Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ ΣΤΑ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ

 ΣΤΑ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Τα Κρητολογικά Συνέδρια είναι ένας θεσμός επιτυχημένος, όπως δείχνει η μακροβιότητά του, αλλά και η πολυπληθής και ολοένα αυξανόμενη συμμετοχή σ’ αυτά επιστημόνων απ’ όλο τον κόσμο. Ξεκίνησαν το 1961 από το Ηράκλειο και γίνονται κάθε πέντε χρόνια, εκ περιτροπής, στις  πρωτεύουσες των τεσσάρων νομών της Κρήτης. Μέχρι σήμερα έχουν διοργανωθεί δώδεκα και το τελευταίο συνήλθε στο Ηράκλειο το 2016. Τα θέματα που παρουσιάζονται στα συνέδρια αυτά καλύπτουν όλο το φάσμα της επιστήμης, αρκεί το διαπραγματευόμενο θέμα να έχει σχέση με την Κρήτη. Έχουν πάρει μέρος σ’ αυτά χιλιάδες επιστήμονες και έχουν παρουσιαστεί ισάριθμες ανακοινώσεις, οι οποίες έχουν περιληφθεί στα Πεπραγμένα του συνεδρίου, τα οποία καταλαμβάνουν πολλές χιλιάδες σελίδων.

Ο Σταμάτης Αποστολάκης, σε διάστημα μιας εικοσαετίας, πήρε μέρος σε πέντε συνεχόμενα Κρητολογικά Συνέδρια με πρώτο το 6^ο, που έγινε στα Χανιά το 1986 και τελευταίο το 10^ο, που έγινε επίσης στα Χανιά το 2006. Σ’ αυτό του 1986 παρουσίασε την ανακοίνωση με τίτλο «Η Κρητική παράδοση στη ζωή και στο λόγο του Ελευθερίου Βενιζέλου». Όπως προκύπτει και από τον τίτλο της ανακοίνωσης, αυτή διαπραγματεύεται την επίδραση που είχε η κρητική παράδοση στις διάφορες εκφάνσεις της ζωής του Βενιζέλου. Έτσι, ύστερα από εκτεταμένη και κοπιαστική έρευνα ο συντάκτης της ανακοίνωσης βρήκε πλήθος αναφορών στις πράξεις και στους λόγους του Βενιζέλου σχετικές με την κρητική παράδοση. Βρήκε αναφορές σχετικές με τη κρητική ενδυμασία, την  υπόδηση, την κόμμωση, τον καλλωπισμό και τη διατροφή. Στον κοινωνικό βίο βρήκε  στοιχεία για τη γέννηση, τη βάπτιση, τον παιδικό βίο, τον γάμο και το πένθος. Βρήκε επίσης αναφορές στη δημοτική ποίηση, τη μουσική και  τους λαϊκούς χορούς της Κρήτης. Τέλος, στο επίπεδο της γλώσσας, εντόπισε πλήθος ιδιωματικών λέξεων και φράσεων (στον προφορικό και γραπτό λόγο του Βενιζέλου), όταν απευθύνεται στους συμπατριώτες του Κρητικούς, ώστε αβίαστα να προκύπτει το συμπέρασμα πως η Κρητική Πα­ράδοση είναι παρούσα στη ζωή και στο λόγο του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Στο επόμενο 7^ο Κρητολογικό Συνέδριο, που έγινε στο Ρέθυμνο στο τέλος Αυγούστου του 1991, ο Σταμάτης Αποστολάκης πήρε μέρος με την ανακοίνωση: «Η "ζωντανή" κρητική ιστορική λαϊκή μούσα για τη Μάχη και την Αντίσταση του Νησιού». Σ’ αυτό το συνέδριο γνώρισα για πρώτη φορά τον Σταμάτη. Από την πρώτη στιγμή μου έκανε εντύπωση η καθαρή ματιά του και το ανυπόκριτο γέλιο του. Ένιωθες αμέσως μιαν οικειότητα απέναντί του, σαν να γνωριζόσαστε χρόνια. Αυτές οι πρώτες μου εντυπώσεις όχι μόνο δεν διαψεύστηκαν όλα αυτά τα χρόνια που πέρασαν, αλλά συμπληρώθηκαν και από πολλά άλλα χαρίσματα του τιμώμενου.

