ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΞΕΝΟΥΔΑΚΗΣ (1816;−1888)

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Εμμ. Γ. Χαλκιαδάκη

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΞΕΝΟΥΔΑΚΗΣ  (1816;−1888)

Ο Γεώργιος Ξενουδάκης ήταν ένας ευπατρίδης με Σφακιανή καταγωγή, ο οποίος έζησε τον 19^ο αιώνα. Παρά το σπουδαίο του έργο και τη μεγάλη του προσφορά στα Σφακιά και στην πατρίδα γενικότερα, η σκόνη της λήθης είχε καλύψει το όνομά του και την προσωπικότητα που υπήρχε πίσω απ’ αυτό. Πέρα από ευάριθμους συμπατριώτες του ουδείς θυμόταν ποιός ήταν και τί έργο είχε επιτελέσει.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ηρόδοτος» ογκώδης τόμος 438 σελίδων, γραμμένος από τον ιστορικό Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκη. Ο κ. Χαλκιαδάκης είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, είναι διδάκτωρ ιστορίας του ΑΠΘ και ακολουθεί μια πολλά υποσχόμενη ακαδημαϊκή καριέρα έχοντας ήδη διδάξει σε πολλά ανώτερα και ανώτατα ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Ασχολήθηκε με τον Γ. Ξενουδάκη ύστερα από παρότρυνση του κ. Νίκου Γ. Νταμπακάκη, ο οποίος με τη σειρά του προσπαθεί εδώ και χρόνια να κρατήσει άσβεστη τη μνήμη του μακρινού του προγόνου.

Το βιβλίο είναι προϊόν εξαντλητικής έρευνας και παρακολουθεί τη ζωή και τη δράση του Ξενουδάκη από τη γέννησή του στην Ίμβρο Σφακίων κατά την τριετία 1816-1818 μέχρι τον θάνατό του  στην Αθήνα το 1888. Κατά το 1824 αιχμαλωτίσθηκε με όλη την οικογένειά του και μεταφέρθηκε στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου απ’ όπου ήταν ο μόνος που σώθηκε και ήλθε στην Ελλάδα το 1832. Υπό την προστασία του Καποδίστρια πραγματοποίησε τη βασική του εκπαίδευση και στη συνέχεια γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Νεοσύστατου Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπήρξε ο πρώτος Κρητικός φοιτητής της Νομικής Σχολής. Το 1841 κατέβηκε στην Κρήτη για να πάρει μέρος στη σχεδιαζόμενη από τους αδελφούς Χαιρέτη επανάσταση του 1841. Μετά το ατυχές τέλος της επανάστασης επανήλθε στην Αθήνα, όπου από το 1845 άσκησε με επιτυχία το επάγγελμα του δικηγόρου Αθηνών. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση από τους Κρήτες πρόσφυγες το 1844 του δήμου Αδάμαντα Μήλου και αργότερα εκλέχτηκε βουλευτής Κρητών του ίδιου δήμου. Ως βουλευτής αγωνίστηκε με δυναμισμό για το Κρητικό Ζήτημα και για την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, μάλιστα οι λόγοι του εκδόθηκαν σε αυτοτελές τομίδιο. Επίσης, για την προώθηση του Κρητικού Ζητήματος περιόδευσε, με δικά του έξοδα, επί δύο μήνες στην Ευρώπη και έστειλε πολλές επιστολές σε διακεκριμένες προσωπικότητες.

Όμως εκείνο για το οποίο άφησε αγαθή μνήμη στους συμπατριώτες του Σφακιανούς είναι η συνεχής και επίμονη προσπάθειά του στην εκπαίδευσή τους. Αντιλαμβανόταν ότι, εκτός από τα όπλα, η εγγραμματοσύνη ήταν βασικό εφόδιο για την απελευθέρωση και για την προκοπή της πατρίδας. Έτσι αφιερώθηκε σ’ αυτόν τον σκοπό βοηθώντας τους μικρούς του συμπατριώτες να προχωρήσουν στα γράμματα. Με τη διαθήκη του άφησε μοναδικό κληρονόμο της μεγάλης του περιουσίας την Επαρχία Σφακίων. Με το κληροδότημα που συνέστησε χτίστηκαν σχολεία σχεδόν σε όλη την επαρχία Σφακίων. Αναφέρω ενδεικτικά τα χωριά στα οποία χτίστηκαν σχολεία: Ίμβρος (η γενέτειρά του), Αγία Ρουμέλη, Ανώπολη, Αράδαινα, Ασκύφου, Βουβάς, Καλλικράτης, Κολοκάσια, Κομητάδες, Λιβανιανά, Λουτρό, Πατσιανός, Σκαλωτή, και Χώρα Σφακίων στην οποία, εκτός από Δημοτικό, χτίστηκε και Γυμνάσιο και Οικοτροφείο. Πέρα όμως από την κατασκευή των σχολείων, για χρόνια οι μισθοί των δασκάλων καλύπτονταν από το Κληροδότημα Ξενουδάκη.

