ΠΑΛΑΙΪΝΕΣ ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ευγενίας Ζαμπετάκη

Παλαιϊνές Κρητικές Κουβέντες

Η προσπάθεια διατήρησης των τοπικών γλωσσικών ιδιωμάτων μοιάζει όλο και περισσότερο με ματαιοπονία. Η ευκολία επικοινωνίας με όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου επηρεάζει ασυνείδητα τον τρόπο έκφρασης και οδηγεί σε μια ομοιομορφία την οποία επιβάλλει η ανάγκη αλληλοκατανόησης. Έτσι βλέπουμε τους νέους να έχουν δικούς τους κώδικες επικοινωνίας και να απομακρύνονται από τις πατροπαράδοτες φόρμες τόσο στη γλώσσα όσο και γενικότερα στον τρόπο ζωής.

Και στην Κρήτη παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο, αν και σε μικρότερη έκταση και με αρκετά βραδύτερο ρυθμό.  Αιτία η αναγέννηση της μαντινάδας και η ενασχόληση μεγάλου μέρους της κρητικής νεολαίας με την μουσική και τους χορούς της Κρήτης. Τον κίνδυνο της σταδιακής αποδυνάμωσης του κρητικού γλωσσικού ιδιώματος έχουν επισημάνει από παλιά πολλοί διακεκριμένοι κρητικοί, γλωσσολόγοι και μη και προσπάθησαν να τον αποτρέψουν ή τουλάχιστον να τον καθυστερήσουν. Μου έρχονται αβίαστα στο μυαλό οι λεξικογράφοι του κρητικού ιδιώματος, όπως ο Γ. Πάγκαλος, ο Μανώλης Πιτυκάκης, ο Αντώνης Ξανθινάκης, οι γλωσσολόγοι  Γ.Ν. Χατζιδάκις, Νίκος Κοντοσόπουλος (παρότι μη κρητικός) Χριστόφορος Χαραλαμπάκης κ.ά. Επίσης στον αγώνα για τη διάσωση της κρητικής διαλέκτου εξέχουσα θέση κατέχει ο Ρεθεμνιώτης γιατρός Μιχάλης Καυκαλάς με πολλά δημοσιεύματα γύρω από αυτό το θέμα.  

Στο λογοτεχνικό πεδίο έχουμε πάμπολλα παραδείγματα γραφής στο κρητικό ιδίωμα με πρώτους διδάξαντες τον Ιωάννη Κονδυλάκη και ακολούθως τον Ευάγγελο Φωτάκη, που με το ψευδώνυμο Ανεζηνιό από τ’ Ακτούντα δημοσίευσε το 1933 το βιβλίο Κρητικές κουβέντες του Ανεζηνιού γραμμένο στην κρητική διάλεκτο. Το παράδειγμά του ακολούθησαν πολλοί. Αναφέρω ενδεικτικά τον σπουδαίο Κωστή Φραγκούλη, τον Γεώργιο Ψυχουντάκη από την Ασή Γωνιά, που έφερε σε πέρας τον τιτάνιο άθλο να μεταγράψει σε δεκαπεντασύλλαβο στην κρητική διάλεκτο την Οδύσσεια και την Ιλιάδα του Ομήρου, τον Γιάννη Πλατύρραχο, τον Μιχάλη Πριναράκη και άλλους πολλούς που αυτή τη στιγμή δεν μου έρχονται στο μυαλό. 

Πιο πρόσφατο παράδειγμα στη χορεία όσων ασχολήθηκαν ή ασχολούνται με την κρητική γλώσσα η κ. Ευγενία Σπαντιδάκη-Ζαμπέτάκη. Εξέδωσε προ ολίγων ημερών, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, βιβλίο 268 σελίδων με τίτλο: Παλαιϊνές Κρητικές Κουβέντες. Η κ. Ευγενία από χρόνια ασχολείται με αυτό το είδος γραφής και έχει δημοσιεύσει στον τοπικό Τύπο αρκετά κείμενα γραμμένα στο Ρεθεμνιώτικο γλωσσικό ιδίωμα. Το βιβλίο περιέχει 49 τέτοια κείμενα, που η ίδια τα ονομάζει διηγήματα. Παραθέτω ορισμένους τίτλους των διηγημάτων αυτών για να αντιληφθεί ο αναγνώστης περί τίνος πρόκειται: Βρυκόλακες, καταχανάδες, τελώνια • Δεσίματα και Μαϊκά • Δριμές • Εκόπιασενε η πρώτη τηλεόραση στο χωριό • Εφαντάχτηκενε το Δασκάλι • Η βερεμαρέ • Η βιστηρέ • Η φρισκοκεφαλή κ.ά.

Η συμβολή του βιβλίου δεν περιορίζεται στην προσπάθεια διάσωσης της κρητικής διαλέκτου, την οποία η κ. Ευγενία κατέχει απόλυτα, αλλά μέσα από πραγματικές βιωματικές ιστορίες διασώζει και σκηνές της κρητικής παράδοσης, οι οποίες έχουν πλέον χαθεί. Ηθογραφίες με σκηνές από τον τρόπο ζωής, των κατοίκων της κρητικής υπαίθρου των περασμένων χρόνων. Το βιβλίο, για όσους δεν κατέχουν την κρητική διάλεκτο, περιλαμβάνει στο τέλος γλωσσάρι 42 σελίδων!

Ευχαριστούμε την κ. Ευγενία για το βιβλίο, το οποίο είμαστε σίγουροι ότι προσέθεσε ένα λιθαράκι αρκετά μεγάλο στο οικοδόμημα που λέγεται προσπάθεια διάσωσης της κρητικής διαλέκτου.

Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρέθεμνος την 29 Ιουνίου 2019)