Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΥ

ΤΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΙΩΑΝΝΙΚΙΟΥ

(Κατάλογος)

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης φυλάσσονται δέκα τέσσερα βιβλία και δύο χειρόγραφοι κώδικες που προέρχονται από τη βιβλιο­θήκη του Επισκόπου Ρεθύμνης Ιωαννίκιου. Ο τρόπος που έφτασαν στη Βιβλιοθήκη περιγράφεται από τον Στ. Μανουρά στο μελέτημα που προηγείται αυτού του καταλόγου[1]. Ο πιο πάνω αριθμός των διασωθέντων βιβλίων του Ιωαννικίου είναι ελάχιστος σε σχέση με τον αριθμό των βιβλίων που συγκροτούσαν την βιβλιοθήκη του. Ο Αυστριακός περιηγητής F. W. Sieber αναφέρει ότι η βιβλιοθήκη του Ιωαννίκιου αριθμούσε μερικές εκατοντάδες εκλεκτών έργων. Δεν είναι γνωστό ποια ήταν η τύχη αυτών των βιβλίων[2].

Η καταγραφή των βιβλίων του καταλόγου που ακολουθεί δεν είναι συστηματική λόγω έλλειψης χώρου. Αναφέρονται μόνο ο συγγραφέας, ο τίτλος, ο τόπος και ο χρόνος έκδοσης. Επίσης αναφέρονται ορισμένα περιγραφικά στοιχεία (σχήμα, σελίδες, δεμένο, άδετο) καθώς και οι κτητορικές σημειώσεις που υπάρχουν σ’ αυτά χωρίς τις οποίες θα αγνοούσαμε την προέλευσή τους.

ΒΙΒΛΙΑ

1.  ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΚΩΜΩΔΙΑΙ ΕΝΝΕΑ. Πλοῦτος – Νεφέλαι – Βάτραχοι – Ἱππεῖς – Ἀχαρνῆς – Σφῆκες – Ὄρνιθες – Εἰρήνη – Ἐκκλησιάζουσαι. VENETIIS APUD ALDUM, M.IID (=1498).

348 φ.χ.α. 33 εκ. - Δεμ. (Ακέφαλο).

Πρόκειται για την πρώτη έκδοση των κωμωδιών του Αριστοφάνη. Η επιμέλεια της έκδοσης και τα σχόλια ανήκουν στον Μάρκο Μουσούρο. Στην πίσω σελίδα του πρώτου φύλλου που είναι λευκό υπάρχει η χειρόγραφη σημείωση: «Κων/πολις τῇ 18 Σεπτεμ­βρίου 1888 –Τῷ ἐν Ρεθύμνῃ Φιλεκπαιδετικῷ Συλλόγῳ – Μ.Κ. Βολανάκης – Μοί ἐδωρήθη παρά τοῦ Σεβασμιωτάτου Ἁγίου Ἰωαννίνων Κυρίου Κυρίου Ἰωαννικίου τοῦ πρός Μητρός θείου μου. Μ. Κ. Μπολανάκης».

2.   ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΠΑΛΑΙΑΙ ΚΑΙ ΛΙΑΝ ΩΦΕΛΙΜΟΙ – Ὑπό Οἰκουμενίου καί Ἀρέθα συλλεχθεῖσαι. VERONAE, MDXXXII (=1532). Apud Stephanum et fratres Sabios.

6 φ.αρ. + 6 φ.χ.α. + 1014 σ. 33 εκ.— Δεμ.

Στη δεύτερη σελίδα του πρώτου παραφύλλου –που σήμερα δεν σώζεται– υπήρχε η ένδειξη: «Καί τόδε ὑπάρχει τῇ ἐκκλησίᾳ Ρεθύμνης, αωλη, ὁ ρηθυμνοαυλοποτάμου Καλλίνικος βέβαιοῖ». Επίσης υπήρχε η ένδειξη: «Ἰωαννηκήου τοῦ Θε(οφιλεστάτ)ου». Βλ. και Ν.Β. Αρανδάκη «Ἐκ τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Ἰωάννου Μεταξά-Λαζαρίδου». Περιοδ. Κρητική Ἑστία τεύχ. 9/10 σελ. 17.

3.   ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΤΑ ΑΖΥΜΩΝ – ΕΙΣ ΤΡΙΑ ΔΙΑΙΡΕΘΕΝ – Συντεθέν παρά τοῦ ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ – τοὐπίκλην ΑΡΓΕΝΤΗ ΤΟΥ ΧΙΟΥ. Ἐν Λιψίᾳ τῆς Σαξωνίας – Παρά ’Ιωάννη Γόττλοπ Ἐμμανουήλ Βρέιτκοπφ, αψξ (=1760).

