Η ΠΑΛΙΑ ΓΕΦΥΡΑ ΠΛΑΤΑΝΕ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ

Η Παλιά Καμάρα του Πλατανέ

Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Θέλω να συγχαρώ τον Μανούσο Κλάδο για την ανάδειξη του προβλήματος της παλιάς γέφυρας του Πλατανιά. Απ' ότι φαίνεται στο κείμενο και στις φωτογραφίες του δημοσιεύματό του στα Ρ.Ν. της 24ης Ιουλίου 2014, το πρόβλημα έχει φτάσει στο απροχώρητο. Η κατάρρευση της γέφυρας είναι θέμα λίγου χρόνου. Όταν συμβεί θα κλαίμε σαν τις μωρές παρθένες προ των ερειπίων, όπως συνέβη και με την πρόσφατη κατάρρευση στου Πίκρη. Μπορεί να περνάμε χαλεπούς καιρούς και η εξεύρεση κονδυλίων να είναι δύσκολη, όμως είναι αναγκαία η ιεράρχηση τω

ν αναγκών και η πρόταξη  εκείνων που δεν παίρνουν αναβολή. Και επειδή το Υπουργείο Πολιτισμού βλέπει από απόσταση τα πράγματα καλό είναι να ενδιαφερθούν οι τοπικοί φορείς θεσμικοί και μη.

Για τη γέφυρα του Πλατανιά (Πλατανέ για τους παλαιότερους) ή την Παλιά Καμάρα για τους ακόμη παλαιότερους, έχουμε αρκετά στοιχεία που τα οφείλουμε στον Ιταλό αρχαιολόγο Giuseppe Gerola (1877-1938), ο οποίος στάλθηκε το 1900 στην Κρήτη  με εντολή να μελετήσει, φωτογραφήσει και καταγράψει τα ενετικά μνημεία της Κρήτης, πριν καταστραφούν από το χρόνο. Ο Gerola έμεινε στην Κρήτη δυο χρόνια και στο διάστημα αυτό κατέγραψε και φωτογράφησε εκατοντάδες μνημεία, όχι μόνο της βενετικής αλλά και της βυζαντινής περιόδου. Το υλικό που συγκέντρωσε δημοσιεύθηκε σε πέντε ογκώδεις τόμους[i]. Η Κρήτη του οφείλει πολλά.

Το πόσο προνοητικοί ήταν οι εμπνευστές αυτής της αποστολής φαίνεται όταν συγκρίνουμε συγκεκριμένα μνημεία με τη σημερινή τους μορφή και με τη μορφή που τα κατέγραψε ο φωτογραφικός φακός του Gerola. Διαπιστώνουμε με λύπη ότι πολλά έφτασαν στις μέρες μας έχοντας υποστεί μεγάλες φθορές και αλλοιώσεις, πολλά όμως δεν έφτασαν καθόλου και γνωρίζουμε την ύπαρξή τους μόνο χάρη στις φωτογραφίες του Gerola.

Στην περίπτωση της γέφυρας του Πλατανιά η φωτογραφία του Gerola (Φωτ. 1) δείχνει τη γέφυρα με ένα μεγάλο τόξο, ενώ αργότερα προστέθηκαν δυτικά άλλα δυο μικρότερα ανακουφιστικά τόξα (Φωτ. 2).

Στο βιβλίο του Αριστόδημου Χατζηδάκη και της Ζωής Εύδου για τα γεφύρια του νομού Ρεθύμνου αναφέρεται ότι αυτά τα τόξα θα πρέπει να ανοίχτηκαν αργότερα, αφού και η τεχνοτροπία κατασκευής τους είναι διαφορετική από αυτήν του κυρίως τόξου, αλλά και δεν διακρίνονται στη φωτογραφία του Gerola[ii].

Έχοντας τη συνήθεια να ξεφυλλίζω παλιές εφημερίδες, ιδιαίτερα τώρα που μπορούμε αυτό να το κάνουμε από το σπίτι μας, συνάντησα τυχαία ένα δημοσίευμα που μας δίνει απάντηση στο ερώτημα πότε προστέθηκαν τα δυο ανακουφιστικά τόξα στη γέφυρα. Ο Υποστράτηγος Γεώργιος Γιουλούντας, ο οποίος καταγόταν από το γειτονικό Γιαννούδι, αναφέρει στο εν λόγω δημοσίευμα ότι όταν το 1908 υπηρετούσε στα Χανιά ως Φρούραρχος της Κρητικής Βουλής παρακάλεσε τον Πρόεδρό της Α. Μιχελιδάκη και τον Υπουργό Εσωτερικών Χ. Πωλογεώργη να ενδιαφερθώσι προς διάσωσιν της ιστορικής γεφύρας η οποία έχει εκσκαφή επικινδύνως υπό του ρεύματος κατά την αριστεράν βάσιν της αναφανέντων των ογκολίθων της θεμελιώσεώς της[iii]. Σε λιγότερο από ένα μήνα ο Νομομηχανικός Ρεθύμνης έλαβε εντολή να μελετήσει το πρόβλημα και να εισηγηθεί λύση. Πράγματι εισηγήθηκε εκτός από την επισκευή των θεμελίων την προσθήκη και δύο μικρότερων τόξων συνολικού προϋπολογισμού 12.000 δραχμών. Το έργο εκτελέστηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα και αποτράπηκε η κατάρρευση της γέφυρας. Τις πληροφορίες του στρατηγού Γιουλούντα επιβεβαιώνει η δημοσίευση της σχετικής προκήρυξης του έργου στην Επίσημη Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας[iv].

