ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ ΤΟΥ 1894

ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ ΤΟΥ 1894

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Παρακάτω δημοσιεύεται αναφορά των κατοίκων της πόλης του Ρεθύμνου προς τον Γενικό Διοι­κητή Κρήτης Μαχμούτ Δζελαλεδίν Πασσά[1], που επισκέφθηκε το Ρέθυμνο στις 15 Ιανουαρίου 1894 προκειμένου να εγκαινιάσει το υδραγωγείο της πόλης[2]. Στην αναφορά διεκτραγωδείται η κατάσταση της πόλης που ασφυκτιά μέσα στα τείχη και ζητείται να επιτραπεί η οικοδόμηση εκτός των τειχών[3].

Παρά τη δόση υπερβολής που φαίνεται να υπάρχει στην περιγραφή της κατάστασης που επικρατούσε στην πόλη, οι συνθήκες διαβίωσης στο Ρέθυμνο του 1894 δεν πρέπει να ήταν ιδανικές. Στενοί δρόμοι, ακάλυπτοι οχετοί και ρυάκια, στάβλοι και χαλκωματάδικα δημιουργούν αποπνικτική ατμόσφαιρα. Στην αναφορά επίσης αναφέρεται η έλλειψη κατοικήσιμων σπιτιών και η έλλειψη προκυμαίας[4]. Αυτό το τελευταίο είχε σαν συνέ­πεια να έχει καταντήσει βόρβορος η άμμος της παραλίας από τον συνεχή εμποτισμό της με τα λύματα, κάτι που δυστυχώς συμβαίνει ακόμη και σήμερα.

Στη συνέχεια διατυπώνονται παράπονα για παραγκωνισμό του Ρεθύμνου σε σχέση με τις άλλες περιοχές της Κρήτης.

Την αναφορά υπογράφουν ενενήντα εξέχοντες Ρεθεμνιώτες, ανάμεσα στους οποίους πολλοί σύγχρονοι Ρεθεμνιώτες θα αναγνωρίσουν τους προγόνους τους. Όπου η υπογραφή είναι δυσανάγνωστη τίθεται ερωτηματικό.

Πρός

την Αὐτοῦ Ἐξοχότητα τόν Γενικόν Διοικητήν Κρήτης

Μαχμούτ Δζελαλεδίν Πασσᾶν κ.τ.λ. κ.τ.λ. κ.τ.λ.

Έξοχώτατε,

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς αἰσίας ἐν τῇ      ἡμετέρᾳ πόλει / ἀφίξεως Ὑμῶν λαμβάνομεν τήν ὑψηλήν τιμήν νά ὑπο / βάλλωμεν εἰς τήν κρίσιν ὑμῶν ζήτημα ἐκ τῆς λὑσεως / τοῦ ὁποίου ἀναντιρρήτως ἐξαρτᾶται ἡ τε ὑγεία μεγά / λου μέρους τῶν κατοίκων τῆς πόλεως, ἡ ἀνάπτυξις καί / ἐξωραϊσμός αὐτῆς, πεποιθότως δέ φρονοῦμεν ὅτι ὑπό / τήν πατρικήν, νοημονεστάτην καί φι­λοπρόοδον Δι / οίκησίν τῆς ὑμετέρας Ἐξοχότητος, ἧς δείγματα / ἀδρά ὑπάρχουσιν, θα λάβῃ ὑπόστασιν ὁ παλαιός και / δίκαιος πόθος τῶν κατοίκων, καί ἐν τῇ στοργικῇ / μερίμνῃ ὑμῶν πρός ἀνάπτυξιν παντός ἀναγομένου / εἰς τήν δημοσίαν ὠφέλειαν, δέν θά ἀφήσητε νά παρέλ / θῃ καί ἡ περίστασις αὕτη χωρίς νά προσφέρητε / ὑψίστην ἐκδούλευσιν εἰς την ἡμετέραν πόλιν καί προσ / θέσητε νέους τίτλους εἰς τήν θερμήν εὐγνωμοσύνην τοῦ / λαοῦ ἥτις ἐπί τῆς λαοφιλοῦς τῆς ὑμ. Ἐξ. Κυβερνή / σεως τοῦ τόπου εἶδε τήν ἐκτέλεσιν ἔργων τέως δυσκα / τορθώτων ἤ μᾶλλον ἀδυνάτων θεωρουμένων, καί ἕν / ἐξ αὐτῶν ἐγγύς ἡμῶν, ἀναμφιρήστως εἶναι τό ὑδραγω / γεῖον ὀφειλόμενον εἰς τήν φιλοπόλιδα φροντίδα τῆς Ὑμ. Ἐξοχότητος.

