ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ

Ο ΠΕΡΙΒΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΙΩΝ

ΩΣ ΧΩΡΟΣ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΩΝ

Είναι γνωστό ότι μέχρι το 1932 το Γυμνάσιο Αρρένων Ρεθύμνου στεγαζόταν σε κτίρια που βρίσκονταν βόρεια του Καθεδρικού Ναού των Εισοδίων της πόλης μας. Για τους νεότερους διευκρινίζουμε πως όταν λέμε γυμνάσιο εννοούμε το παλιό εξατάξιο σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Νότια του ναού υπήρχε η μεγάλη αίθουσα των Τριών Ιεραρχών, όπου αρχικά στεγαζόταν το πρώτο δημοτικό σχολείο της πόλης και αργότερα φιλοξένησε μια γυμνασιακή τάξη. Δυτικά του ναού υπήρχε σειρά ιδιωτικών ιδιοκτησιών. Βορειοανατολικά υπήρχε ο αύλειος χώρος του Γυμνασίου, ο οποίος αντιστοιχούσε σε μεγάλο μέρος της σημερινής πλατείας Μητροπόλεως[1]. Σ’ αυτόν τον χώρο, πέρα από τον προαυλισμό των μαθητών, ελάμβαναν χώρα οι διάφορες σχολικές εκδηλώσεις, όπως ομιλίες, γυμναστικές επιδείξεις κ.ά.

Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου ο χώρος αυτός χρησιμοποιήθηκε ως σημείο συγκέντρωσης και διαμαρτυρίας των Ρεθεμνιωτών. Πρόκειται για την περίοδο 1920-1936. Το Ρέθυμνο, όπως και όλη η χώρα άλλωστε, προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές του από τη Μικρασιατική περιπέτεια.  Πρέπει να περιθάλψει και να αποκαταστήσει χιλιάδες πρόσφυγες, αλλά και να φροντίσει επίσης χιλιάδες εφέδρους, οι οποίοι επιστρέφουν στον τόπο τους ύστερα από σχεδόν δεκαετή παρουσία στα πεδία των μαχών. Παράλληλα η πόλη προσπαθεί να ξεφύγει από το σφιχτό εναγκαλισμό των τειχών και να απλωθεί προς νότο.

Για την επίλυση των διάφορων προβλημάτων που τους απασχολούν και στη διεκδικητική τους προσπάθεια να μην παραγκωνιστεί ο νομός τους έναντι των δύο μεγάλων όμορων νομών που συνήθως έπαιρναν τη μερίδα του λέοντος της κρατικής φροντίδας, οι Ρεθεμνιώτες διοργανώνουν συλλαλητήρια διαμαρτυρίας στο χώρο που προαναφέραμε. Η επιλογή του χώρου δεν είναι τυχαία. Από άποψη θέσης βρίσκεται στην καρδιά της πόλης. Πέραν αυτού όμως, η συνύπαρξη στον ίδιο χώρο Εκκλησίας και Παιδείας, θεσμών ιερών για τους Ρεθεμνιώτες, προσδίδει στο χώρο μια πνευματικότητα και ένα κύρος  το οποίο ενισχύει τα αιτήματα και δίνει στις κινητοποιήσεις τη συμβολική σημασία της ομόθυμης και ομόψυχης συμμετοχής του Ρεθεμνιώτικου λαού.

Λόγω του περιορισμένου χώρου του περιοδικού παραθέτουμε στη συνέχεια τα των συλλαλητηρίων εντελώς περιληπτικά.

