ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1925

ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1925

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Στα τέλη του 2011 και στις αρχές του 2012 είχα δημοσιεύσει στην εφημερίδα “Ρέθεμνος”  σειρά κειμένων σχετικών με τους δημάρχους και τις δημοτικές εκλογές στο Ρέθυμνο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Αυτονομίας της Κρήτης[1]. Μετά από παραίνεση κάποιων φίλων επανέρχομαι για τη συνέχεια της ιστορίας.

Στο παρόν σημείωμα εξετάζουμε την περίοδο 1914 μέχρι 1925. Είναι μια περίοδος γεμάτη μεγάλα γεγονότα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και εθνικό επίπεδο. Γεγονότα όπως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εθνικός Διχασμός, η Μικρασιατική Εκστρατεία και στη συνέχεια η Καταστροφή, δεν επιτρέπουν στους δήμους, αλλά και στις τοπικές εφημερίδες να ασχοληθούν πολύ με τοπικά θέματα. Με δεδομένο ότι πριν το 1925 δεν υπάρχουν αρχεία στον Δήμο Ρεθύμνης, κατά το χρονικό διάστημα που μας απασχολεί εδώ, δεν έχουμε πολλές πληροφορίες γύρω από τα τοπικά δημοτικά πράγματα.

Η περίοδος 1913-2918

  Είχαμε δει ότι στις εκλογές των αστικών δήμων την 1^η Μαΐου 1911 είχε εκλεγεί δήμαρχος Ρεθύμνης ο Τουρκοκρητικός Χουσνή (Χουσεΐν) Βακογλάκης, ενώ στις 26 Ιουνίου 1911 έγιναν οι εκλογές στους αγροτικούς δήμους, οι οποίοι διαδέχτηκαν τους επαρχιακούς. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε ποιοι εξελέγησαν δήμαρχοι στους αγροτικούς δήμους, επειδή τα αποτελέσματα δεν δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες, ίσως λόγω του πλήθους τους.  

Άποψη του Ρεθύμνου της δεκαετίας του 1930. 

Διακρίνονται σε πρώτο πλάνο η Λεωφόρος

Κουντουριώτη και η οδός Χορτάτζη.

Από το 1918, οπότε υποχρεώθηκε σε παραίτηση ο Βακογλάκης, μέχρι το 1925 δεν διενεργήθηκαν δημοτικές εκλογές στην Κρήτη και οι δήμαρχοι διορίζονταν από την Κυβέρνηση, ανάλογα με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και ανάλογα με ποιο κόμμα βρισκόταν στη εξουσία.  Έτσι τον Φεβρουάριο του 1918 έχουμε μαζικούς διορισμούς δημάρχων στους αγροτικούς δήμους. Από διάφορες πηγές μαθαίνουμε τα ονόματα των δημάρχων ορισμένων αγροτικών δήμων κατά το χρονικό διάστημα 1911-1925, όπως: Αγιάς ο Εμμανουήλ Αντ. Κουράτορας, Αγίου Ιωάννη Καμένου ο  Γεώργιος Τρανταλίδης, Άδελε ο Ι. Αποστολάκης, Αμαρίου (Νευς) ο Νικ. Γεωργουλάκης, Άνω Βαρσαμόνερου ο Π.Γ. Πετράκης, Ανωγείων ο Ζαχαρίας Ε. Κακουδάκης, Αργυρούπολης ο Γρηγόριος Παπαμιχελάκης, Βάτου ο Κ. Γκαλονόμος, Βισταγής ο Ιωάννης Μανούσακας, Βρυσών Αμαρίου ο Εμμανουήλ Γενεράλης, Γαράζου ο Ε.Α. Μανιός και αργότερα ο Ν. Μαρκάκης, Κρύας Βρύσης ο Γεώργιος Πετρακάκης, Κυριάννας ο Μιχαήλ Θεοδωράκης, Μαρουλά ο Στυλιανός Ανωμεριανός και ο Ν.Γ. Μαρκουλάκης, Μελιδονίου ο Κ. Παπακωνσταντίνου, Μέρωνα ο Ιωάννης Κ. Μοσχονάς, Μουρνέ ο Α. Σπυριδάκης, Πηγής ο Παναγ. Μανωλιτσάκης, Πλευριανών ο Γ.Ν. Πάγκαλος, Πρινέ Ρεθύμνης ο Χ. Καλούδης, Ρουμελή ο Αντώνιος Α. Μανωλάκης, Σελλίων ο Εμμανουήλ Κωστογιάννης, Σπηλίου ο Ν. Λουλουδάκης, Φουρφουρά ο Γεώργιος Σαρμάνης, Χαμαλευρίου ο Γρ. Νεάκης, και Χουμερίου ο Σ. Δασκαλάκης. Πάντως οι αγροτικοί  δήμοι στην ουσία ήταν ανύπαρκτοι, αφού ούτε χρήματα είχαν ούτε αρμοδιότητες, οι δε δήμαρχοι διορίζονταν ανάλογα με την κομματική τους τοποθέτηση.

