηθούν νέες εκλογές.

Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας Κρήτη, που δημοσιεύθηκε το διάταγμα περί επικύρωσης των τροποποιήσεων του δημοτικού νόμου, δημοσιεύθηκε και το διάταγμα για την προκήρυξη των εκλογών, οι οποίες προσδιορίστηκαν για τις 3 έως 5 Ιουλίου 1881[4] (βλ. εικ. 2).

Δυστυχώς δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τους υποψηφίους ούτε αναλυτικά αποτελέσματα αυτών των εκλογών.

Η εφημερίδα Νέος Ραδάμανθυς[5] του Στυλιανού Ε. Καλαϊτζάκη στο φύλο της 11^ης Ιουλίου αναφέρεται εν συντομία στις εκλογές παρατηρώντας πως διεξήχθησαν μετά μεγάλης ησυχίας και ο λαός αυθόρμητος προσήρχετο εις τον τόπον της ψηφοφορίας αναδεικνύων διά της ψήφου του τον αρεστόν αυτώ. Εξαίρεση στο παραπάνω κλίμα αποτέλεσαν οι εκλογές στο Δήμο Αμνάτου, όπου την ώρα της διαλογής των ψηφοδελτίων κάποιοι επιτέθηκαν στην Εφορευτική Επιτροπή, κακοποίησαν τα μέλη της και έκαψαν τα πρακτικά και τα ψηφοδέλτια (βλ. εικ. 3).

·         Στο Δήμο Ρεθύμνης εξελέγη δήμαρχος ο Χουσεΐν Τσιτσεκάκης[6], ενώ δημαρχιακός πάρεδρος ο Ν. Μαρκόπουλος.

·         Στον Δήμο Ατσιποπούλου εξελέγη δήμαρχος ο Αναγνώστης Τσίχλης.

·         Στον Δήμο Ρουστίκων ο Γ. Παπαδάκης.

·         Στον Δήμο Αργυρουπόλεως ο Δημήτριος Παπαμιχελάκης.

·         Στον Δήμο Χρωμοναστηρίου ο Αναγνώστης Ζακυνθινός από τους Αρμένους Ρεθύμνης.

·         Στον Δήμο Πηγής ο Παναγιώτης Μανωλιτζάκης.

·         Στον Δήμο Γαράζου ο Αναγνώστης Σωπασής.

·         Στον Δήμο Μελιδονίου ο Γεώργιος Λαγουδάκης.

·         Στον Δήμο Μαργαριτών ο γιατρός Γεώργιος Καυγαλάκης.

·         Στον Δήμο Αυδανιτών ο Γεώργιος Προχεράρης.

Για τα αποτελέσματα των άλλων δήμων, δυστυχώς δεν έχουμε πληροφορίες, εκτός από τον δήμο Μοναστηρακίου της επαρχίας Αμαρίου, όπου δήμαρχος εξελέγη ο Παντελής Διαμαντίδης, πάρεδρος ο Νικόλαος Ιακ. Καφφάτος και πρώτος δημοτικός σύμβουλος ο Ηλίας Δαμβουνέλης. Μάλιστα ο Παντελής Διαμαντίδης έλαβε 271 ψήφους έναντι μόλις 2 του αντιπάλου του Απόστολου Παττακού.

Οι εκλογές του 1882

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω οι δημαρχιακές αρχές που προέκυψαν από τις εκλογές του Ιουλίου 1881 είχαν θητεία μόλις ενός χρόνου, η οποία έληγε την 1^η Σεπτεμβρίου 1882. Έτσι ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Φωτιάδης πασάς δημοσιεύει[7] τον Ιούνιο του 1882 την προκήρυξη νέων εκλογών για τις 27 έως 29 Αυγούστου 1882. Οι εκλογές πράγματι διενεργήθηκαν το τριήμερο αυτό και η εφημερίδα Νέος Ραδάμανθυς παροτρύνει του Ρεθεμνιώτες να εξασκήσουν το τιμαλφέστερον και ιερώτερον των εαυτού δικαιωμάτων, δικαίωμα όπερ απέκτησεν αντί τοσούτων αιμάτων και θυσιών[8].

Το κλίμα των εκλογών αυτή τη φορά δεν ήταν τόσο ειδυλλιακό, όσο εκείνο της προηγούμενης χρονιάς.  Παρατηρήθηκαν πολλά φαινόμενα νόθευσης του αποτελέσματος των εκλογών, όπως εξαγορά ψήφων, δωροδοκίες, διπλοψηφίες κ.ά. Ο Νέος Ραδάμανθυς μας δίνει μια παραστατική εικόνα της του κλίματος που επεκράτησε κατά την ψηφοφορία[9].

