ΕΝΑΣ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΟΣ ΤΕΛΙΚΟΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ ΤΟΥ 1929

 ΑΤΡΟΜΗΤΟΣ – ΑΟΡ ΕΘΝΙΚΟΣ

Ένας ποδοσφαιρικός τελικός στο Ρέθυμνο του 1929

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Μια και βρισκόμαστε ακόμη υπό την επήρεια της ατμόσφαιρας του πρόσφατου Μουντιάλ του φετινού καλοκαιριού, είπα να γράψω για έναν ποδοσφαιρικό τελικό, που διαδραματίστηκε στο Ρέθυμνο το καλοκαίρι του 1929.

Στο Ρέθυμνο τότε υπήρχαν τρεις ποδοσφαιρικές ομάδες που όλες ιδρύθηκαν το 1927: Ο Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος Έθνικός, ο Ατρόμητος και ο Αχιλλεύς.

Ο Ατρόμητος και ο Αθλητικός Όμιλος Ρεθύμνης φωτογραφίζονται μπροστά στη Νομαρχία πριν
 τον αγώνα της 15 Απριλίου 1929, που έληξε ισόπαλος 0-0 και οδήγησε στον τελικό που
 περιγράφεται στο παρόν δημοσίευμα. Έχουν αναγνωριστεί και σημειώνονται με αριθμούς οι: 
1. Πανταζής Γιώργης, 2. Σταματάκης Βασίλης, 3. Μαρκουλάκης Δημήτρης, 4. Βαρδαμίδης 
Νικόλας, 5. Κουτσουράκης Χαράλαμπος, 6. Δαμβόγλου Βασίλης, 7. Γκαγκαουδάκης Νίκος, 
8. Κλάδος Μανούσος, 10. Ποθουλάκης Κωστής (ψαράς), 11. Μαραγκουδάκης Εμμανουήλ
 (γυμναστής), 12. Ουρανός Βασίλης (μηχανικός), 13. Καραμανὡλης Νίκος, 14. Βασιλάκης 
Νίκος (σωφὲρ), 15. Δαμβόγλου Ηλίας, 16. Μιχελακάκης Μανώλης, 17. (;), 18. Σηφάκης 
Γεώργιος, 19. Δασκαλάκης Ελευθέριος, 20. Μιχελακάκης Γιώργης, 21. (;), 
22. Φύκιας Βασίλης, 23. Κλάδος Ανδρέας.

ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ (ΑΟΡ): Ο Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος Ρεθύμνης «Εθνικός», όπως είναι το πλήρες του όνομα, ιδρύθηκε στις αρχές του 1927 από τον Κωνσταντινουπολίτη Τάσο Μεσθεναίο, αξιωματικό της Στρατολογίας, ο οποίος υπηρετούσε τότε στο Ρέθυμνο[1]. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί πως ο Μεσθεναίος έβαλε τις βάσεις του Ρεθεμνιώτικου ποδοσφαίρου και βρισκόταν πίσω από κάθε ποδοσφαιρική ή αθλητική κίνηση στο Ρέθυμνο της εποχής εκείνης.

Ο Αθλητικός Όμιλος Ρεθύμνης ή Εθνικός σε μια φωτογραφία αρκετά κατεστραμμένη.
Πάντως έχουν αναγνωριστεί: 1. Πανάγος Βασίλης, 2. Μεσθεναίος Τάσος (αρχηγός), 3. Μπακογιάν Μπαγδίκ,
 4. Χατζηγρηγόρης Μανούσος (πρόεδρος), 5. Αρτινιάν Αρτίν, 6. Βαμβακάς Κώστας, 7. Μαγιάφας,
8. Μαχουμιάν Ζιράρ, 9. Ψυχουντάκης Στυλιανός (γιατρός, ο μετέπειτα δήμαρχος Ρεθύμνης).