Ενδεικτικό του βάθους της έρευνας στην οποία επιδόθηκε ο Μ. Χαλκιαδάκης, προκειμένου να συγγράψει τη μελέτη του για τον Ξενουδάκη, είναι το γεγονός ότι μεγάλο μέρος του βιβλίου καλύπτουν τα τεκμήρια, οι πηγές και η βιβλιογραφία.

Νομίζω ότι ο μεγάλος Ευεργέτης των Σφακίων Γ. Ξενουδάκης βρήκε επιτέλους στο πρόσωπο του Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκη τον άξιο βιογράφο του.

Γιάννης Ζ. Ππαπιομύτογλου

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 26/11/2019).

ΤΙΤΟΣ ΠΕΤΥΧΑΚΗΣ (Μέρος Α΄)

Ο Τίτος Πετυχάκης

και οι εκλογές της 25 Οκτωβρίου 1925

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Η δαχτυλιδοσφραγίδα του Τ. Πετυχάκη

Οι τελευταίες δημοτικές εκλογές στην Κρήτη έγιναν την 1^η Μαΐου 1911 στους τρεις αστικούς της Κρήτης (Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο) και στις 26 Ιουνίου 1911 στους πολυπληθείς αγροτικούς. Στις ελληνικές δημοτικές εκλογές του 1914 δεν μετείχε η Κρήτη, παρά το γεγονός ότι είχε ήδη ενωθεί με την Ελλάδα. Αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα από το 1914 μέχρι το 1925 δεν έγιναν δημοτικές εκλογές, λόγω της ανώμαλης πολιτικής κατάστασης, που επικρατούσε καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας. Στο Ρέθυμνο, όπως έχουμε δει σε προηγούμενα δημοσιεύματά μας, δήμαρχος μέχρι το 1918 ήταν ο Τουρκορεθεμνιώτης Χουσεΐν Βακογλάκης. Στο διάστημα 1918 μέχρι 1925 είχαμε τρεις διορισμένους δημάρχους: Τον Μιχαήλ Ν. Παπαδάκη, τον Παντελή Μ. Πετυχάκη και τον Μενέλαο Μ. Παπαδάκη[1].

Οι εκλογές της 25 Οκτωβρίου 1925

Έτσι φτάνουμε στο 1925, οπότε προκηρύσσονται σε όλη την Ελλάδα δημοτικές εκλογές για τις 25 Οκτωβρίου, αφού είχαν προηγηθεί αρκετές αναβολές και υπαναχωρήσεις. Στην κυβέρνηση βρίσκεται ο Θεόδωρος Πάγκαλος, που ανήλθε στην εξουσία αφού ανέτρεψε την κυβέρνηση Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Για τις κοινοτικές εκλογές, που κανονικά θα έπρεπε να γίνουν μαζί με τις δημοτικές, οι εφημερίδες της εποχής δεν αναφέρουν ούτε λέξη. Πιθανώς δεν έγιναν, αλλά και αν έγιναν, ο θεσμός των αγροτικών δήμων (κοινοτήτων) είχε εντελώς απαξιωθεί τόσο στα μάτια του πολιτικού κόσμου όσο και του λαού, ώστε οι εφημερίδες δεν θεώρησαν σκόπιμο να γράψουν κάτι γι’ αυτές.