Στις εκλογές της 1^ης Μαΐου 1911, όπως είπαμε πιο πάνω, εξελέγη στον Δήμο Ρεθύμνης ο Χουσνή Βακογλάκης από τις ψήφους του οθωμανικού στοιχείου, που τότε υπερτερούσε αριθμητικά από το χριστιανικό. Ο Βακογλάκης  παρέμεινε δήμαρχος μέχρι το 1918, αλλά αποδυναμωμένος και παροπλισμένος. Οι χριστιανοί Ρεθεμνιώτες δεν μπορούσαν να δεχτούν οθωμανό δήμαρχο, όμως δεν μπορούσαν νομότυπα να τον αλλάξουν, αν και στο μεταξύ η αναλογία του πληθυσμού της πόλης είχε αλλάξει άρδην υπέρ των χριστιανών σε ποσοστά 60% χριστιανοί 40% οθωμανοί.

Η αντιβενιζελική εφημερίδα Βήμα Ρεθύμνης στα πλαίσια της αντιπολιτευτικής της αρθρογραφίας δημοσιεύει στις 17 Ιουλίου 1919, εν συντομία, τα πεπραγμένα της δημαρχιακής περιόδου Βακογλάκη. Έτσι, έστω και με αυτόν τον τρόπο, μαθαίνουμε ότι κατά την περίοδο 1906-1918 έγιναν στο Ρέθυμνο τα εξής έργα: 1) Καταργήθηκαν τα καλντερίμια και οι δρόμοι σκυροστρώθηκαν. 2) Κατασκευάστηκαν πλακόστρωτα πεζοδρόμια. 3) Κατασκευάστηκε δίκτυο υπονόμων, και η πόλη απαλλάχθηκε από τις ακαθαρσίες και βρώμικα νερά που έτρεχαν στους δρόμους. 4) Οι ιερόδουλες της πόλης εγκαταστάθηκαν υποχρεωτικά σε οικίσκους που κατασκευάστηκαν στην ταράτσα του τούρκικου προμαχώνα, που βρίσκεται ανατολικά της κεντρικής πύλης της Φορτέτζας[2]. 5) Κατασκευάστηκε η γέφυρα του ρέματος «Καμαράκι» στο ύψος της λεωφόρου Κουντουριώτου. 6) Κατεδαφίστηκε το ενετικό τείχος, που εκτεινόταν από τη Σοχώρα μέχρι την πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη. 7) Φωτίστηκε η πόλη με λαμπτήρες «Λουξ» (Οι παλαιότεροι τους θυμούνται). 8) Δενδροφυτεύτηκε η πλατεία δικαστηρίων, σημερινή πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου. 9) Επισκευάστηκε το υδραγωγείο (τουρκική δεξαμενή) και δημιουργήθηκε δίκτυο σιδηρών σωλήνων ύδρευσης. 10) Κατασκευάστηκε το κρηπίδωμα της προκυμαίας.