Πρόεδρος, στα πρώτα βήματα του ΑΟΡ, ήταν ο Μανούσος Χατζηγρηγόρης. Η ομάδα στελεχωνόταν και από μερικούς Αρμένιους, πράγμα που οδηγούσε κάποιους να την ονομάζουν Αρμενική. Θεωρούνταν ως η καλύτερη ομάδα εκείνη την εποχή, γεγονός που παραδέχεται και ο αρχηγός του Ατρομήτου Ανδρέας Κλάδος σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις[2] στον νεαρό τότε δημοσιογράφο Κωστή Μυρ. Παπαδάκη[3], δηλώνοντας ότι στόχος του ήταν να φτάσουν τον ΑΟΡ. 

ΑΤΡΟΜΗΤΟΣ: Μπορεί να επικρατεί η άποψη ότι ο Ατρόμητος ιδρύθηκε το 1925, όμως από τη συνέντευξη που προαναφέραμε του αρχηγού και ιδρυτή της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ατρόμητου Ανδρέα Κλάδου, προκύπτει ότι ιδρύθηκε τέλη του 1927. Πρόεδρος του σωματείου εκείνη την εποχή ήταν ο γιατρός Γρηγόρης Δάνδολος.

Ο Ατρόμητος σε μια από τις πρώτες φωτογραφίες του. Σημειώνονται με αριθμούς οι:
1. Γ. Ψύρρης (αεροπόρος), 2. Μανούσος Κλάδος, 3. Στ. Καλαϊτζιδάκης, 4. Χαράλαμπος Κουτσουράκης,
5. Βλαχάκης (χωροφύλακας), 6. Κωστής Καπετανάκης, 7. Γεώργιος Παπαμιχελάκης, 8. Γεώργιος Πανταζής, 
9. Σταμάτης Παπαδάκης (ο γνωστός χορευτής), 10. Βασίλης Φύκιας, 11. Ανδρέας Κλάδος (αρχηγός), 
12. Γεώργιος Σηφάκης, 13. Σταύρος Παπαδάκης, 14. Νίκος Καραμανώλης, 15. Γιάννης Μιχ. Τζέλησις, 
16. Εμμανουήλ Μιχελακάκης, 17. Γεώργιος Καραμανώλης, 18. Λεωνίδας Κολυβάς

ΑΧΙΛΛΕΥΣ: Ο Αχιλλεύς ήταν το πιο αδύναμο ποδοσφαιρικό σωματείο του Ρεθύμνου εκείνη την εποχή. Ιδρύθηκε και αυτό το 1927 από τους Εμμ. Τσιριμονάκη και Κ. Πελτέκη και είχε αρχηγό τον Αρμένιο Μερσινιάν.

ΤΟ… ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ ΤΟΥ 1929

Το 1929 ήταν η χρονιά που διεξάγεται, έστω και ανεπίσημα, το πρώτο τοπικό πρωτάθλημα μεταξύ των τριών ομάδων που προαναφέρθηκαν. Με τα σημερινά δεδομένα ήταν ένα τουρνουά και όχι πρωτάθλημα. Άλλωστε ο Τάσος Μεσθεναίος, που φαίνεται πως ήταν ο μόνος που είχε μια εικόνα του ποδοσφαίρου σε γενικότερο επίπεδο, χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο πρωτάθλημα «παρωδία πρωταθλήματος»[4].

Ο Ανδρέας Κλάδος,
αρχηγός του Ατρομήτου.

Ο Τάσος Μεσθεναίος, αρχηγός
του Αθλητικού Ομίλου Ρεθύμνης

Τα τρία αυτά σωματεία έπαιξαν μεταξύ τους προκειμένου να αναδειχθεί ο πρωταθλητής. Τα δυο πε-ρισσότερο ισχυρά σωματεία ΑΟΡ και Ατρόμητος νίκησαν τον πιο αδύναμο Αχιλλέα και οι δύο με σκορ 3–0. Ο μεταξύ τους αγώνας, όμως, έληξε ισόπαλος 0–0 και έτσι έπρεπε να δοθεί ένας επαναληπτικός, προκειμένου να αναδειχθεί ο πρωταθλητής Ρεθύμνης.