Τό ζήτημα περί οὗ ὁ λόγος Ἐξοχώτατε εἶναι / ἡ πρός τά ἐκτός τοῦ φρουρίου ἐπέκτασις τῆς / πόλεως καί ἡ παραχώρησις τῆς πρός τοῦτο ἀδείας. / Ἡ πόλις ἡμῶν εὑρισκομένη σχε­δόν εἰς τήν αὐτήν με / τά τῆς θαλάσσης ἐπιφάνειαν, καί στερουμένη συνε / πῶς τῆς ἀπαιτουμένης κλίσεως ὅπως ἡ ροή τῶν ἀ / καθάρτων ὑδάτων τῶν ὀχετῶν γίνεται εἰς τήν θά / λασσαν, ὑπό δύο ὀλεθρίων εἰς τήν ὑγείαν κακῶν / μαστίζεται ἐκ τῆς ὑγρασίας καί τῶν μολυσματικῶν / ἀναθυμιάσεων, τῶν ἀναδιδομένων ἐκ τῶν στασίμων / ἀκαθαρσιῶν τῶν ὀχετῶν, καί ἐκ τοῦ βορβόρου τῆς / ἀμμώδους παραλίας ἥτις στερουμένη ὡς μή ὤ / φειλε προκυμαίας ὑπό τήν ὁποίαν νά διοχετεύων / ται αἱ δυσώδεις ἀκαθαρσίαι, καθίσταται ἑστία / φθοροποιοῦ μολύσμα­τος. Ἐκτός τῶν ἀκαταμαχή / τῶν τούτων λόγων Ἐξοχώτατε εἶναι καί τό περι / ορισμένον τῆς πόλεως, ἡ μεγίστη ἔλλειψις οἰκιῶν / κατοικησίμων, ἡ ἐπικίνδυνος ἐντός τῆς πόλεως / καί ὑπό τάς οἰκίας συσσώρευσις χαλκείων ἀπει / λούντων πυρκαϊάν, καί ἱπποστασίων ἀναπεμ / πόντων ναυτιώδη καί ἐπιβλαβῆ ὀσμήν, καί το / πυκνόν καί ἀσφυκτικόν τῶν ὁδῶν εἰς ἅς παντελῶς / ἐλλείπει ὁ καθαρός ἀήρ. Βεβαίως καί οἱ λόγοι οὗτοι / εἶναι ὑψίστης σημασίας, ὑμεῖς δέ κάλλιον παν / τός ἄλλου εἶσθε εἰς θέσιν νά ἐκτιμήσητε τούτους / δεόντως.

