ΤΙΤΟΣ ΠΕΤΥΧΑΚΗΣ (Μέρος Β΄)

Τίτος Πετυχάκης

H δεύτερη και τρίτη δημαρχιακή του θητεία

(1929−1941)

 Σε προηγούμενο δημοσίευμά μας (εφημ. Ρέθεμνος 18-10-2019 και στο https://rethymniates.blogspot.com/2019/12/1.html) αναφερθήκαμε στην πρώτη δημαρχιακή θητεία (25-10-1925 έως 3-8-1929) του Τίτου Πετυχάκη και στις εκλογές της 25^ης Οκτωβρίου 1925.

Ο Τίτος Πετυχἀκης 

σε φωτογραφία του 1945.

Στο παρόν δημοσίευμα θα αναφερθούμε στη δεύτερη δημαρχιακή του περίοδο, που καλύπτει το διάστημα από τον Αύγουστο του 1929 μέχρι τον Ιούνιο του 1941.

Αφού, κατά γενική ομολογία, ο Τίτος Πετυχάκης είχε μια επιτυχημένη δημαρχιακή θητεία στο Δήμο Ρεθύμνης, ήλθε η στιγμή να διενεργηθούν πανελληνίως νέες δημοτικές εκλογές, που προσδιορίστηκαν για τις 4 Αυγούστου 1929.

Οι εκλογές της 4^ης  Αυγούστου 1929.

Σε λιγότερο από ένα μήνα πριν τις εκλογές, και συγκεκριμένα στις 14 Ιουλίου, η εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρησις» επισημαίνει την παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος, τόσο από την πλευρά του Ρεθεμνιώτικου λαού όσο και από την πλευρά υποψηφιοτήτων για το δημοτικό συμβούλιο και για το αξίωμα του δημάρχου. Ο μόνος που από την πρώτη στιγμή εκδήλωσε την πρόθεσή του να είναι υποψήφιος δήμαρχος ήταν ο Τίτος Πετυχάκης (Εικ. 1).

Στις 20 Ιουλίου ανακηρύσσονται οι υποψήφιοι από το Πρωτοδικείο Ρεθύμνης.

Ο μόνος υποψήφιος δήμαρχος είναι ο Τίτος Πετυχάκης. Σε επίπεδο δημοτικών συμβούλων συγκροτούνται δυο συνδυασμοί. Αυτός που πλαισιώνει τον Τίτο Πετυχάκη (Εικ. 2) και ένας άλλος χωρίς κάποιον επικεφαλής. Γενικά μπορεί να παρατηρήσει κανείς πως από αυτές τις εκλογές λείπει η πόλωση και η πολιτική αντιπαράθεση. Άλλωστε και στους δύο συνδυασμούς υπάρχουν πρόσωπα όλων των πολιτικών αποχρώσεων. Η μόνη αντιπαράθεση –και αυτή όχι υψηλών τόνων– επικεντρώνεται στην προσπάθεια προσέλκυσης των προσφύγων ψηφοφόρων, που συγκροτούν ένα σημαντικό κομμάτι του εκλογικού σώματος. Έτσι ανάμεσα στους υποψηφίους δημοτικούς συμβούλους βλέπουμε ονόματα προσφύγων όπως: Μιχαήλ Ευκλείδης, Νικόλαος Καράβας, Ιωάννης Μυτιληναίος ή Βαλασσαρίδης, Παναγιώτης Σιμσίρης και Ιωάννης Σκαρβέλης.

Όπως ήταν φυσικό και αναμενόμενο δήμαρχος εκλέχτηκε ο μοναδικός υποψήφιος Τίτος Πετυχάκης. Από τους δημοτικούς συμβούλους εξέλεξε 12 επί συνόλου 18. Πάρεδροι εκλέχτηκαν οι Αναστάσιος Παπαδουράκης, Γ. Γιουλούντας και Εμμ. Στεφανάκης (Εικ. 3).