Ο τελικός προσδιορίστηκε για την Κυριακή 23 Ιουνίου 1929. Ο αγώνας δόθηκε στο γήπεδο της Σωχώρας, που τότε ήταν ένας απερίφρακτος χώρος, ο οποίος χρησιμοποιούνταν κυρίως για στρατιωτικά γυμνάσια των στρατευμένων που υπηρετούσαν στους παρακείμενους στρατώνες, αλλά και για διάφορες άλλες εκδηλώσεις και εορτασμούς, όπου συγκεντρωνόταν πλήθος κόσμου. Ο χώρος αυτός εκτεινόταν από τους παλαιούς στρατώνες μέχρι το κτίριο της νομαρχίας στον άξονα βορράς-νότος και από τα σπίτια της οδού Π. Παντελή Πρεβελάκη μέχρι τη θάλασσα στον άξονα ανατολή-δύση. Ο αγώνας έγινε ενώπιον του νομάρχη Ανδρέα Μάρκελλου, του προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου δικηγόρου Πέτρου Μανουσάκη, του διοικητή του Συντάγματος Συνταγματάρχη Στυλιανού Στεφανουδάκη και πλήθους φίλων του ποδοσφαίρου, που τότε έκανε τα πρώτα του βήματα στο Ρέθυμνο.

Ο νομάρχης Ανδρέας Μάρκελλος, 

που παρακολούθησε τον αγώνα.  

Παρά το γεγονός ότι υπηρέτησε μόνο

 είκοσι μήνες ως νομάρχης Ρεθύμνης,

 κατάφερε να είναι ο μόνος μη

 Ρεθεμνιώτης νομάρχης του οποίου

 το όνομα δόθηκε σε δρόμο της πόλης.

Ο δικηγόρος Πέτρος Μανουσάκης

 (σε νεαρή ηλικία), που έκανε την 

απονομή του κυπέλλου, ως

 πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου.

Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του αγώνα από την εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις[5] με τη γλώσσα και την ορολογία της εποχής:

Ἡ πάλη ἥτις διεξήχθη μεταξύ «Ἀθλητικοῦ Ἐθνικοῦ Ὁμίλου» καί «Ἀτρομήτου» διά τήν ἀπόκτησιν τοῦ Ρεθυμνιακοῦ πρωταθλήματος ἔλαβεν ζωηράν χροιάν, ἐτελέσθη δέ οὐχί ἄνευ ἐμποδίων. Οὐδείς ἦτο δυνατόν νά προείπῃ διά τήν νίκην, διότι εἰς τάς ποδοσφαιρικάς συναντήσεις ὑπάρχουν περιπτώσεις κατά τάς ὁποίας ὁ καλλίτερος χάνει τόν ἀγῶνα. (Εδώ ο άγνωστος σε μας συντάκτης του δημοσιεύματος, υπαινίσσεται ότι ο ΑΟΡ, που έχασε τον αγώνα, ήταν καλύτερος). Και συνεχίζει: Ὁ ἀγών διεξήχθη μέχρι τοῦ ἡμίσεως τοῦ 2^ου ἡμιχρονίου μέ ἀφόρητον ζέστην, ἐν τούτοις ἡ Πλατεία Δικαστηρίου[6] ἦτο πλήρης φιλάθλων οἵτινες  δέν πτοοῦνται ἀπό οἱανδήποτε καιρικήν κατάστασιν προκειμένου νά παρακολουθήσουν ποδοσφαιρικόν ἀγῶνα.

Το γήπεδο της Σοχώρας στις αρχές του  20^ου αιώνα.