Παρά τις διαμαρτυρίες, τις αναφορές και τις προσφυγές[10] ο Διοικητής Ρεθύμνης και στη συνέχεια ο Γενικός Διοικητής Κρήτης επικύρωσαν το αποτέλεσμα των εκλογών, σύμφωνα με το οποίο εκλέχτηκαν οι εξής[11]:

ΕΠΑΡΧΙΑ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

·         Στον Δήμο Ρεθύμνης εξελέγη δήμαρχος ο Σαλής Δροσουλάκης και πάρεδρος ο Νικόλαος Μαρκόπουλος. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Νικόλαος Βερνάρδος, Νικόλαος Κακλαούνης, Αριστείδης Λειαναντωνάκης, Δημήτριος Π. Μανουσάκης, Ι.Δ. Πατσουράκης, Μάρκος Πετυχάκης[12].

·         Στον Δήμο Αμνάτου δήμαρχος ο Γεώργιος Χορτάτσος και πάρεδρος ο Αλής Παστελάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Βασίλειος Καραγεωργάκης, Γ. Κουγήτης, Αναγνώστης Λίτινας, Ματθαίος Πετσετάκης, Αναγνώστης Σφακιανάκης.

·         Στον Δήμο Αργυρουπόλεως δήμαρχος ο γιατρός Οδυσσέας Σταυριανίδης και από 1-1-1884, μετά την παραίτηση του Σταυριανίδη[13], δήμαρχος ανέλαβε ο Γεώργιος Πρωτοπαπαδάκης. Πάρεδρος ο Αχμέτ Ρετζεπάκης και αργότερα ο Γεώργιος Στραπατζάκης[14]. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Χ" Εμμανουήλ Ζερβουδάκης (πρόεδρος), Νικόλαος Βενετάκης, Χ" Νικόλαος Βουρεξάκης, Ιωάννης Δεσποινοπετράκης, Γεώργιος Ζωγραφάκης, Αναγνώστης Περιστεράκης, Αναγνώστης Ρηνοσηφάκης, Στυλιανός Σηφογιαννάκης.

·         Στον Δήμο Ατσιποπούλου δήμαρχος επανεξελέγη  ο Αναγνώστης Τσίχλης[15] και πάρεδρος ο Γεώργιος Στραπατσάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Μάρκος Π. Καλούδης, Στυλιανός Μαριδάκης, Σουμάν Μιτάκης, Βασίλειος Πολλάκης, Γεώργιος Αντ. Σοφουλάκης, Αλή Τζεβριδάκης.

·         Στον Δήμο Ρουστίκων δήμαρχος ο Χατζή Μιχαήλ Σχοινάς (ή Σχοινάκης) και πάρεδρος ο Μουλά Μουσταφάς Χατζή Ιμπραΐμ. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ισμαήλ Απτιδάκης, Ρουστέμ Βαρβουσάκης, Στυλιανός Μ. Ηλιάκης (Ηλιομανωλάκης), Γεώργιος Καργιαννάκης, Γεώργιος Π. Παπαδάκης, Σ.Σ. Παπαδάκης, Χαρ. Ν. Παπαδάκης, Αντώνιος Φραδελάκης.

·         Στον Δήμο Πηγής δήμαρχος επανεξελέγη ο Παναγιώτης Μανωλιτσάκης και πάρεδρος ο Μεχμέτ Ακεστάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Γρηγόριος Βογιατζάκης, Κωνσταντίνος Δραμιανός, Κωνσταντίνος Κατσικάς, Κωστής Μερτζαδάκης, Σπυρίδος Μερτζαδάκης.

·         Στον Δήμο Χρωμοναστηρίου δήμαρχος επανεξελέγη ο Αναγνώστης Ζακυνθινός και πάρεδρος ο Βασίλειος Καραγεώργης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ν. Γάσπαρης, Ματθαίος  Β. Γεωργιουδάκης, Ν. Γιακουμιδάκης, Γεώργιος Καλλέργης, Αναγνώστης Δ. Τζονευράκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

·         Στον Δήμο Αγίου Πνεύματος (έδρα Άρδακτος) εξελέγη δήμαρχος ο Ιωάννης Καλογεράκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Α. Καλογεράκης, Αναγνώστης Αναλαμπής, Μ. Παπαγιαννάκης, Χ. Γρηγοριάδης, Ι.Α. Πατιράκης, Ι. Καλαϊτζιδάκης, Αν. Σανός.