Το έργο της περιόδου 1929−1934

Σε όλη σχεδόν αυτήν τη δημαρχιακή θητεία του Τ. Πετυχάκη, δηλαδή από τον Αύγουστο του 1929 μέχρι τον Φλεβάρη του 1934, στην πρωθυπουργία της χώρας βρίσκεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος και κατά συνέπεια ο Πετυχάκης, ως ακραιφνής βενιζελικός δεν έχει ιδιαίτερα προβλήματα στην άσκηση των καθηκόντων του από την πλευρά του κεντρικού κράτους. Αλλά και σε τοπικό επίπεδο τόσο η πλειονότητα των δημοτών όσο και ο τοπικός τύπος τηρούν μιαν ευνοϊκή στάση απέναντί του. Ακόμη και η εφημερίδα «Βήμα» του Λυκούργου Καφφάτου, που κατά την περίοδο του Διχασμού και της Μικρασιατικής Εκστρατείας κρατούσε μια σφόδρα αντιβενιζελική στάση, τώρα φαίνεται να αποδέχεται και να στηρίζει τον εκλεκτό του Βενιζέλου Τ. Πετυχάκη. Γράφει συγκεκριμένα στις 31 Δεκέμβρη 1930 τα εξής εγκωμιαστικά αναφερόμενος στην αναδάσωση του λόφου του Ευληγιά: …Διότι ἀληθῶς ὁ κ. Τῖτος Πετυχάκης ἀποτελεῖ φαινόμενον ἀεικινησίας, εὐσυνειδησίας καί δραστηριότητος, ἀρετῶν αἵτινες ἐν συνδυασμῷ μέ τήν γνῶσιν τῶν ἐλλείψεων καί τῶν ἀναγκών τῆς πόλεως κατέστησαν τόσον ἐπωφελῆ διά τόν Δῆμον τήν δρᾶσιν αὐτοῦ.

Όλα τα επί μέρους έργα μιας δημαρχιακής θητείας δεν μπορούν να αναφερθούν αναλυτικά σε ένα κείμενο, όπως αυτό εδώ. Έτσι υποχρεωτικά θα γίνει μια επιλεκτική αναφορά με βάση τον απολογισμό του έργου του, όπως συντάχθηκε από τον ίδιο τον Τ. Πετυχάκη τον Οκτώβρη του 1936:

1.      Διανοίχτηκαν και ασφαλτοστρώθηκαν νέοι δρόμοι, που σήμερα αποτελούν βασικές αρτηρίες της νέας πόλης του Ρεθύμνου.

2.      Κατασκευάστηκε και συμπληρώθηκε το δίκτυο των υπονόμων της πόλης.

3.      Επεκτάθηκε το δίκτυο ύδρευσης της πόλης και επισκευάστηκε η δεξαμενή ύδρευσης.

4.      Στον Δημοτικό Κήπο δημιουργήθηκαν φυτώρια απ’ όπου οι πολίτες προμηθεύονταν ετησίως περίπου 50.000 δενδρύλλια, έργο για το οποίο ο Δήμος βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών με χρηματικό έπαθλο 10.000 δραχμών. Τον Δημοτικό Κήπο επισκέφθηκε ο Ελ. Βενιζέλος κατά την επίσκεψή του στο Ρέθυμνο στις 20 Ιανουαρίου 1935 (Εικ. 4).

5.      Αναδασώθηκαν οι λόφοι νότια της πόλης με 30.000 πεύκα και σε έκταση περίπου χιλίων στρεμμάτων.

Αεροφωτογραφία της αποθήκης καυσί-

μων του Δήμου. Ο Τ. Πετυχάκης γράφει

 ότι είχε έξι δεξαμενές από μπετόν και 

απ’  έξω μικρή κατοικία για τον φύλακα.

6.      Χτίστηκε αποθήκη εύφλεκτων υλών στις δυτικές παρυφές της Φορτέτζας, κάτω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα (Εικ. 5).

7.      Παραχωρήθηκαν δημοτικά οικόπεδα για ανέγερση σχολείων. Συγκεκριμένα για το Γυμνάσιο Θηλέων (σήμερα 3^ο Γυμνάσιο και Λύκειο), για το Γυμνάσιο Αρρένων (σήμερα 1^ο Λύκειο, γνωστό και ως Πολυκλαδικό), για το 2^ο Δημοτικό (Καμαράκι), για το 3^ο Δημοτικό (Σωχώρα), για το Ορφανοτροφείο (σήμερα Μουσικό Σχολείο). Επίσης παραχωρήθηκε οικόπεδο για την κατασκευή απολυμαντηρίου (Εικ. 6) και παλαιά κτίσματα για τη στέγαση των φυλακών και του αρχαιολογικού μουσείου (Λότζια).

8.      Έγινε με επιτυχία ο εορτασμός της εκατονταετηρίδας από τη μεγάλη Ελληνική  Επανάσταση και καθιερώθηκε ο εορτασμός της επετείου της ολοκαύτωσης του Αρκαδίου την 8^η Νοεμβρίου.

Το Απολυμαντήριο ή Κλίβανος χτίστηκε
από το τοπικό τμήμα του Ερυθρού Σταυρού,
του οποίου πρόεδρος ήταν ο γιατρός Θεμ.
Μοάτσος, σε οικόπεδο που παραχώρησε ο
Δήμος Ρεθύμνης. Λειτούργησε ως απολυμαντήριο
επειδή τότε ήταν σε έξαρση η φυματίωση.
 Αργότερα ο χώρος λειτούργησε ως δημόσια λουτρά.

9.      Διαμορφώθηκε η πλατεία Αγνώστου Στρατιώτου και στήθηκε το ομώνυμο άγαλμα.