Ο Gerola διέσωσε και άλλες πληροφορίες για τη γέφυρα. Στην κορυφή του βόρειου μετώπου υπήρχε εντοιχισμένη επιγραφή, την οποία ο Gerola ανέγνωσε κατά το μεγαλύτερό της μέρος, ως  εξής: ΑΦΠΒ, μιν (Αυ)γού(στ)ου ΚΗ' (δ)ιά κόπου και ... κυρου ... ιερομο(νάχου) ... και της συνοδίας  αυτού, εκτήσθι υ παρούσα γεόφυρος (Φωτ. 3). Σήμερα  η πέτρα με την επιγραφή είναι στη θέση της, αλλά είναι αδύνατο να διαβαστεί οτιδήποτε λόγω  φθοράς. Από την επιγραφή αντλούμε την πληροφορία ότι η γέφυρα χτίστηκε τον Αύγουστο του 1582 από τους τους μοναχούς κάποιου μοναστηριού, που ο Gerola πιθανολογεί ότι ήταν του Αρσανίου, αφού αυτό είναι το πλησιέστερο στη γέφυρα. Αριστερά της επιγραφής υπάρχουν δυο οικόσημα, που και αυτά σήμερα είναι μη αναγνωρίσιμα, τα οποία ο Gerola αποτύπωσε σχεδιαστικά στο βιβλίο του χωρίς να μας λέει σε ποιες οικογένειες ανήκαν (Φωτ. 4).

Κλείνοντας το μικρό αυτό δημοσίευμα εκφράζω την ευχή οι αρμόδιοι να δράσουν με την ίδια ταχύτητα και αποτελεσματικότητα που έδρασαν οι ομόλογοί τους επί Κρητικής Πολιτείας.

 (Δημοσιεύθηκε στα Ρεθεμνιώτικα Νέα, φ. 11321/30-7-2014 χωρίς τις υποσημειώσεις).

[ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ]

Η νέα γέφυρα

Η βενετσιάνικη γέφυρα λειτουργούσε μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα Το 1882 η Γενική Διοίκηση Κρήτης με διοικητή τον Ιωάννη Φωτιάδη πασά αποφάσισε την κατασκευή νέας γέφυρα και η σχετική διακήρυξη προέβλεπε με όλες τις λεπτομέρειες τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά (Νέος Ραδάμανθυς φ.73/24-7-1882). Δυο χρόνια αργότερα η γέφυρα είχε αποπερατωθεί, όπως μαθαίνουμε από την εφημερίδα Αρκάδιον (φ. 5-10-1884), που επαινεί το έργο. Παρά τα επαινετικά λόγια του Αρκαδίου η γέφυρα άντεξε μόλις είκοσι χρόνια. Στις αρχές Οκτωβρίου του 1905 παρασύρθηκε από τη δύναμη και τον μεγάλο όγκο του νερού που κατέβασε ο ποταμός (Επιθεώρησις, φ. 79/14-10-1905). Στη θέση της κατασκευάσθηκε –λόγω του επείγοντος του πράγματος– μια ξύλινη γέφυρα που όμως, παρά την προσωρινότητά της, έμελλε να μείνει στη θέση της μέχρι το 1921, οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά (Κρητική Επιθεώρησις φ. 582/21-9-1921). Δυστυχώς για τη συνέχεια δεν έχουμε πληροφορίες. Ίσως να επισκευάστηκε ή να κατασκευάστηκε νέα, που ίσως είναι η προηγούμενη της σημερινής.

---

[i]     Giuseppe Gerola, Monumenti Veneti nell' isola di Creta, 4 v., Venezia 1905-1932.

[ii]    Αριστόδημος Λ. Χατζηδάκης – Ζωή Ι. Εύδου, Τα λίθινα γεφύρια του νομού Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2003, σ. 29-34.

[iii]   Γεωργίου Γιουλούντα, Περί της μεσαιωνικής γεφύρας του χειμάρρου Πλατανέ, Κρητική Επιθεώρησις, φ. 4341/20-3-1960 κ.ε.

[iv]   Επίσημος Εφημερίς Κρητικής Πολιτείας, φ. 67/Γ/10-9-1908.