Ἀμφότεραι αἱ ὁμάδες διά τεχνικῶν συνδυασμῶν καί ὁρμητικῶν καθόδων ὅτε μέν πρός τό τέρμα τοῦ ἑνός ὅτε δέ πρός τό τέρμα τοῦ ἄλλου προσεπάθουν νά ἐπιτύχουν τέρμα, ἀλλ’ αἱ  προσπάθειαι ἀπέβαινον μάταιαι διά τῆς ἐπεμβάσεως τῶν ὀπισθοφυλάκων, οἵτινες προσέδιδον ἄλλην φάσιν εἰς τό παιχνίδι, πολλάκις δέ οἱ τοῦ Ἐθνικοῦ δι’ ἐπικινδύνων φάουλ. Οὕτω τό πρώτον ἡμιχρόνιον παρέρχεται ἄνευ ἀποτελέσματος μέ διαιτητήν ξένον τινά καί μέ ὀλίγας γνώσεις ποδοσφαίρου, τοῦ ἀθλητικοῦ κόσμου πολλάκις δι’ ἀποδοκιμασιών νά ὑποδεικνύῃ αὐτῷ τά μή σημειούμενα σφάλματα, ὅτε μέν διά τήν μίαν ὁμάδα ὅτε δέ διά τήν ἄλλην.

Μια τελείως άγνωστη φωτογραφία, που δημοσιεύεται εδώ για πρώτη φορά. Δείχνει τους θεατές στην ανατολική
 πλευρά του γηπέδου να παρακολουθούν αγώνα πάλι ανάμεσα στον Ατρόμητο και τον Εθνικό, αλλά το 1935.
Η πινακίδα του ανοιχτού καταστήματος πίσω από τους θεατές γράφει: «ΚΑΦΕΝΕΙΟΝ ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΠΑΥΛΑΚΙ».

Τό δεύτερον ἡμιχρόνιον ἄρχεται μέ διαιτητήν τόν κ. Μερσηνιάν ἀρχηγόν τοῦ Ἀθλητικοῦ Ὁμίλου Ἀχιλλεύς ὅστις συγκεντρώνει πάντοτε τήν ἐμπιστοσύνην τῶν φιλάθλων διά τό ἀμερόληπτον αὐτοῦ. Ἀρκετή ὥρα παρέρχεται χωρίς να σημειωθῇ τέρμα, ὅτε περί τα μέσα τοῦ ἥμιχρονίου κατόπιν πέναλτυ ἐπιτυγχάνεται τέρμα ὕπέρ τοῦ Ἀτρομήτου. Ἀπαρχή δέ τοῦτο σκληροῦ ἀγῶνος. Βλέπομεν τούς παίκτας τοῦ Ἀθλητικοῦ Ἐθνικού Ὁμίλου νά καταβάλουν μεγάλην προσπάθειαν διά νά ίσοφαρίσουν τό τέρμα, τούς δέ Ἀτρομήτου μέ μεγαλύτερον θάρρος νά κατέρχονται καί νά πολιορκοῦν τό ἀντίθετον τέρμα, τοῦ ὁποίου ὁ τερματοφύλαξ εἶναι ἀρκετά καλός, ὡς καί ὁ τοῦ Ἀτρομήτου. Ἄν καί πολλάκις ἀμφότεροι ἐπιχειροῦν ὥραίας μέν ἀλλά καί λίαν ἐπικινδύνους ἐξόδους. Ἡ γραμμή τῶν μέσων κυνηγῶν ἀμφοτέρων τῶν ὁμάδων καλή.

Οὕτω παρέρχεται καί το δεύτερον ἡμιχρόνιον ὅπερ εὑρίσκει την ὁμάδα του Ἀτρομήτου με το σημειωθέν ἕνα τέρμα υπέρ αὐτοῦ ἔναντι οὐδενός της αντιπάλου ὁμάδος.

Ἀμἐσως ἡ ἐπιτροπή δίδει τόν λόγον εἰς τόν πρόεδρον του Δημοτικοῦ Συμβουλίου κ. Πέτρον Δ. Μανουσάκιν -τοῦ Δήμου Ρεθύμνης ὄντος ἀθλοθέτου- ὅστις κατόπιν ὡραίας προσφωνήσεως παραδίδει τό κύπελον εἰς τήν νικήτριαν ὁμάδα του Ἀτρομήτου.