10.  Ανακαινίστηκε και αναδιοργανώθηκε το Δημοτικό Νοσοκομείο Ρεθύμνης, γνωστό και ως «Τσάρειο» Νοσοκομείο.

11.  Αγοράστηκε αυτοκίνητος καταβρεχτήρας εφοδιασμένος με πυροσβεστική αντλία.

12.  Επεκτάθηκε το δίκτυο ηλεκτροφωτισμού δύο χιλιόμετρα προς τα δυτικά της πόλης και τέσσερα χλμ. προς τα ανατολικά.

13.  Δημιουργήθηκαν δενδροστοιχίες κατά μήκος των οδών της πόλης.

Οι εκλογές της 11^ης  Φεβρουαρίου 1934.

Στις προηγούμενες δημοτικές εκλογές είδαμε ότι επικράτησε στο Ρέθυμνο ένα κλίμα ηρεμίας πρωτόγνωρο για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Το γεγονός ότι υπήρχε μόνο ένας υποψήφιος δήμαρχος απέτρεψε τις αντιπαραθέσεις και τη δημιουργία κλίματος έντασης.

Αντίθετα στις εκλογές της 11^ης Φεβρουαρίου 1934 επικράτησε μεγάλη οξύτητα και κλίμα ακραίας πόλωσης μεταξύ των δύο εφημερίδων του Ρεθύμνου, της «Κρητικής Επιθεώρησης» της οικογένειας Καλαϊτζάκη και του «Τύπου» του Μάνου Τσάκωνα. Και οι δυο εφημερίδες ήταν βενιζελικές, αφού οι εκδότες τους είχαν στενές σχέσεις με τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Παρότι όμως ανήκαν στην ίδια παράταξη ο εκδότης του «Τύπου» Μάνος Τσάκωνας δεν μπορούσε να δεχτεί την επανάληψη του φαινομένου των εκλογών του 1929, δηλαδή του ενός μόνο υποψηφίου δημάρχου και μάλιστα του ίδιου, δηλαδή του Τίτου Πετυχάκη. Έτσι άρχισε μια μεγάλη προσπάθεια εύρεσης δευτέρου υποψηφίου, που θα αντιπαρατίθετο στον Τίτο Πετυχάκη. Η προσπάθεια ευδοκίμησε όταν πείσθηκε ο γιατρός Σταμάτης Ρολόγης να υποβάλει υποψηφιότητα για δήμαρχος. Τότε η αντιπαράθεση έγινε ακόμη οξύτερη και η προσπάθεια και των δύο επικεντρώθηκε στο να εξασφαλίσουν το χρίσμα από τον ίδιο τον Βενιζέλο. Έτσι ο Βενιζέλος, αναγκάστηκε να στείλει τηλεγράφημα στήριξης του Πετυχάκη, όμως ένα «εν τούτοις» που υπήρχε στο κείμενο του τηλεγραφήματος, επέτρεψε στον Τσά-κωνα και στην εφημερίδα του να το ερμηνεύσουν ως δήλωση ίσων αποστάσεων (Εικ. 7).

Κατά συνέπεια ο καυγάς μεταξύ των δύο εφημερίδων συνεχίστηκε αμείωτος μέχρι που τη λύση έδωσε η παραίτηση του Σταμάτη Ρολόγη, παραίτηση που είναι προφανές ότι υπεδείχθη άνωθεν (Βενιζέλος). Έτσι επανήλθε η ηρεμία και ο αγώνας περιορίστηκε στην ψηφοθηρία μεταξύ των υποψηφίων δημοτικών συμβούλων. Στις εκλογές, εκτός από το ψηφοδέλτιο του Τ. Πετυχάκη (Εικ.8), συμμετείχαν με δικό τους ψηφοδέλτιο και οι επαγγελματικές τάξεις με τους εκπροσώπους τους (Εικ. 9).

Οι εκλογές αυτές, οι οποίες έλαβαν χώρα στις 11 Φεβρουαρίου του 1934, ήταν οι τελευταίες δημοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στην Ελλάδα πριν από την έναρξη του 2^ου παγκοσμίου πολέμου κι αυτό γιατί λίγο αργότερα στη χώρα επιβλήθηκε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, η οποία κατάργησε τον κοινοβουλευτισμό και κατά συνέπεια τις εκλογές (Εικ. 10).

Οι δημοτικές εκλογές του 1934 παρουσίασαν την καινοτομία ότι σε αυτές, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, δόθηκε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, υπό την προϋπόθεση όμως να έχουν συμπληρώσει το 30^ο έτος της ηλικίας τους και να είναι απόφοιτες τουλάχιστον του δημοτικού σχολείου.