Τον Γενάρη του 1918 οι χριστιανοί δημοτικοί σύμβουλοι απέχουν των καθηκόντων τους και απαιτούν την απομάκρυνση του Βακογλάκη, ο οποίος, κάτω  από αυτήν την πίεση, υπέβαλε τελικά την παραίτησή του στις 14/2/1918 στον  νομάρχη Ρεθύμνης Ν. Σέργιο, ο οποίος –προφανώς σε συνεννόηση με την κεντρική Κυβέρνηση– δεν την έκανε αποδεκτή και έτσι ο Βακογλάκης παρέμεινε στη θέση του μέχρι τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους, οπότε ο νομάρχης Ρεθύμνης Νικόλαος Ασκούτσης του ζήτησε να απέχει στο εξής από τα δημαρχιακά του καθήκοντα.

Ο Δήμαρχος Μιχαήλ Νικ. Παπαδάκης

Βρισκόμαστε στην περίοδο του Εθνικού Διχασμού και στην εξουσία βρίσκεται το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, επομένως είναι προφανές ότι αυτός που θα καταλάβει τη θέση του παραιτηθέντος δημάρχου πρέπει να είναι βενιζελικός. Μάλιστα η εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις, που πρόσκειται στον Βενιζέλο, γράφει στο φύλλο της 17/1/1918 ότι ο νέος δήμαρχος δεν αρκεί να είναι μόνον Βενιζελικός, αλλά και ποτισμένος με τα νάματα του Βενιζελισμού.

Ο Μιχαήλ Νικ. Παπαδάκης

Μετά την απομάκρυνση του Βακογλάκη ο Γεν. Διοικητής Κρήτης Σωτ. Κροκιδάς ανέθεσε καθήκοντα δημάρχου στον Μιχαήλ Νικ. Παπαδάκη, παρά την αντίδραση των αντιβενιζελικών δημοτικών συμβούλων του Βακογλάκη. Συγκεκριμένα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας παραιτήθηκαν οι δημοτικοί σύμβουλοι Στυλ. Κωστογιάννης, Στέργιος Μανουράς, Ευάγγελος Τζωρτζάκης και Ευάγγελος Χαμαράκης .

Ο Μιχ. Παπαδάκης καταγόταν από τα Ακούμια Αγίου Βασιλείου, όπου και γεννήθηκε το 1847,  σπούδασε στην Αθήνα φιλολογία. Διέκοψε τις σπουδές του για δύο χρόνια για να πάρει μέρος στη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866.   Επίσης έλαβε ενεργό μέρος στην επανάσταση του έτους 1878 ως πληρεξούσιος στην αντίστοιχη επαναστατική συνέλευση. Διετέλεσε νομάρχης Σφακίων και τελώνης Ρεθύμνης και Ηρακλείου. Πριν οριστεί Δήμαρχος υπηρέτησε για αρκετά χρόνια τον Δήμο Ρεθύμνης από τη θέση του Γραμματέα και του Παρέδρου. Υπήρξε φίλος και υποστηρικτής του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που βάρυνε στην απόφαση επιλογής του ως δημάρχου Ρεθύμνης. Υπήρξε, έστω και διορισμένος, ο πρώτος χριστιανός Δήμαρχος Ρεθύμνης και παρέμεινε στο αξίωμα από το φθινόπωρο του έτους 1918 μέχρι την 5η Φεβρουάριου 1921, οπότε, μετά το αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου 1920, παύθηκε από την τότε κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος και αντικαταστάθηκε από τον Παντελή Πετυχάκη. Τον Νοέμβρη του 1920 παρασημοφορήθηκε με τον Αργυρούν Σταυρόν του Τάγματος του Σωτήρος. Πέθανε στις 19 Φεβρουαρίου 1922.