Οι δημοτικές εκλογές έγιναν σύμφωνα με τον νόμο ΔΝΖ του 1912 «Περί συστάσεως Δήμων και Κοινοτήτων» για την εκλογή δημοτικών και κοινοτικών αρχών σε 37 δήμους και 4243 κοινότητες. Στους δήμους με πληθυσμό μέχρι 30.000 κατοίκους, όπου συγκαταλεγόταν και το Ρέθυμνο, προβλεπόταν οι εκλογή τριών Παρέδρων[2] και 18μελούς Δημοτικού Συμβουλίου. Στις κοινότητες μέχρι 1000 κατοίκους εκλεγόταν 5μελές Κοινοτικό Συμβούλιο.

Στον δήμο Ρεθύμνης, παρά την αρχική διστακτικότητα, υπήρξε τελικά πληθώρα υποψηφίων δημοτικών συμβούλων, οι οποίοι πλαισίωσαν τους συνδυασμούς των δύο υποψηφίων δημάρχων: Του Τίτου Στυλ. Πετυχάκη (1874–16/8/1966) και του γιατρού Θεμιστοκλή Δ. Μοάτσου (1868–24/3/1952) [3]. Ο Τίτος Πετυχάκης κατέβηκε στις εκλογές ως βενιζελικός φιλελεύθερος και στόχευε στους βενιζελικούς ψηφοφόρους, στους οποίους περιλαμβάνονταν και η πλειονότητα των Μικρασιατών προσφύγων [Εικ. 3]. Ο μετριοπαθής Θεμ. Μοάτσος κατέβηκε ως υπερκομματικός υποψήφιος, έχοντας στον συνδυασμό του πρόσωπα από όλες τις πολιτικές παρατάξεις [Εικ. 4].

Τον Οκτώβρη του 1925, που διενεργούνται οι δημοτικές εκλογές, στο Ρέθυμνο κυκλοφορούσαν τρεις εφημερίδες, όλες εβδομαδιαίες: Η Κρητική Επιθεώρησις, η Δημοκρατία, και η Αστραπή. Η Κρητική Επιθεώρησις, ως ακραιφνώς βενιζελική εφημερίδα, υποστηρίζει τον υποψήφιο της βενιζελικής παράταξης Τίτο Πετυχάκη. Η Δημοκρατία του Νίκου Ανδρουλιδάκη υποστηρίζει τον Θ. Μοάτσο, αφού και ο ίδιος ο Ανδρουλιδάκης είναι υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος αυτού του συνδυασμού . Και η εφημερίδα Αστραπή του Στυλ. Δρακάκη υποστηρίζει τον συνδυασμό του Θ. Μοάτσου. Παρά το σύντομο της προεκλογικής περιόδου, που στην ουσία δεν διήρκεσε πάνω από δύο εβδομάδες, υπήρξε ένταση και οξύτητα στον προεκλογικό αγώνα [Εικ. 5].

Τελικά δήμαρχος εξελέγη ο Τίτος Πετυχάκης με ποσοστό 62%. Από τον συνδυασμό του εξελέγησαν και οι τρεις Πάρεδροι, δηλαδή ο Ιωάννης Γκρίτσος, ο Ιωάννης Κ. Δετοράκης και ο Ιωάννης Δερμιτζάκης. Από την πλειοψηφία εξελέγησαν δώδεκα δημοτικοί σύμβουλοι και από τη μειοψηφία έξι [Εικ. 6.

Ο δήμαρχος Τίτος Στυλ. Πετυχάκης

Ο Τίτος Πετυχάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1874 όπου τελείωσε το Δημοτικό και το λεγόμενο τότε Ελληνικό σχολείο. Το 1888 μετέβη στην Αθήνα, όπου τελείωσε το Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Νομική Σχολή της οποίας ανακηρύχθηκε διδάκτωρ το 1897.

Από το 1899 μέχρι το 1909 άσκησε τη δικηγορία στο Ρέθυμνο και στη συνέχεια διορίστηκε Ειρηνοδίκης Βάμου μέχρι το 1916, οπότε προάχθηκε σε Πρωτοδίκη Χανίων και παρέμεινε στα Χανιά μέχρι το 1924, που επανήλθε ως δικηγόρος στο Ρέθυμνο. Από το 1899 και μέχρι τον θάνατό του υπήρξε πιστός οπαδός του Ελευθέριου Βενιζέλου, γεγονός αποφασιστικό στην επιλογή του ως υποψηφίου των Φιλελευθέρων σε αλλεπάλληλες δημοτικές εκλογές του Ρεθύμνου.