Το πρώτο διοργανώνεται στις 18 Μαΐου του 1920 και είχε αφορμή το εξής γεγονός: Στα γειτονικά Χανιά ενέσκηψε πανώλης (πανούκλα) και ο Νομάρχης Ρεθύμνης Νικόλαος Ασκούτσης διέταξε τη διακοπή της συγκοινωνίας ανάμεσα στις δυο πόλεις, όμως ο Γεν. Διοικητής Κρήτης Σωτ. Κροκιδάς δεν συμφώνησε και διέταξε τη συνέχιση της συγκοινωνίας. Ο λαός του Ρεθύμνου αντιδρώντας σ' αυτήν την απόφαση του Γεν. Διοικητή και φοβούμενος την εξάπλωση της επιδημίας και στο Ρέθυμνο, συγκεντρώθηκε αυθόρμητα στον χώρο που προαναφέραμε, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την απόφαση του Γεν Διοικητή. Στους συγκεντρωμένους μίλησε ο δικηγόρος Ν. Ανδρουλιδάκης και εκδόθηκε σχετικό ψήφισμα διαμαρτυρίας.
Το δεύτερο πραγματοποιήθηκε την 30^η Αυγούστου 1920 με αφορμή τη μεροληπτική διάθεση από τον Γενικό Διοικητή Κρήτης υπέρ του νομού Χανίων ποσού 1.000.000 δραχμών, το οποίο θα έπρεπε να κατανεμηθεί αναλογικά στους νομούς Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου. Στους συγκεντρωθέντες μίλησε ο γιατρός Σταμάτης Ρολόγης και μετά το τέλος της ομιλίας εγκρίθηκε ψήφισμα το οποίο μεταξύ άλλων ανέφερε: Ο Λαός Ρεθύμνης συνελθών εις συλλαλητήριον την 30 Αυγούστου 1920 ημέραν Κυριακήν και ώρα 11,30 π.μ. εν τω περιβόλω του Επισκοπικού Ναού της πόλεως Ρεθύμνης… ψ η φ ί ζ ε ι:  Διαδηλοί την νόμιμον αξίωσιν αυτού όπως τα περισσεύματα του Επισιτισμού Κρήτης διατεθώσι δια κοινωφελή έργα και των τριών Νομών κατ’ ίσην μοίραν και αναλόγως του πληθυσμού εκάστου τούτων…

Το επόμενο πραγματοποιείται στις 6 Ιανουαρίου 1925, ημέρα Τρίτη ανήμερα των Φώτων. Αιτία αυτή τη φορά η διαφαινόμενη πρόθεση της Κυβέρνησης να καταργήσει ή να υποβαθμίσει διάφορες υπηρεσίες του Ρεθύμνου και κυρίως η πρόθεσή της να απομακρύνει το 44^ο Σύνταγμα Πεζικού που έδρευε στο Ρέθυμνο. Προς τους συγκεντρωμένους μίλησε εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής του συλλαλητηρίου ο Μανός Τσάκωνας. Το ψήφισμα που ακολούθησε περιλάμβανε κει τα εξής: Ο λαός του Νομού Ρεθύμνης συνελθών προσκλήσει των Σωματείων της πόλεως και των επαρχιακών οργανώσεων την 6^ην Ιανουαρίου 1925 εν τω περιβόλω του Καθεδρικού Ναού,  εις πάνδημον συλλαλητήριον ίνα διαμαρτηρηθή δια διαφόρους κρατικάς ενεργείας αίτινες αφ’ ενός μεν θίγουσι πολλαπλά συμφέροντά του, αφ’ ετέρου δε δημιουργούσι δι’ αυτόν μειονεκτικήν θέσιν έναντι των άλλων επαρχιών του Κράτους και συγκεκριμένως: 1^ον) Κατά του υποβιβασμού της Νομαρχίας Ρεθύμνης… 2^ον) Κατά της καταργήσεως του Συντάγματος του Νομού μας… 3^ον) Κατά της καταργήσεως του Καπνοκοπτηρίου…