Ανακοίνωση του Δήμου
          Ρεθύμνης για συμβολή στην
          ανέγερση του Οίκου Παιδείας

Αναφέρθηκε και στην αρχή ότι τα μεγάλα θέματα της περιόδου που μας απασχολεί δεν επέτρεπαν στα τοπικά και ιδιαιτέρως στα δημοτικά θέματα να βρουν θέση και να προβληθούν από τις στήλες του τοπικού Τύπου. Έτσι οι πληροφορίες είναι λίγες και κατεσπαρμένες εδώ και κει και επομένως είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Πάντως μετά την παραίτηση των τριών αντιβενιζελικών συμβούλων, που είδαμε πιο πάνω, το Δημοτικό Συμβούλιο της περιόδου της δημαρχίας Μιχ. Παπαδάκη απαρτιζόταν από 17 αιρετούς δημοτικούς συμβούλους της προηγούμενης περιόδου και 6 διορισμένους, δηλαδή συνολικά απαρτιζόταν από 23 μέλη. Δεν γνωρίζομε ονομαστικά τους δημοτικούς συμβούλους, αλλά είναι σίγουρο ότι θα ήταν βενιζελικών φρονημάτων. Πάντως σε διάφορες περιπτώσεις αναφέρονται ως δημοτικοί σύμβουλοι, επί δημαρχίας Μιχ. Παπαδάκη, οι: Κων. Σταθάκης, σαπωνοποιός ως πρόεδρος του Δ.Σ., Ευάγγελος Κ. Σπανδάγος, Γεώργιος Β. Γαγάνης, Πέτρος Μανουσάκης, Ιωάννης Δετοράκης, Τίτος Ζακάκης, Ανδρέας Χαλκιαδάκης και ο Φαρχουδίν Χοτζάκης.

Κατά διάρκεια της θητείας του ως δήμαρχος Ρεθύμνης ο Μιχαήλ Παπαδάκης φαίνεται πως πραγματοποίησε ή δρομολόγησε αρκετά έργα, παρά τη λυσσαλέα πολεμική που δέχτηκε από την τοπική εφημερίδα Βήμα και τον εκδότη της Λυκούργο Καφφάτο, ο οποίος όμως κατά τον θάνατο του Μιχ. Παπαδάκη είχε την παρρησία να ομολογήσει ότι ήταν χρηστότατος και ενάρετος πολίτης εκ των μάλλον επιλέκτων μελών της Ρεθυμνιακής κοινωνίας...

Συγκεκριμένα τα έργα της δημαρχιακής θητείας του Μιχ. Παπαδάκη, που μπορέσαμε να εντοπίσουμε ήταν:

·         Η σύσταση δημοτικής φιλαρμονικής, αφού εκείνη του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης είχε περιπέσει σε παρακμή και αφάνεια. Η πρώτη συναυλία της δημοτικής φιλαρμονικής, υπό τη διεύθυνση του μουσικοδιδάσκαλου Νικ. Φούντα, δόθηκε την Κυριακή 8/5/1920 στην προκυμαία της πόλης και άφησε πολύ καλές εντυπώσεις παρά τον περιορισμένο χρόνο προετοιμασίας.

·         Στις  αρχές του Σεπτεμβρίου 1919 λήφθηκε η απόφαση η πόλη του Ρεθύμνου να περάσει στην εποχή του ηλεκτροφωτισμού και να εγκαταλείψει τον φωτισμό με λάμπες πετρελαίου (Λουξ)[3]. Μάλιστα προκήρυξε σχετικό διαγωνισμό, ο οποίος όμως υπήρξε άγονος.

·         Απαλλοτρίωσε υπέρ του Δήμου Ρεθύμνης τις εκτάσεις που κατείχαν τα μουσουλμανικά νεκροταφεία της πόλης καθώς και την έκταση που σήμερα καταλαμβάνει η πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη καταβάλλοντας στο Εφκάφιο τη σχετική αποζημίωση.

·         Επισκεύασε τις δημοτικές οδούς, που είχαν περιέλθει σε άθλια κατάσταση. Μάλιστα η εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις[4], διεκτραγωδώντας και διακωμωδώντας ταυτόχρονα την κατάσταση γράφει ανάμεσα σε άλλα: …μετά τόσων ετών απραξίαν εκινδύνευε να φθάσωμεν εις το απροχώρητον και να αναγκασθώμεν αύριον να λεμβοδρομώμεν εν καιρώ χειμώνος εντός της πόλεως και τούτο δι’ έλλειψιν οδοποιίας του Δήμου.