4 φ.αρ. + 372 σ. 20 εκ. Δεμ.

Πίσω από την σελίδα τίτλου υπάρχει η σημείωση: «Καί τόδε ἐκ τῶν τοῦ Ἰωάννου Λαζαροπούλου».

4.   ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΣΥΜΕΩΝ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟ­ΝΙΚΗΣ, ΤΑ ΑΠΑΝΤΑ - ΕΙΣ ΤΕΣΣΕΡΑ ΜΕΡΗ ΔΙΑΙΡΕΘΕΝΤΑ. Ἐπιστασίᾳ Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη. Ἐν Λειψίᾳ (Βιέννη) 1791.

12 φ.χ.α. + 499 σ. 24 εκ. Δεμ.

Το βιβλίο προέρχεται από τη Βιβλιοθήκη του Εμμ. Βιβυλάκη και συμπεριλαμβάνεται με επιφύλαξη στον κατάλογο των βιβλίων του Ιωαννίκιου. Οι ενδείξεις που κάνουν πιθανή την προέλευσή του από τη βιβλιοθήκη του Ιωαννίκιου είναι οι εξής: Στην τελευταία σελίδα (499) υπάρχει δυσανάγνωστη επισκοπική υπογραφή που συνο­δεύεται από δύο ημερομηνίες γραμμένες από διαφορετικό χέρι η κάθε μια. Η πρώτη δεξιά της υπογραφής αωγ Ιουνίου κ και η άλλη κάτω από την υπογραφή αωκδ Μαίου 8. Επίσης στην ίδια σελίδα υπάρχει η σημείωση: «1825 μαρτίου α. 499 γρόσια εἰς τόν ἀντονάκι κρασίνη ἐκ τοῦ ταμείου διά νά τά λάβῃ εἰς τήν πόλι ὁ καποτένιος ἄνθρωπως». Στην επόμενη λευκή σελίδα υπάρχει η όχι ευκρινής ένδειξη: «Ἐξιωαννικίου».

5. ΒΙΒΛΙΟΝ ΚΑΛΟΥΜΕΝΟΝ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΤΑ ΑΘΕΩΝ ΚΑΙ ΔΥΣΣΕΒΩΝ, φιλοπονηθέν παρά Προκοπίου Πελοποννησίου τοῦ Ἱεροδιδασκάλου, κ' ἀφιερωθέν τῷ Μακαριωτάτῳ κ' Σοφωτάτῳ Πατριάρχῃ τῶν Ἱεροσολύμων, ΚΥΡΙῼ ΑΝΘΙΜῼ. Νῦν δέ πρῶ­τον τύποις ἐκδοθέν, ἐπιμελείᾳ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ Θεσσαλονικέως τοῦ Ἁγιοταφίτου. Τόμος Α΄. αψυβ'. Ενετίησιν, ἐν ἔτει 1792.Παρά Δημητρίῳ Θεοδοσίῳ τῷ ἐξ Ἰωαννίνων. - CON PERMISSIONE Ε PRIVILEGIO.

ιδ + 1 φ.χ.α. + 476 σ. 18 εκ. Δεμ.

Πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχει η ένδειξη: «Καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ ἐκκλησία τῆς Ρεθύμνης. αψμβ. Ὁ Ρηθυμνοαυλοποτάμου Καλλίνικος βέβαιοῖ». Στην τρίτη σελίδα υπάρχει η σφραγίδα του Ιωαννίκιου και η ένδειξη: «Καί τόδε Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός».

6.   ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΟΓΙΚΗ, ἤτοι προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τήν λογικήν μέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους. Συντεθεῖσα μέν παρά τοῦ Σοφωτάτου ἐν διδασκάλοις Κυρίου ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΟΥΓΔΟΥΡΗ τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων. Τύποις δέ ἐκδοθεῖσα ὑπό ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΡΑΤΖΑ τοῦ ἐκ τῆς Λευκοσίας τῆς Κύπρου. ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ 1792. Ἐν τῇ Τυπογραφίᾳ τοῦ ΒΑΟΥΜΑΥΣΤΕΡΟΥ.

6 φ.χ.α. + 109 σ. 18 εκ. Δεμ.

Στο recto του τρίτου φύλλου υπάρχει η ένδειξη: «καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς Ρεθύμνης. αωμβ. Ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Καλλίνι­κος βεβαιοῖ».