            Σε τέσσερις μήνες ακριβώς έχουμε νέο συλλαλητήριο. Αιτία η προσπάθεια του βαθύπλουτου Τουρκορεθεμνιώτη Αλή Βαφή Σελιανάκη να αναγνωριστεί ως Ιταλός υπήκοος, προκειμένου να μην χαρακτηριστεί η τεράστια περιουσία του ανταλλάξιμη και κατά συνέπεια να μπορέσει να τη διαθέσει κατά βούληση. Προς του συγκεντρωμένους μίλησαν ο πρόσφυγας Α. Αρναούτογλου και ο Δήμαρχος Ρεθύμνης Μενέλαος Παπαδάκις. Οι πρόσφυγες συμμετείχαν μαζικά επειδή είχαν έννομο συμφέρον, αφού η περιουσία του Αλή Βαφή θα περιερχόταν σ’ αυτούς αν χαρακτηριζόταν ανταλλάξιμη. Παραθέτουμε τα κυριότερα σημεία του ψηφίσματος του συλλαλητηρίου: Πρόσφυγες και Λαός του Νομού Ρεθύμνης συνελθόντες σήμερον την 5^ην Απριλίου 1925 ημέραν Κυριακήν και ώραν 11^ην π.μ. εν τω περιβόλω της εκκλησίας των Εισοδίων εις πάνδημον συλλαλητήριον, έμπλεοι αγανακτήσεως διά την σκευορουμένην υπό τινων συμφεροντολόγων φυγάδευσιν της περιουσίας  του ανταλλαξίμου Μουσουλμάνου Αλή Βαφή Σελιανάκη, προσδιδόντων αυτώ ξενικήν υπηκοότητα… Ψ η φ ί ζ ο υ σ ι ν  Εκφράζουσι τον αποτροπιασμόν και την αγανάκτησίν των κατά παντός πατριδοκαπήλου συμφεροντολόγου βεβαιούντος ότι ο Αλή Βαφής δεν ήτο υπήκοος Έλλην και διαδηλούσι την αμετάτρεπτον απόφασίν των να παραμείνη αύτη εις ους εκ των συνθηκών ανήκει…

            Η επόμενη συγκέντρωση διαμαρτυρίας έγινε στις 10 Μαρτίου 1926. Στην «Κρητική Επιθεώρηση» της μεθεπομένης διαβάζουμε: Την παρελθούσαν Τετάρτην ώραν 10 π.μ. συνεχείς κωδωνοκρουσίαι συνεκέντρωσαν εις τον περίβολον του Καθεδρικού Ναού πλήθος πολύ εκ των ενοικιαστών των Οθωμανικών καταστημάτων και οικιών της πόλεώς μας… Αντικείμενο της συγκέντρωσης η διαμαρτυρία των ενοικιαστών ακινήτων τα οποία ανήκαν σε Οθωμανούς που αναχώρησαν λόγω της ανταλλαγής, για τα υψηλά ενοίκια που όρισε η Επιτροπή του Γραφείου Ανταλλαγής Ρεθύμνης. Στο σχετικό ψήφισμα: 1) Διαμαρτύρονται κατά του υπερβολικού καθορισμού των ενοικίων. 2) Αποκρούουν αναδρομική επιβολή ενοικίων. 3) Ζητούν να καθοριστούν εκ νέου δίκαια ενοίκια ανάλογα με την κίνηση της αγοράς…

            Την επομένη της Πρωτοχρονιάς του 1927 πραγματοποιείται νέο συλλαλητήριο. Το θέμα του αυτή τη φορά ήταν περισσότερο ευγενές από το προηγούμενο, γι’ αυτό και η συμμετοχή των Ρεθεμνιωτών ήταν μαζική. Διαμαρτύρονται για τις ελλείψεις τω Γυμνασίων Ρεθύμνης (Αρρένων και Θηλέων) σε διδακτικό προσωπικό. Προς τους συγκεντρωθέντες γονείς μίλησε ο γιατρός Σταμάτης Ρολόγης και ακολούθησε ψήφισμα του οποίου παραθέτουμε μόνο τα κυριότερα σημεία: …Όθεν συνελθόντες οι υπογεγραμμένοι γονείς και κηδεμόνες οκτακοσίων περίπου μαθητών και μαθητριών εις συλλαλητήριον εν τη αυλή του Γυμνασίου σήμερον την 2 Ιανουαρίου 1927, διαμαρτυρόμεθα διά την έλλειψιν ταύτην του διδακτικού προσωπικού δι’ ην η μόρφωσις των τέκνων ημών χωλαίνει επικινδύνως διά τας περαιτέρω  αυτών σπουδάς και εξαιτούμεθα την άμεσον πλήρωσιν του διδακτικού προσωπικού Γυμνασίου και Γυμνασιακού Παρθεναγωγείου…