·         Λήφθηκε απόφαση για επέκταση του Δημοτικού Νοσοκομείου, που τότε στεγαζόταν στις εγκαταστάσεις της σημερινής Σχολής Αστυνομίας και παλαιότερα Χωροφυλακής.

·         Προσέφερε δωρεάν 1500 «γωνιαίους λίθους» για την κατασκευή Γυμνασιακού Μεγάρου στο Ρέθυμνο[5].

·         Ξεκίνησε το έργο της εκτροπής του χειμάρρου Καμαράκι με όρυγμα κατά μήκος της οδού Γερακάρη (τότε οδός τειχών) και εκβολή του στη θάλασσα  διά της πλατείας Άγνωστου Στρατιώτη. Το έργο δεν ολοκληρώθηκε, επειδή στο μεταξύ αντικαταστάθηκε στον δημαρχιακό θώκο από τον Παντελή Πετυχάκη.

Ο Δήμαρχος Παντελής Μ. Πετυχάκης

Μετά τις ατυχείς για τον Βενιζέλο εκλογές του Νοέμβρη του 1920 το Λαϊκό Κόμμα που τις κέρδισε διόρισε στη θέση του δημάρχου Ρεθύμνης τον έμπορο Παντελή Μάρκου Πετυχάκη (1872–4/10/1925). Για τον Παντελή Πετυχάκη δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Στο σύντομο κείμενο της εφημερίδας Κρητική Επιθεώρησις, με το οποίο ανακοινώνεται ο θάνατός του, σημειώνεται ως μεγαλέμπορος[6]. Ο αείμνηστος Μιχαήλ Μύρ. Παπαδάκις σε άρθρο του με τίτλο "Ο Αλατσάς" στην εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα (φ. 11/4/1981) τον χαρακτηρίζει μεγαλόσωμο αλλά δραστήριο και αναφέρει ότι το παρανόμι Αλατσάς του αποδόθηκε όταν ήταν στα νιάτα του υπάλληλος του μονοπωλίου άλατος και έκτοτε τον ακολούθησε σε όλη του τη ζωή.   Ήταν αυτός που έχτισε το εντυπωσιακό για την εποχή του ξενοδοχείο Παράδεισος, το οποίο στέκει ακόμη επιβλητικό απέναντι από τη βορεινή είσοδο του Δημοτικού Κήπου. Το γεγονός ότι επελέγη για το αξίωμα του δημάρχου δείχνει ότι ήταν φιλικά προσκείμενος στο Λαϊκό Κόμμα και στον Βασιλιά. Διετέλεσε δήμαρχος Ρεθύμνης από 5 Φεβρουαρίου 1921 μέχρι 5 Δεκεμβρίου 1922.

Όσον αφορά τους δημοτικούς συμβούλους η αντιπολιτευόμενη Κρητική Επιθεώρησις καταγγέλει την απόλυση αιρετών και την αντικατάστασή τους από ισάριθμους διορισμένους[7], ενώ το συμπολιτευόμενο Βήμα αναφέρει ότι απολύθηκαν 3 διορισμένοι από την προηγούμενη διοίκηση και επανήλθαν οι 3 παραιτηθέντες αντιβενιζελικοί Κωστογιάννης, Μανουράς και Τζωρτζάκης. Πέραν αυτών διορίστηκαν και οι Ευάγγελος Ηλιακάκης, Δημ. Σταυρουλάκης, Αλέξανδρος Τσεβράκης, Ιωσήφ Χατζηγρηγοράκης, και Βασίλειος Δρανδάκης σε αντικατάσταση των απολυθέντων Πέτρου Μανουσάκη, Γ.Β. Γαγάνη, Ευάγγ. Σπανδαγάκη, Εμμ. Μυλωνάκη, Εμμ. Μαυρομιχελάκη, Ιωάννη Δετοράκη και Κων. Πετυχάκη[8]. Πρόεδρος του Δημ. Συμβουλίου επί δημαρχίας Παντελή Πετυχάκη ορίστηκε ο δικηγόρος Στυλιανός Κωστογιάννης, ενώ αντιπρόεδρος ο μουσουλμάνος Χουσεΐν Σελημεφεντάκης.