7. ΚΥΡΙΑΚΟΔΡΟΜΙΟΝ, ΣΥΝΤΕΘΕΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΩΤΑΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΗΝ ΑΣΤΡΑΧΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ. ΤΟΜΟΣ Α΄, ΕΝ ΜΟΣΧΑ. Ἐν τῷ τῆς Κοινότητος Τυπογραφείῳ, παρά Ρηδηγέρῳ καί Κλαυδίῳ. Ἔτει 1796.

4 φ.χ.α. + 300 σ. + οη' 30 εκ.

Έχει διασωθεί το ένα τρίτο της σελίδας τίτλου πίσω από το οποίο υπάρχει η ένδειξη: «καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ ἐκκλησία τῆς Ρεθύμνης. αωμβ. Ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Καλλίνι­κος βεβαιοῖ».

8.   ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ, ΕΚ ΠΑΛΑΙΩΝ & ΝΕΩΤΕΡΩΝ Συνερανισθέντων, ΥΠΟ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΩΤΑΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟ­ΠΟΥ ΠΡΩΗΝ ΑΣΤΡΑΧΑΝΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ. ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ. ΕΝ ΜΟΣΧΑ. Ἐν τῷ τῆς Κοινότητος Τυπογραφείῳ, παρά Ρηδηγέρῳ κ' Κλαυδίῳ. Ἔτει 1799.

246 σ. + πιν. 20 εκ. Δεμ.

Υπάρχουν δύο αντίτυπα. Πίσω από τη σελίδα τίτλου του πρώτου υπάρχουν οι ενδεί­ξεις: «καί τόδε ἐκ τῶν τοῦ Ἰωάννου Λαζαρόπουλου» και «καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ ἐκκλησία τῆς Ρεθύμνης. αωλη. Ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτά­μου Καλλίνικος βέβαιοῖ». Στο κάτω μέρος της σελίδας τίτλου του δευτέρου αντιτύπου σημειώνεται «καί τόδε Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός».

9.    ΤΟΜΟΣ Γ΄. Πανομοιότυπος με τον προηγούμενο «περιέχων τά περί τήν

ΑΛΓΕΒΡΑΝ».

279 σ. + πιν. 20 εκ. Δεμ.

10. ΣΥΝΟΨΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ. Εἰς χρῆσιν τῶν πρωτοπείρων μαθητῶν τοῦ φιλολογικοῦ τῆς ΣΜΥΡΝΗΣ Γυμνασίου. ΥΠΟ Κ. Μ. ΚΟΥΜΑ. Διά δαπάνης τοῦ κυρίου Ἰωάννου ΑΛΦΙΕΡΟΥ. ΕΝ ΒΙΕΝ­ΝΗ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ. Ἐκ τῆς Τυπογραφίας I. Β. Σβεκίου, 1812.

λστ + 183 σ. + 4 φ.χ.α. + πιν. 18,5 εκ. Δεμ.

Πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχουν οι ενδείξεις: «καί τόδε ἀφιερώθη τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς Ρεθύμνης παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός. αωλη. Ό Ρηθύμνης καί Αὐλοποτάμου Καλλίνικος βέβαιοῖ» και «καί τόδε ἐκ τῶν τοῦ Ἰωάννου Λαζαροπού­λου».

11. ΒΙΒΛΟΣ ΨΥΧΩΦΕΛΕΣΤΑΤΗ ΠΕΡΙΕΧΟΥΣΑ ΑΠΟΚΡΙ­ΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΟΙΣ ΥΠΟΘΕΣΕΣΙΝ ΑΝΗΚΟΥΣΑΣ. ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΑ MEN ΠΑΡΑ ΤΩΝ ΟΣΙΩΝ ΚΑΙ ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΗΜΩΝ ΒΑΡΣΑΝΟΥΦΙΟΥ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΟΥ. Ἐπιμελῶς δέ διορθωθεῖσα παρά τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟ­ΡΕΙΤΟΥ. ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ, ΠΑΡΑ ΝΙΚΟΛΑῼ ΓΛΥΚΕΙ Τῼ ΕΞ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, 1816.

κ' + 411 σ. 25εκ. Δεμ.

Πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχει η ένδειξη: «καί τόδε Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός».