·         Στον Δήμο Λάμπης (έδρα Σπήλι) εξελέγη δήμαρχος ο Εμμανουήλ Δασκαλάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωσήφ Μαμαλάκης (πρόεδρος), Γύπαρης Γυπαράκης, Εμμανουήλ Ματθαιουδάκης, Ιωάννης Ματθαιουδάκης, Σάββας Σταματάκης.

·         Στον Δήμο Μελάμπων εξελέγη δήμαρχος ο Εμμανουήλ Φωτάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Αποστολάκης, Γεώργιος Βαβουράκης, Απόστολος Βουλγαράκης, Ιωάννης Καραμανωλάκης, Νικόλαος Γ. Μπαγιαρτάκης, Νικόλαος Μπεργαδής, Πέτρος Πετρακάκης, Γεώργιος Σπανουδάκης, Γεώργιος Χριστοφοράκης.

·         Στον Δήμο Φοίνικος (έδρα Σελλιά) εξελέγη δήμαρχος ο  Αναγνώστης Β. Κουφάκης και δημοτικοί σύμβουλοι οι: Γεώργιος Ανδρουλιδάκης, Αναγνώστης Βαλασάκης, Στυλιανός Γιανναδάκης, Αναγνώστης Κατσαραγάκης, Αναγνώστης Κοτσιφάκης, Αναγνώστης Κουριδάκης, Ανδρέας Κ. Μαραγκουδάκης, Μιχαήλ Γ. Παπαδάκης, Αναγνώστης Ταρατσανός, Αναγνώστης Φανουράκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΜΑΡΙΟΥ

Παντελής Διαμαντίδης

·         Στον Δήμο Αποδούλου εξελέγη δήμαρχος ο Ιωάννης Τσουπάκης και πάρεδρος ο Μουλά Μουσταφάς Χετζάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Τίτος Καπαράκης, Αναγνώστης Παπαδάκης, Θεόδωρος Φουρφουλάκης, Μάρκος Μ. Ψαρουδάκης.

·         Στον Δήμο Μέρωνος ο Δημήτριος Χατζιδάκης και πάρεδρος ο Μουλά Χασάν Καλοτάς. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Χ" Ιωάννης Καλοειδάς,  Γ. Μανουσάκης, Ν. Λιουδάκης, Γ. Σταυρουλάκης.

·         Στον Δήμο Μοναστηρακίου επανεξελέγη δήμαρχος ο Παντελής Διαμαντίδης και πάρεδρος ο Νικόλαος Ι. Καφφάτος. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ηλίας Δαμβουνέλης, Πολυζώης Λαΐνης, Σταυρούλης Λίτινας, Ιωάννης Νεονάκης, Στυλιανός Τζουλάκης.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ

·         Στον Δήμο Αυδανιτών εξελέγη δήμαρχος ο Ματθαίος Ματθαιακάκης και πάρεδρος ο Μουσταφάς Χατζή Χασανάκης.

Κων/νος Σταυρακάκης

·         Στον Δήμο Ανωγείων ο εξελέγη δήμαρχος ο Κωνσταντίνος Σταυρακάκης[16] και πάρεδρος ο Ανδρέας Σκουλάς. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Γεώργιος Απλαδάς, Σπυρίδων Βρέντζος, Δημήτριος Κούντης, Κωνσταντίνος Κουτεντές, Αστρινός Μανιαδής, Δημήτριος Μανιάς, Γεώργιος Μανουράς, Μιχαήλ Παρασύρης, Φράγκος Πατραμάνης, Χαρ. Σαλούστρος, Κωνσταντίνος Σουλτάτος, Ιωάννης Σφακιανός, Ιωάννης Χαιρέτης.

·         Στον Δήμο Γαράζου δήμαρχος ο Δημήτριος-Αναγνώστης Σωπασής και πάρεδρος ο Εμμανουήλ Πλουμής. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ιωάννης Βαρδιάμπασης, Κυριάκος Δασκαλάκης, Κωνσταντίνος Δαφνομήλης, Αντώνιος Νικηφοράκης, Γεώργιος Παπαδάκης, Αναγνώστης Παραγαδάκης, Μανώλης Πλαΐτης, Γεώργιος Φραγκιαδάκης.

·         Στον Δήμο Δαμάστας δήμαρχος ο Αναγνώστης Νικολουδάκης και πάρεδρος ο Θεοφάνης Περάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Ματθαίος Δεμέστος, Ζαχαρίας Καλικέρης, Γεώργιος Σαμολάκης, Χαράλαμπος Τριγώνης, Εμμανουήλ Φακουκάκης, Γεώργιος Φλουρής.