Στη δημαρχιακή περίοδο του Παντελή Πετυχάκη πρέπει να πιστώσουμε τρεις σημαντικές παρεμβάσεις στον οικοδομικό ιστό της πόλης, που σήμερα αγνοούμε και νομίζουμε ότι πάντα έτσι ήταν:

Σχεδιάγραμμα όπου φαίνεται η διάνοιξη των οδών Τομπάζη
και Χάλη (Πρόκειται για λεπτομέρεια ευρύτερου σχεδίου όλης
της πόλης με τα παλαιά και νέα ονόματα των δρόμων.
 Το σχεδιάγραμμα το οφείλουμε στους Γιάννη Σπανδάγο
 και Βαγγέλη Παπιομύτογλου).

·         Τη διάνοιξη της οδού Τομπάζη, που τότε ονομαζόταν οδός Εκκλησίας, περίπου από το ύψος της οδού Τσαγρή μέχρι την οδό Εθν. Αντιστάσεως.

·         Τη διάνοιξη της οδού Βασ. Χάλη από το σημείο που τελειώνει το Επισκοπείο μέχρι την οδό Γερακάρη τότε οδό Τειχών.

·         Την κατεδάφιση του Τουρκικού προμαχώνα στην Πύλη της Άμμου και η δημιουργία των προϋποθέσεων για τη μετέπειτα διαμόρφωση της πλατείας του Άγνωστου Στρατιώτη.

Στο θέμα του ηλεκτροφωτισμού δεν υπήρξε πρόοδος, όμως αυξήθηκαν από 100 σε 200 οι λαμπτήρες φωτισμού λούξ.

Αρνητικό σημείο της δημαρχίας Παντελή Πετυχάκη η προσπάθεια επιστροφής στους μουσουλμάνους (Εφκάφιο) μέρους των απαλλοτριωθέντων υπέρ του Δήμου εκτάσεων των Μουσουλμανικών Νεκροταφείων (Μεζάρια), ευτυχώς χωρίς αποτέλεσμα.

Η κατεδάφιση του Τουρκικού προμαχώνα της Αμμόπορτας

Μετά τον Αύγουστο του 1922, με την Μικρασιατική Καταστροφή που ακολούθησε, η κατάσταση για τον δήμαρχο Παντελή Πετυχἀκη και την παράταξή του έγινε πολύ δύσκολη, δεδομένου μάλιστα ότι το Ρέθυμνο ήταν μια περιοχή κατεξοχήν βενιζελική και οι αντιδράσεις του κόσμου κατά των λαϊκών ήταν έντονες. Έτσι στις 4 Δεκεμβρίου 1922, όταν έγινε αντιληπτό ότι αρχεία του Δήμου μεταφέρονταν από το δημαρχείο στο σπίτι φίλου του δημάρχου, με κωδωνοκρουσίες κλήθηκαν οι Ρεθεμνιώτες και κατέλαβαν το δημαρχείο υποχρεώνοντας τον δήμαρχο και τους συμβούλους του σε παραίτηση[9].

Ο Δήμαρχος Μενελαος Μιχ. Παπαδάκης

Τον Π. Πετυχάκη διαδέχθηκε στον δημαρχιακό θώκο ο Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκης (1883–7/1/1942), γιος του Μιχαήλ Ν. Παπαδάκη, που διετέλεσε δήμαρχος το διάστημα 1918-1921. Ήταν δικηγόρος, πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1903 ως το Φεβρουάριο του 1905 υπηρέτησε ως δάσκαλος στα Ανώγεια Μυλοποτάμου, απ’ όπου παραιτήθηκε για να συμμετάσχει στο Κίνημα του Θερίσου υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. 