            Μετά από έναν χρόνο νέο συλλαλητήριο στον ίδιο χώρο. Αφορμή η πληροφορία ότι καταργείται το 44^ο Σύνταγμα Πεζικού του Ρεθύμνου. Οι καμπάνες του Καθεδρικού Ναού άρχισαν να καλούν τον λαό και παρά τη κακοκαιρία που επικρατούσε η συρροή του κόσμου υπήρξε εντελώς αυθόρμητη και ογκώδης στον περίβολο του Γυμνασίου Ρεθύμνης τον οποίον εν ακαρεί κατέλαβεν εις όλας τας γωνίας αυτού. Στους συγκεντρωθέντες μίλησε ο πολιτευτής Ν. Ζερβός και στη συνέχεια ανέγνωσε το παρακάτω ψήφισμα διαμαρτυρίας, το οποίο έθεσε υπό την έγκριση του λαού:  Εν Ρεθύμνη σήμερον την 3 Φεβρουαρίου 1929 ημέραν Κυριακήν και ώραν 11,30 π.μ. ο λαός της πόλεως Ρεθύμνης εκφράζων την γνώμην ολοκλήρου του Νομού Ρεθύμνης συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον επί τη αναγγελία της προσεχούς καταργήσεως 44^ου Συντάγματος, εκφράζει την πάνδημον αυτού επιθυμίαν όπως αποσοβηθή η τοιαύτη κατάργησις μη δικαιολογουμένη κατόπιν της διατηρήσεως και άλλων Συνταγμάτων ουχί ιστορικωτέρων του 44^ου, όντος και Συντάγματος των απογόνων και ηρώων του Αρκαδίου…

            Φαίνεται πως η παραπάνω διαμαρτυρία δεν στάθηκε ικανή να ματαιώσει την κατάργηση του Συντάγματος και έτσι στις 14 Ιουλίου 1929 ημέρα Κυριακή στον ίδιο χώρο οργανώνεται νέο συλλαλητήριο, προκειμένου να ανακληθεί η απόφαση κατάργησης. Ομιλητές του συλλαλητηρίου ο δικηγόρος και δημοσιογράφος Νίκος Ανδρουλιδάκης και Ν. Ζερβός. Πέρα από το καθιερωμένο ψήφισμά στάλθηκε προσωπικά προς τον τότε Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο το ακόλουθο τηλεγράφημα: Λαός νομού Ρεθύμνης σύμπας συνελθών συλλαλητήριον σήμερον εν Ρεθύμνη εν μέσω γενικής αγανακτήσεως συνέταξε ψήφισμα διαμαρτυρίας καταργήσεως 44 αποτελούσης ύβριν νομού, περιφρόνησιν κατοίκων, απονέκρωσιν αγοράς, εκλέξασα δε βοή Επιτροπήν ηξίωσε διατήρησιν Συντάγματος, διατυπώσας άλλως απόφασιν προέλθει βίαια μέτρα κυρίως άρνησιν πληρωμής φόρων και αντιπειθαρχικάς ακρότητας. Παρακαλούμεν έχομεν ταχείαν απάντησιν.