Τό ἡμέτερον τμῆμα[5] Ἐξοχώτατε ἐν / σχέσει πρός τήν ἔκτασιν καί τόν πληθυσμόν αὐ / τοῦ εἰσφέρει ἴσως πλείονα εἰς τό δημόσιον ταμεῖον / φρονοῦμεν δέ Ἐξοχώτατε ὅτι δικαιοῦται νά προ / βάλλῃ ἐνίοτε ἀξιώσεις τινάς, ὅταν μάλιστα αὗται / εἰσίν δεδικαιολογημέναι ἀναφορικῶς πρός τά / ὠφελήματα ὧν καί τά λοιπά ἀφειδῶς ἀπολαύου / σιν, γνωστοῦ ὄντος ὅτι ἐν οἱωδήποτε κράτει ἡ πρό / οδος ἐν παντί κλάδῳ σχεδόν παραλλήλως καθ’ / ὅλας τάς διοικητικἀς διαιρέσεις βαίνει, καί έξ / ἴσου ἐπιδιώκεται, οὐδέποτε δέ παρετηρήθη ἐπί / δοσις εἰς τά ἀφορῶντα τήν προαγωγήν ἐν τῇ πρω / τεούσῃ πλήρης δέ στασιμότης ἤ ὀπισθοδρόμησις / ἐν ταῖς ἐπαρχίαις. Καί ὅμως Ἐξοχώτατε ἐν τῇ πρω / τευούση[6] τῆς νήσου ἡ ζωή σχεδόν ὁλοκλήρως μετε / τοπίσθη ἐκτός τῆς πόλεως, οἰκίαι καί καταστή / ματα ἀνηγέρθησαν, ὁδοί ἐχαράχθησαν, κῆποι ἐ / φυτεύθησαν, ἀποκτήσασα ὄψιν ἀληθῶς προηγ / μένης, ὑγιεινῆς καί τερπνῆς πόλε­ως, ἐνῶ δυσ / τυχῶς ἐνταῦθα στερούμεθα πάντων τῶν τοιούτων.

Πεποιθότες Ἐξοχώτατε ὅτι θά θελήσετε / ἐν τῷ διακρίνοντι Ὑμᾶς εὐγενεῖ πόθῳ πρός πᾶν / τό ἀναγόμενον εἰς τήν πρόοδον καί τήν εὐημερίαν / τῶν κατοίκων τῆς ἡμετέρας πατρίδος νά συν / δέσητε τό ὄνομα Ὑμών ἀναποσπάστως προς / τήν ἱστορίαν νέας ζωῆς τῆς πόλε­ως ἡμῶν.

Ὑποσημειούμεθα μετά βαθυτάτου σεβασμοῦ

 κάτοικοι τής πόλεως Ρεθύμνης.