Ο Μενέλαος Μιχ. Παπαδάκης

Διετέλεσε από το 1908 ανταποκριτής στο Ρέθυμνο της Χανιώτικης εφημερίδας «Κήρυξ» και υπεύθυνος της εφημερίδας «΄Ενωσις» του Ρεθύμνου κατά τα έτη 1908-1909. Υπηρέτησε ως υποθηκοφύλακας Ρεθύμνης από το 1909 μέχρι το 1919. Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους ως εθελοντής και παρασημοφορήθηκε. Διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Εφέδρων Ρεθύμνης και στη συνέχεια διοικητής του Εφεδρικού Ταμείου από το 1925 μέχρι το 1932.

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την απομάκρυνση του δημάρχου Παντελή Πετυχάκη τέθηκε θέμα διορισμού νέου δημάρχου. Ο αναπληρωτής Γεν. Διοικητής Κρήτης Πολ. Πολυχρονίδης σε συνέντευξή του τον Οκτώβριο του 1922 στον Νίκο Ανδρουλιδάκη εκδότη της εφημερίδας «Δημοκρατία» Ρεθύμνου, όταν του τέθηκε το θέμα του διορισμού νέου δημάρχου στο Ρέθυμνο δήλωσε επί λέξει: Δεν συμφωνείτε στο Ρέθυμνον. Οι μισοί προτείνετε τον κ. Ρολόγην και οι άλλοι μισοί τον κ. Μενέλαον Παπαδάκιν. Συμφωνήσετε δι’ οιονδήποτε και σας τον διορίζω. Ο γιατρός Σταμ. Ρολόγης, που φαίνεται πως ήταν διεκδικητής του δημαρχιακού θώκου, φαίνεται πως αποσύρθηκε και δήμαρχος  ορίστηκε ο Μενέλαος Παπαδάκης. Διορίστηκε με πράξη του Γεν. Διοικητή Κρήτης Δ. Τομπάζη-Μαυροκορδάτου και διετέλεσε δήμαρχος από 1 Δεκεμβρίου 1922 μέχρι 1 Δεκεμβρίου 1925. Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου ορίστηκε ο δικηγόρος Πέτρος Μανουσάκης, ενώ Δημαρχιακός Πάρεδρος διορίστηκε ο Στυλιανός Γαλερός «ακραιφνής φίλος του Κόμματος των Φιλελευθέρων».

Ο δήμαρχος Μεν. Παπαδάκης παραδίδει
 το κλειδί της πόλης στην Esther Lovejoy, 
επικεφαλής της αποστολής των 
Αμερικανίδων Κυριών

Τα κυριότερα έργα που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της τριετούς δημαρχιακής θητείας του Μεν. Παπαδάκη ήταν: 

·         Διαμόρφωσε σε πλατεία τον χώρο που απαλλοτριώθηκε από την προηγούμενη δημοτική αρχή και σήμερα είναι γνωστός ως πλατεία Άγνωστου Στρατιώτη.

·         Διάνοιξε νέους βασικούς δρόμους για το άνοιγμα της πόλης προς την ύπαιθρο, όπως τη σημερινή οδό Γιαμπουδάκη προς τα ανατολικά και την οδό Δημητρακάκη προς τα νότια. Επίσης διάνοιξε τη σημερινή οδό Καστρινάκη (τότε οδό Νοσοκομείου[10]) προς την πλατεία Αγνώστου και κατ’ επέκταση προς τη θάλασσα.

·         Τον Ιούνιο του 1923 αποφάσισε την ίδρυση του δημοτικού κήπου στον χώρο των απαλλοτριωθέντων μουσουλμανικών νεκροταφείων. Μέχρι πρόσφατα δεν ήταν ευρύτερα γνωστό ότι ο Μενέλαος Παπαδάκης ήταν ο ιδρυτής του Δημοτικού κήπου, αλλά θεωρούνταν από όλους ως τέτοιος ο Τίτος Πετυχάκης, μέχρι που ο Ανδρέας Νενεδάκης αποκατέστησε τα πράγματα με άρθρο του στο περιοδικό Κρητολογικα Γραμματα[11]. Ο Μενέλαος Παπαδάκης ήταν ο εμπνευστής της ιδέας δημιουργίας Δημοτικού Κήπου και ο Τίτος Πετυχάκης ήταν αυτός που την υλοποίησε.