12. ΚΗΠΟΣ ΧΑΡΙΤΩΝ, ΗΤΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΓΛΑΦΥΡΑ ΕΙΣ ΤΑΣ Θ' ΩΔΑΣ ΤΗΣ ΣΤΙΧΟΛΟΓΙΑΣ. Ἐκ διαφόρων συνερανισθεῖσα παρά τοῦ ἀειμνήστου Διδασκάλου ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ. ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ,  ΠΑΡΑ ΝΙΚΟΛΑῼ ΓΛΥΚΕΙ Τῼ ΕΞ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, 1819.

ι' + 347 σ.                 25 εκ. Δεμ.

Πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχει η σφραγίδα του Ιωαννικίου και οι ενδείξεις: «καί τόδε Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός» καί «καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς Ρεθύμνης. αωμβ. Ό Ρηθύμνης κ' Αὐλοποτάμου Καλλίνι­κος βεβαιοῖ».

13. ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΩΝ ΔΙΑ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ. Η ΕΥΚΟΛΟΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ. ΕΝ ΜΕΛΙΤΗ, Ἀπό τήν ἐξ Ἀμερικής Τυπογραφείαν, 1827.

196 σ. 19 εκ. Δεμ.

Πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχει η ένδειξη «καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς Ρεθύμνης. αωμβ. Ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Καλλί­νικος βέβαιοῖ».

14. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ κατ’ ἐρωταπόκρισιν διά τούς πρωτοπείρους συνταχθεῖσα. Ὑπό ΒΑΡΘΟΛΟ­ΜΑΙΟΥ ΚΟΥΤΛΟΥΜΟΥΣΙΑΝΟΥ ΤΟΥ ΙΜΒΡΙΟΥ. Ἔκδοσις Νέα. ΕΝ ΒΕΝΕΤΙΑ, ἐκ τῆς Ἑλληνικῆς Τυπογραφίας Φρα­γκίσκου Ἀνδρεώλα, 1834.

ιβ' + 254 σ. 20 εκ. Δεμ.

Πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχει η σφραγίδα του Ιωαννίκιου και οι ενδείξεις: «καί τόδε Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός» και «καί τόδε ἀφιερώθη παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς Ρεθύμνης. αωμβ. Ὁ Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Καλλί­νικος βέβαιοῖ».

ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ

1.  Φυσική τοῦ ἐν Ἱεροδιακόνοις Βενιαμίν μιτυληναίου (λεσβίου).

Κώδικας χαρτ.,          24 x 18 φ. 261                       Δεμ. Αχρονολόγητο

Στο recto του πρώτου φύλλου υπάρχει η ένδειξη: «καί τόδε ξύν τοῖς ἄλλοις ἀφιερώθη τῇ Ἐκκλησίᾳ Ρεθύμνης ὑπό Ἰωάννου Λαζαροπούλου» και στο verso του ίδιου φύλλου η ένδειξη: «καί τόδε ὑπάρχει τῇ ἐκκλησίᾳ Ρεθύμνης. αωλη. ὁ Ρεθύμνης.

2.  ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑΣ ΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ. ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΑ ΠΑΡΑ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΥΓΓΡΑ­ΦΕΩΝ ΣΥΝΕΡΑΝΙ-ΣΘΕΝΤΑ, ΤΑ ΠΛΕΙΟΝΑ ΔΕ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ABBA ΜΑΡΙΑ.

Κώδικας χαρτ. 23 x 16 99 φ. + V πιν. Δεμ. Αχρονολόγητο

Στο φ. 2V υπάρχει η ένδειξη: «Καί τόδε ἀφιερώθη τῇ ἐκκλησία τῆς Ρεθύμνης παρά Ἰωαννίνων Ἰωαννικίου τοῦ Κρητός. Αωλη. ὁ Ρηθύμνης καί Αὐλοποτάμου Καλλίνικος βεβαιοῖ». Στο πάνω μέρος του φ. 3r και πριν από την αρχή του κειμένου υπάρχει η ένδειξη: «καί τόδε ἐκ τῶν τοῦ Ἰωάννου Λαζαροπούλου».

Καλλίνικος βεβαιοῖ».

(Δημοσιεύθηκε στο Δελτίο Φίλων Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης, τχ. 1/1988).

---

[1] Στέργιος Μ. Μανουράς, Ο Επίσκοπος Ρεθύμνης Ιωαννίκιος, Δελτίο Φίλων Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης, τχ. 1 (1988), σελ. 7-28.

[2] Εκτός από έναν χειρόγραφο κώδικα. Βλ. Σχετικά: Ν. Β. Τωμαδάκη, Δύο Ἰωαννίκιοι Μητροπολῖται Ἰωαννίνων, Μνημοσύνη, τομ. 4 (1972-73), σελ. 230.