Έμελλε να αποδειχθεί ο μακροβιότερος εκλεγμένος δήμαρχος του Ρεθύμνου αφού ξεπέρασε τα είκοσι χρόνια στο αξίωμα αυτό. Εκτός από τις εκλογές του 1925 κέρδισε και αυτές του 1929 και του 1934 και παρέμεινε στο αξίωμα του δημάρχου μέχρι τον Αύγουστο του 1950 με μια τριετή διακοπή κατά τα χρόνια της Γερμανοκατοχής.

Το έργο της 1^ης τετραετίας (1925-1929)

Το όνομά του Τίτου Πετυχάκη συνδέθηκε με αρκετά και αξιόλογα έργα του Ρεθύμνου, όμως

εκείνο για το οποίο έμεινε στη μνήμη των Ρεθεμνιωτών ήταν η θεαματική αύξηση του πρασίνου στο Ρέθυμνο και ιδιαίτερα η δημιουργία στα πρώην μουσουλμανικά νεκροταφεία Δημοτικού Κήπου έκτασης 26 στρεμμάτων, εντυπωσιακού για μια μικρή επαρχιακή πόλη όπως ήταν τότε το Ρέθυμνο. Ο Κήπος σχεδιάστηκε από τρεις μηχανικούς (Φωτιάδης, Λαμπάκης, Ανδρεάδης) και έναν γεωπόνο (Παπαπολυχρονίου). Φυτεύτηκε με χιλιάδες δένδρα και θαμνώδη φυτά όχι μόνο ενδημικά, αλλά και άλλα πολλά που έφερε από την Ιταλία, τη Γαλλία, την Αίγυπτο κ.ά. μέρη. Επίσης φυτεύτηκαν με πεύκα οι λόφοι νότια της πόλης και το κάστρο της Φορτέτσας. Ο δημοτικός κήπος του Ρεθύμνου για αρκετά χρόνια θεωρούνταν ο καλύτερος επαρχιακός κήπος της Ελλάδος και μάλιστα βραβεύτηκε το 1945 από την Ακαδημία Αθηνών [Εικ. 8].

Άλλα σημαντικά έργα της πρώτης θητείας του Τίτου Πετυχάκη ήταν:

·    Καλύφθηκε το 1927 ο χείμαρρος «Καμαράκι», που ταλαιπωρούσε συχνά την πόλη με πλημύρες και καταστροφές [Εικ. 9].
·     Καταρτίστηκε για πρώτη φορά σχέδιο πόλης και με βάση αυτό το σχέδιο διαπλατύνθηκαν δρόμοι και πλατείες, όπως η πλατεία που φέρει το όνομά του στον Πλάτανο [Εικ. 10].

·   Παραχωρήθηκε δημοτικό οικόπεδο έκτασης εννέα στρεμμάτων για την ανέγερση Γυμνασίου.

·    Παραχωρήθηκε δημοτικό οικόπεδο έκτασης 1000 τ.μ. για την κατασκευή απολυμαντικού κλιβάνου για την καταπολέμηση της φυματίωσης.

·      Κατασκεύασε πλήθος υπονόμων για την εξυγίανση της πόλης.

·    Με τη μετάκληση μουσικοδιδάσκαλου κατάρτισε φιλαρμονική με τα παιδιά του Ορφανοτροφείου.

Επί πλέον πραγματοποίησε και δεκάδες άλλα μικρότερα έργα, που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν αναλυτικά εδώ.

Για τις υπόλοιπες δημαρχιακές θητείες του Τίτου Πετυχάκη θα ακολουθήσει και άλλο δημοσίευμα.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρέθεμνος την 19/10/2019)

---

[1] Για τους δημάρχους της περιόδου 1918-1925 βλέπε δημοσίευμά μου στην εφημ. Ρέθεμνος φ. 951/9-2-2019 και  στη διεύθυνση https://rethymniates.blogspot.com/2019/02/.

[2] Οι πάρεδροι ήταν κάτι σαν τους σημερινούς αντιδημάρχους. Ο θεσμός των παρέδρων καταργήθηκε το 1950 με τον νόμο 1454.

[3] Αρχικά υπέβαλε υποψηφιότητα και ο Στυλιανός Δρακάκης, εκδότης της εφημερίδας Αστραπή, όμως αμέσως μετά την απέσυρε.