            Και ενώ φαινόταν ότι μετά την τελευταία διαμαρτυρία το θέμα είχε τακτοποιηθεί, τον Ιανουάριο του 1933 έχουμε νέο συλλαλητήριο για την ίδια αιτία. Η Κυβέρνηση ανακινεί το θέμα της κατάργησης του 44^ου Συντάγματος και οι Ρεθεμνιώτες ξεσηκώνονται και πάλι, αυτή τη φορά με πρωτοβουλία του Δήμου.  Το απόγευμα της Δευτέρας 11 Ιανουαρίου 1933 συγκεντρώνονται στον περίβολο του Καθεδρικού Ναού. Ομιλητής ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Στυλιανός Μαρκιανός.  Ακολουθεί το καθιερωμένο ψήφισμα το οποίο λόγω έκτασης δεν παρατίθεται εδώ. Παραθέτουμε όμως για την ιστορία τα ονόματα εκείνων που το υπογράφουν ως εκπρόσωποι του Ρεθεμνιώτικου λαού: Τίτος Πετυχάκις Δήμαρχος, Πέτρος Μανουσάκις Πρόεδρος Δημ. Συμβουλίου, Στυλιανός Μαρκιανός Πρόεδρος Δ.Σ.Ρ., Σταμάτιος Ρολόγης Πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου, Τίτος Ζακάκις Πρόεδρος Εμπορικού Συλλόγου, Σταύρος Κελαϊδής Αποστράτων Αξιωματικών, Αντώνιος Καλαϊτζάκις Εφέδρων Οπλιτών, Ευστάθιος Κουμεντάς Ραπτών, Γεώργιος Βαλαράκις Επιπλοποιών, Στ. Βαλαράκις Σιδηρουργών, Εμμ. Πατεράκις, Υποδηματοποιών.

            Στις 16 Σεπτεμβρίου 1934 ο λαός του Ρεθύμνου συγκεντρώνεται και πάλι στην πλατεία της Μητρόπολης για να διαμαρτυρηθεί αυτή τη φορά κατά της Ηλεκτρικής Εταιρείας Ρεθύμνης για αύξησιν της τιμής του κιλοβάτ εις 12 δραχμάς και την διακοπήν του φωτισμού των οδών και των μη φίλων εκ των πελατών της (!)

Το επόμενο συλλαλητήριο πραγματοποιείται στις 4 Αυγούστου 1935. Αυτή τη φορά οι λόγοι ήταν πολιτικοί. Ο λαός βλέποντας ότι μεθοδεύεται η παλινόρθωση της βασιλείας αντιδρά. …Εν ακαρεί ο ευρύς χώρος του περιβόλου του Καθεδρικού Ναού των Εισοδίων κατελήφθη ασφυκτικώς από δημοκρατικούς πολίτας  πάσης τάξεως και ηλικίας. Ομιλητές οι Γ. Γιακουμογιαννάκης, Λουρωτός, Σταυρίδης και Ν. Ασκούτσης. Στο ψήφισμα ο λαός του Ρεθύμνου διακηρύσσει την πίστη του στο δημοκρατικό πολίτευμα και διατρανώνει την απόφασή του να αντιταχθεί σε κάθε προσπάθεια υπονόμευσής του.

Το τελευταίο συλλαλητήριο στον περίβολο του ναού των Εισοδίων πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαρτίου 1936 και πάλι  με πολιτικό περιεχόμενο: Πρωτοβουλία των επαγγελματικών σωματείων της πόλεως συνεκροτήθη χθες ώραν 11 της πρωίας εν τω περιβόλω του Καθεδρικού Ναού πάνδημον συλλαλητήριον εναντίον των τελευταίων τάσεων των «εκπροσώπων των ενόπλων δυνάμεων» προς ανατροπήν του κοινοβουλευτικού πολιτεύματός μας δι’ εγκαταστάσεως δικτατορίας. Ομιλητής ο δικηγόρος Νίκος Κ. Ανδρουλιδάκης.

Πηγή: Εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις, φύλλα 23-5-1920, 19-8-1920, 2-9-1920, 11-1-1925, 18-1-1925, 12-4-1925, 12-3-1926, 9-1-1927, 3-2-1929, 21-7-1929, 12-1-1933, 19-9-1934, 6-8-1935, 7-3-1936.

(Δημοσιεύθηκε στο π. Ενοριακή Παρουσία, τχ. 23/2003).

---

[1] Για καλύτερη αντίληψη του χώρου και των κτισμάτων που υπήρχαν σ’ αυτόν ο αναγνώστης μπορεί να καταφύγει στο βιβλίο του π. Χαράλαμπου Καμηλάκη, Ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός τα Εισόδια της Θεοτόκου Ρεθύμνου και τα ιερά περί αυτόν κτίσματα και παρεκκλήσια, όπου στις σελ. 50-55 υπάρχει σχεδιάγραμμα και αναλυτική περιγραφή των κτισμάτων.