·         Επισκεύασε το ευρισκόμενο σε άθλια κατάσταση δημοτικό νοσοκομείο και πρόσθεσε τέσσερις νέους θαλάμους ασθενών για να μπορέσει να περιθάλψει εκτός από τους ντόπιους και το πλήθος των προσφύγων που κατέφθαναν συνεχώς. Επομένως είχε μεγάλη συμβολή στην αποκατάσταση των προσφύγων και στην υγειονομική τους φροντίδα με τη βοήθεια του Σωματείου των Αμερικανίδων Κυριών.

·         Είχε ενεργό συμμετοχή στην ίδρυση και ανέγερση του Ορφανοτροφείου Ρεθύμνης (σημερινό Μουσικό Γυμνάσιο), επειδή λόγω των πολέμων και της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρχε πλήθος ορφανών παιδιών που χρειάζονταν φροντίδα.

Το Γυμνάσιο Αρρένων το 1926 στο στάδιο της κατασκευής.
Η συμβολή του Μεν. Παπαδάκη στην
 ανέγερσή του ήταν τεράστια.

·         Επί της θητείας του ηλεκτροφωτίστηκε για πρώτη φορά η πόλη του Ρεθύμνου.

·         Πλην των παραπάνω πραγματοποίησε δεκάδες άλλων μικρών έργων, όπως φαίνεται από το πλήθος των δημοπρασιών του Δήμου, που δημοσιεύθηκαν στον τοπικό Τύπο την περίοδο της δημαρχίας του.

Αργότερα, μετά τη λήξη της δημαρχιακής του θητείας, ως διοικητής του Εφεδροταμείου Ρεθύμνης χρηματοδότησε με χρήματα του Ταμείου την ανέγερση του μεγαλοπρεπούς Γυμνασίου Αρρένων Ρεθύμνης.

Στις 25 Οκτωβρίου 1925 διενεργήθηκαν δημοτικές εκλογές μετά από σχεδόν 15 χρόνια από τις προηγούμενες που έγιναν την 1 Μαΐου 1911. Δήμαρχος αναδείχτηκε ο Τίτος Πετυχάκης στον οποίο παρέδωσε τον Δήμο ο Μενέλαος Παπαδάκης.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρέθεμνος φ. 951/ 9-2-2019)

---

[1] Βλ. φύλλα 1/10/2011, 8/10/2011, 15/10/2011, 17/12/2011, 21/1/2012, 28/1/2012, 12/2/2012.

[2] Βλ. Χαρίδημου Παπαδάκη, Οίκοι ανοχής στην πολιτεία της ανοχής, Ρέθυμνο 2013.

[3] Βλ. εφ. Κρητική Επιθεώρησις, φ. 3/9/1919, όπου υπάρχει σχετική πρόσκληση ενδιαφέροντος του Δημάρχου και φ. 15-1-1921 όπου υπάρχει αναφορά στο θέμα.

[4] Κρητική Επιθεώρησις, φύλλο 3/10/1919.

[5] Βλ. σχετική ανακοίνωση του δημάρχου στην εφημ. Κρητική Επιθεώρησις της 21/3/1920.

[6] Ο Ανδρέας Νενεδάκης στο μυθιστόρημά του «Οι Βουκέφαλοι» τον αναφέρει ως Αλατσά, επειδή ήταν υπεύθυνος του μονοπωλίου άλατος στο Ρέθυμνο.

[7] Κρητική Επιθεώρησις, φ. 17/4/1921.

[8] Βήμα, φ. 10/4/1921.

[9] Εφημ. Δημοκρατία, 5-12-1922.

[10] Η οδός Καστρινάκη λεγόταν αρχικά οδός Νοσοκομείου και μετονομάστηκε αργότερα σε οδό Εσθήρ Λαβζόε για να μετονομαστεί και πάλι το 1956 σε οδό Νίκου και Μαρίας Καστρινάκη. 

[11] Ανδρέας Νενεδάκης, «Ο εμπνευστής της ιδέας του Δημοτικού Κήπου Ρεθύμνης, Κρητολογικά Γράμματα, τ. 18/2002-2003, σ. 353.