·         Στον Δήμο Μαργαριτών δήμαρχος ο Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκης και πάρεδρος ο Αχμέτ Μανετάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Εμμανουήλ Κ. Σταγάκης (πρόεδρος), Δημήτριος Γαβαλάς, Γεώργιος Καλλιγιανάκης, Γ. Παπαδάκης, Γ. Πατουβάκης, Γ. Σουκουλάκης, Σταύρος Σταυρακάκης.

·         Στον Δήμο Μελιδονίου δήμαρχος ο Γεώργιος Λαγουδάκης και πάρεδρος ο Αλής Ορφανουδάκης. Δημοτικοί σύμβουλοι οι: Σήφης Βασιλακάκης, Κωνσταντίνος Γωνιανός, Α.Μ. Δασκαλάκης, Νικόλαος Κουράτορας, Αλέξης Μανωλάκης, Μανόλης Παπακωσταντής, Α. Τζηρίτας.

Φαίνεται πως ο Σαλή Δροσουλάκης δεν ήταν ότι καλύτερο για το Ρέθυμνο. Το όργιο της νοθείας που περιγράφεται  τόσο γλαφυρά στον Νέο Ραδάμανθυ, αποδίδεται εμμέσως σ’ αυτόν όχι μόνο από τους χριστιανούς δημότες της πόλης, αλλά και από τον αντίπαλό του στις εκλογές και πρώην δήμαρχο Χουσεΐν Τσιτσεκάκη. Αλλά και η παρουσία του ως δημάρχου δεν πρέπει να ήταν και πολύ επιτυχημένη, αν κρίνουμε από το δριμύ κύριο άρθρο που δημοσιεύει εναντίον του ο Στυλιανός Καλαϊτζάκης τρεις μόλις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Τον κατηγορεί όχι μόνο για ανικανότητα και αδιαφορία, αλλά και για ιδιοτέλεια και εξυπηρέτηση των προσωπικών του συμφερόντων[17].

(Δημοσιεύθηκε στην εφ. Ρέθεμνος φ. 583/8-10-2011)

---

[1] Το διάταγμα προκήρυξης των εκλογών, καθώς και η σχετική εγκύκλιος προς τους Διοικητές και Επάρχους, δημοσιεύθηκαν στην εφημ. Κρήτη, φ. 590/10-3-1881.

[2] Κρήτη, φ. 592/25-4-1881.

[3] Κρήτη, φ. 598/30-5-1881.

[4] Η σχετική  εγκύκλιος προς τους Διοικητές και Επάρχους, για τον τρόπο διεξαγωγής της ψηφοφορίας δημοσιεύθηκε στο φ. 599/6-6-1881.

[5] Ο Νέος Ραδάμανθυς είναι η πρώτη εφημερίδα του Ρεθύμνου, ήταν εβδομαδιαία και το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 24-1-1881.

[6] Στο Δήμο του Ρεθύμνου η εκλογή μουσουλμάνου δημάρχου ήταν εξασφαλισμένη, δεδομένου ότι οι μουσουλμάνοι ψηφοφόροι ήταν τριπλάσιοι των χριστιανών.

[7] Κρήτη, φ. 647/18-6-1882.

[8] Νέος Ραδάμανθυς, φ. 78/28-8-1882.

[9] Νέος Ραδάμανθυς, φ. 79/4-9-1882.

[10] Νέος Ραδάμανθυς, φ. 80/11-9-1882.

[11] Για τα αποτελέσματα των εκλογών και τη σύνθεση των δημ. Συμβουλίων, βλ. Κρήτη φ. 659/6-12-1882 και Νέος Ραδάμανθυς φ.79/4-9-1882, φ. 135/29-10-1883, 136/5-11-1883, 137/12-11-1883, 140/3-12-1883, 141/10-12-1883, 143/24-12-1883, 159/21-4-1884.

[12] Τα ονόματα των μουσουλμάνων  δημοτικών συμβούλων δεν είναι γνωστά.

[13] Η παραίτηση και οι λόγοι που τον οδήγησαν σ’ αυτήν δημοσιεύονται στον Νέο Ραδάμανθυ, φ. 145/14-1-1884.

[14] Νέος Ραδάμανθυς, φ. 136/5-11-1883.

[15] Για τις φωτογραφίες των Αν. Τσίχλη, Π. Μανωλιτζάκη και Π. Διαμαντίδη ευχαριστώ θερμά τον Γ.Π. Εκκεκάκη.

[16] Τον Κ. Σταυρακάκη διαδέχθηκε αργότερα, για λόγους που δεν γνωρίζουμε, ο Ανδρέας Σκουλάς.

[17] Νέος Ραδάμανθυς, φ. 93/18-12-1882.