Στο Ρέθυμνο δικαίωμα ψήφου απέκτησαν τριακόσιες γυναίκες, αλλά πόσες ψήφισαν είναι ένα ερώτημα, δεδομένου ότι ελάχιστες από τις δικαιούμενες να ψηφίσουν προσήλθαν στις κάλπες, λόγω κυρίως, κοινωνικών προκαταλήψεων και του γενικότερου κλίματος που είχε πανελληνίως επικρατήσει κατά της ψήφου των γυναικών.  Μάλιστα είναι χαρακτηριστική του κλίματος της εποχής η πεισματική άρνηση της ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη να ψηφίσει λέγοντας εκείνο το παροιμιώδες και εξωφρενικό πως «ψηφίζουν μόνο οι άσχημες ή όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά»!

Επίσκεψη του βασιλιά Γεώργιου
στον Δημοτικό Κήπο στις 9-3-1937.

Εκτός από τον Τίτο Πετυχάκη που εξελέγη δήμαρχος ως μοναδικός υποψήφιος, εξελέγη, επίσης χωρίς αντίπαλο, δημαρχιακός πάρεδρος ο Αριστείδης Ι. Παπαδάκης, έμπορος (Εικ. 11).

Το έργο της περιόδου 1934 – 1941.

Στο αρχείο του Τίτου Πετυχάκη διασώζεται δακτυλόγραφο κείμενο 15 σελίδων όπου απαριθμούνται με λεπτομέρεια τα δημοτικά έργα της περιόδου 1935 μέχρι την 1η Ιουνίου 1941. Εδώ καταγράφουμε περιληπτικά τα σημαντικότερα έργα που αναφέρονται στο 15σέλιδο κείμενο που προαναφέρθηκε:

1.      Εκπονήθηκε το Σχέδιο Πόλεως Ρεθύμνης, που έκτοτε εφαρμόζεται μέχρι σήμερα.

2.      Διανοίχτηκαν πολλοί νέοι δρόμοι όπως (Αναφέρονται εδώ με τα σημερινά τους ονόματα): Η οδός Γιαμπουδάκη από τον Άγνωστο μέχρι το ρέμα Συνατσάκη, η οδός Ηλιακάκη δυτικά του Κήπου, η οδός 44^ου Συντάγματος, η οδός Κυρίλλου Λουκάρεως μέχρι το Ορφανοτροφείο, η οδός Κουμουνδούρου και η οδός Μοάτσου μέχρι το σημερινό Ταχυδρομείο. Στην παλιά πόλη η οδός Ιουλίας Πετυχάκη, η οδός Σαλαμίνος και η οδός Τσαγρή.

3.      Χαράχτηκε ο γνωστός μας σήμερα περιφερειακός.

4.      Έγιναν πολλές διαπλατύνσεις δρόμων και της πλατείας του Άγνωστου Στρατιώτη.

5.      Αγοράστηκε το οικόπεδο, όπου σήμερα είναι χτισμένο το Δημαρχείο της πόλης.

6.      Κατασκευάστηκαν πλήθος υπονόμων για τα λύματα και για τα όμβρια.

7.      Κατασκευάστηκαν τρία δημόσια ουρητήρια, τα δύο από τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα.

8.      Το 1938/1939 ανακαινίστηκαν πλήρως τα δημοτικά σφαγεία.

9.      Γκρεμίστηκαν περί τα τριάντα κιόσκια επειδή κρίθηκαν ετοιμόρροπα.

10.  Προστέθηκε το νερό της πηγής του Κουμπέ στο δίκτυο ύδρευσης της πόλης.

11.  Συγκροτήθηκε Φιλαρμονική κυρίως με παιδιά του Ορφανοτροφείου και έγινε προμήθεια εξ Ιταλίας όλων των απαιτούμενων μουσικών οργάνων.

12.  Συνδέθηκαν με την πόλη με αμαξιτές οδούς τα χωριά: Γάλλου, Μικρά Ανώγεια, Ιρφάν και Ρισβάν Μετόχι, Ξηρό Χωριό και Γιαννούδι.

Πέρα από τα ανωτέρω έγιναν και πολλά μικρότερα έργα, που δεν μπορούν να αναφερθούν εδώ λόγω χώρου.

Ευθύς μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Γερμανούς ο Πετυχάκης απολύθηκε από τη θέση του δημάρχου στις 11 Ιουνίου 1941, επειδή προφανώς οι Γερμανοί διέβλεπαν ότι δεν θα ήταν ένας υπάκουος και συνεργάσιμος δήμαρχος. Στη θέση του διόρισαν τον μετέπειτα κατοχικό νομάρχη Στυλιανό Μαρκιανό.

Για το υπόλοιπο της δημαρχιακής του παρουσίας, μέχρι το 1950, θα ακολουθήσει άλλο δημοσίευμα.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Ρέθεμνος φ. 1007/21-3-2020)