I. Δ. Καλομενόπουλος[7], ;, Κ. Ν. Δετοράκης, Στυλ. Καλαϊτζάκης, Στυλ. Καλομενόπουλος, Ἀντώνιος Κανακάκης, Ἐμμανουήλ Γλυστρίδης, Στυλ. Λουτριανάκης, Ἰωάν. Λεμπιδάκης, Μίνως Γ. Μουσοῦρος, ;, Παῦλος Κ. Σπανδᾶγος, Α. Π. Παπαδάκης, ;, Παντελής Δρακάκης, Γεώργ. Δ. Σταυρουλάκης, Ἰω. Κασιμάτης, Σπυρ. Μιχελιδάκης, Μᾶρκος Παπαδάκης, Ἰ. Μαρουλιανός, Ἀ. Λειαναντωνάκης, Βασίλ. Συνατσάκης, Ἰωάννης Βλαστός, Ἐμμ. Καούνης, Κ. Φουρναράκης, Ἀντώνιος Δ. Πετυχάκης, Μιχαήλ Καλομενόπουλος, Ἀνδρέας Ἀντωνάκης, Ἐμμ. Μιχελιδάκης, Ἐμμανουήλ Ζακάκης, Σταῦρος Κ. Μαραγκουδάκης, Γεώργ. Σιγανός, Ἀριστείδης Κορωνάκης, Κ. Μαυρογιαννάκης, Λεωνίδας Καούνης, Γεώργ. Κωνσταντίνου, Δ. I. Πατσουράκης, I. Βαβουράκης, I. Δ. Πατσουράκης, Ν. Δασκαλάκης, Γεώργ. Παρασυράκης, Μ. Γαβαλᾶς, Ἰωάννης Π. Δρανδάκης, ;, Ν. Πενθερουδάκης, Ἰω. Π. Σπανδᾶγος, Γ. Ν. Παπαδάκης, Μᾶρκος Βαβούρης, Ἐμμ. Γενεράλις, Μιχ. Τρουλλινός, Π. Σιγανός, Ν. Ε. Ἀστρινος, Ἰωάννης Τερζιδάκης, Νικ. Φουρναράκης, ; Μᾶρκος Μοσχάκης, ;, Α. Μ. Κυδωνίας, Ἰω. Σφακιανάκης, Μᾶρκος Δημάκης, Γ. Μ. Σκουλούδης, Κ. Ζαχαράκης, Παντελής I. Δρανδάκης, Γεώργιος Δρανδάκης, Νικόλαος Δρουλίσκος, Ἐμμ. Μαυρούλης, Τίτος Λίτινας, Β. Τζαγκαράκης, Ε. Μανουσάκης, Μ. Κουριδάκης, Η. Πολυδωράκης, Π. Ζαχαρίου, Στ. Π. Ζαχαρίου, Στυλιανός Κουταλάκης, Ε. Καφφάτος, ;, Θ. Ε. Σαουνάτσος, Σ. Καστρινάκης, Νικόλ. Α. Μοάτσος, ;, Δ. Ε. Κορωνάκης, Ἐμμ. Χατζιδάκης, Ἀνδρέας Ἀστρινος, Ν. Ἐμμ. Σαουνάτσος, Εὐαγγελινός Χαμαράκης Ἐμμανουήλ Σκανδαλάκης, Γεώργιος Ζαχαριουδάκης, Άνδρ. Σαπουντζάκης, ;, Ν. Καλογέννητος.

Η πρώτη σελίδα της αναφοράς.

(Δημοσιεύθηκε στο π. Κρητολογικά Γρἀμματα, τχ. 1/1990)

---

[1] Ο Μαχμούτ Τζελαλεδίν Πασσάς διετέλεσε Γενικός Διοικητής Κρήτης από 1-9-1891 μέχρι 23-7-1894.

[2] Πρόκειται για τη δεξαμενή που βρίσκεται δυτικά του τεμένους Βελή Πασά στον Μασταμπά. Για τα εγκαίνια του υδραγωγείου και την επίσκεψη του Γεν. Διοικητή βλ. εφημ.  ΚΡΗΤΗ Εφημερίς της Γενικής Διοικήσεως φ. 1357/22-1-1894.

[3] Το τείχος της πόλης άρχιζε από τη ΝΔ γωνία του σημερινού Εθνικού Σταδίου, όπου υπήρχε η λεγόμενη Μαρμαρόπορτα ή Χανιώπορτα. Ακολουθώντας τις σημερινές οδούς Δημακοπούλου και Γερακάρη κατέλη­γε στην Άμμος Πόρτα, όπου η σημερινή πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη. Τα τείχη κατεδαφίστηκαν τα πρώτα χρόνια της Κρητικής Αυτονομίας και μάλιστα χωρίς να δαπανηθούν χρήματα για την κατεδάφιση. Απλώς επιτράπηκε στους κατοίκους να χρησιμοποιούν τις πέτρες του τείχους για τις οικοδομές.

[4] Η κατασκευή της προκυμαίας θα πρέπει να άρχισε στα τέλη του 1906 και πιθανότατα ολοκληρώθηκε το 1913 (Βλ. Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας 144/Γ/8-11-1913 και 126/Α/20-11-1913).

[5] Το Τμήμα ήταν διοικητική διαίρεση κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, κάτι αντίστοιχο με τον σημερινό Νομό.

[6]  Χανιά.

[7] Από το αρχείο του I. Δ. Καλομενόπουλου, που φυλάσσεται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης, προέρχεται η πιο πάνω αναφορά.