Εδώ τελειώνει η περιγραφή του τελικού, την οποία θα μπορούσα να μεταφέρω στη σημερινή καθομιλουμένη, όμως προτίμησα να την αφήσω ως έχει, γιατί και τις πληροφορίες που αφορούν το παιχνίδι μας δίνει και μας βάζει στο πνεύμα και στην ατμόσφαιρα της εποχής.

ΜΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΤΡΟΜΗΤΟ

Έξι μήνες μετά, στις 4 Ιανουαρίου 1930, δίνεται στο κινηματοθέατρο «Ιδαίον Άντρον» θεατρική παράσταση υπέρ του Αθλητικού Ομίλου Ατρόμητος. Είδαμε ότι ο Ατρόμητος

είχε αναδειχθεί πρωταθλητής Ρεθύμνης κατά το προηγούμενο έτος, αλλά φαίνεται πως αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Έτσι μια ομάδα νεαρών φίλων του σωματείου αποφάσισε να οργανώσει μια θεατρική παράσταση, τα έσοδα της οποίας θα πήγαιναν για την ενίσχυση της ομάδας. Το έργο που επιλέχτηκε ήταν «Η σκλάβα», δραματικό ειδύλλιο του Σπ. Περεσιάδη. Από μονόφυλλο, που σώθηκε και φυλάσσεται στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, μαθαίνουμε ότι η διανομή των ρόλων ήτ αν η εξής: Καπετάν Καλογραίας:  Γ. Τζανιδάκης, Ξάνθω: Ευστάθιος Κουμεντάς, ράπτης, Χρύσω: Γ. Χατζηκωνσταντίνου, Θάνος: Ανδρέας Πισκοπάκης, Βλάσης: Ανδρέας Κλάδος, ποδοσφαιριστής αρχηγός της ομάδας, Θύμιος: Κωστής Παπαδάκις, δημοσιογράφος, Μαλάμω: Νικόλαος Βαρδαμίδης, ποδοσφαιριστής της ομάδας.

Βλέπουμε ότι όλους τους ρόλους, ακόμη και τους γυναικείους, υποδύθηκαν άνδρες, προφανώς επειδή τα ήθη δεν επέτρεπαν στις γυ

ναίκες να ανέβουν στο θεατρικό σανίδι. Πάντως η εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρησις» στο φύλλο της επομένης της παράστασης γράφει ότι εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα της 6/9/2018, σελ. 18)

---

[1] Ήταν πατέρας του γνωστού σκηνοθέτη Φώτη Μεσθεναίου, ο οποίος γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1931.

[2] Κρητική Επιθεώρησις, φ. 981/14-12-1929.

[3] Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός μηχανικού Κωστής Μυρ. Παπαδάκις έπεσε στο Νεστόριο Καστοριάς στις 4/11/1940 και ήταν πρώτος νεκρός δημοσιογράφος του έπους του ’40. Στο όνομά του έχει δοθεί δρόμος στο Ρέθυμνο και η  προτομή του υπήρχε στο πάρκο της πλατείας Νομαρχίας πριν τη διαμόρφωσή της. Ήταν αδελφός του συγγραφέα, δικηγόρου, και επί σειρά ετών προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Ρεθύμνης Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκι.

[4] Κρητική Επιθεώρησις, φ. 982/25-12-1929

[5] Κρητική Επιθεώρησις, φ. 959/30-6-1929.

[6] Η πλατεία, που αναφέρεται κατά καιρούς με διάφορα ονόματα, ονομαζόταν και Πλατεία Δικαστηρίων επειδή στον πάνω όροφο της βόρειας πτέρυγας του νομαρχιακού μεγάρου, στεγαζόταν τα δικαστήρια.