Στην εισήγησή του, λοιπόν στο 7^ο ο Σταμάτης Αποστολάκης αφού παραθέτει τα τεκμήρια της έρευνάς του καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κρητική ιστορική λαϊκή μούσα, εμπνευσμένη από τη Μάχη και την Αντίσταση της Κρήτης είναι ζωντανή και τραγουδιέται μέσα κι έξω από το νησί. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο τραγούδι: Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη.

Το 1996 το 8^ο Κρητολογικό Συνέδριο έγινε στο Ηράκλειο και ο Σταμάτης Αποστολάκης πήρε μέρος σ’ αυτό με την ανακοίνωση: «Ειδήσεις περί του αγροτοποιμενικού βίου στο δημοτικό τραγούδι της Κρήτης».

Εδώ, μέσα από την παράθεση πολλών αποσπασμάτων κρητικών δημοτικών τραγουδιών, αντλούνται πληροφορίες σχετικές με τον αγροτικό και ποιμενικό βίο της Κρήτης των παλαιών χρόνων. Σήμερα μπορεί να διατηρούνται κάποια ψήγματα αυτής της παράδοσης, κυρίως στον κτηνοτροφικό τομέα, όμως το μεγαλύτερό μέρος της έχει χαθεί. Στον τομέα της γεωργίας εντοπίζονται πολλές πληροφορίες σχετικές με καλλιεργούμενα τα χωράφια, τα οργώματα, τους σπόρους και τη σπορά, τον θερισμό, το αλώνισμα και το λίχνισμα, την άλεση, τη μέτρηση και την αποθήκευση της σοδειάς κλπ.

Στον κτηνοτροφικό τομέα απαντώνται περισσότερες πληροφορίες σχετικές  με τους βοσκότοπους, τα χειμαδιά, τους βοσκούς και τη βοσκική, τις μάντρες και τα αιγοπρόβατα, την τυροκομική, αλλά και τη μάστιγα, που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή τη ζωοκλοπή.

            Στο επόμενο 9^ο Κρητολογικό Συνέδριο, που έγινε αρχές Οκτωβρίου 2001 στην Ελούντα Λασιθίου, ο Σταμάτης Αποστολάκης θεώρησε ότι έπρεπε να ανακοινώσει ένα θέμα σχετικό με το Λασίθι, αφού ήταν ο νομός που οργάνωνε το συνέδριο. Έτσι επέλεξε να παρουσιάσει ένα ανέκδοτο έμμετρο στιχούργημα 428 15σύλαβων στίχων για τον Εμμανουήλ Φουνταλίδη, αρχηγό Σητείας κατά την επανάσταση του 1897-1898. Το χειρόγραφο του ποιήματος αυτού φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, όπου το είχε εντοπίσει πριν από χρόνια ο Σταμάτης και θεώρησε ότι ήταν μια ευκαιρία να το παρουσιάσει στο συνέδριο. Πέρα από την αποκατάσταση και πλήρη παρουσίαση του ποιήματος, αποδύθηκε σε μια εκτεταμένη και σε βάθος έρευνα τόσο για τον ήρωα του ποιήματος, όσο και για τον ποιητή. Για τον Μανωλάκη Φουνταλίδη μαθαίνουμε πως καταγόταν από το χωριό Άγιος Στέφανος Σητείας και διετέλεσε πληρεξούσιος της επαρχίας Σητείας το 1882, 1888, 1889 και 1895. Το 1897 εκλέχτηκε Γενικός Αρχηγός της Επαρχίας Σητείας, ενώ το 1901 και το 1903 βουλευτής Λασιθίου. Για τον ποιητή της ρίμας, που γράφτηκε το 1912, μαθαίνουμε ότι πρόκειται για τον Ιωάννη Μερτζάκη από το χωριό Μυρσίνη Σητείας. Όμως ο Σταμάτης Αποστολάκης υποστηρίζει  πως το όνομα του ποιητή είναι Μετζάκης και όχι Μερτζάκης, αφού στη Μυρσίνη, το χωριό του ποιητή, υπάρχουν Μετζάκηδες και όχι Μερτζάκηδες.

Το τελευταίο Κρητολογικό Συνέδριο, στο οποίο έλαβε μέρος ο Σταμάτης Αποστολάκης ήταν το 10^ο, το οποίο έγινε στα Χανιά αρχές του Οκτώβρη του 2006. Πήρε μέρος με την ανακοίνωση «Η σύγχρονη κρητική λαϊκή ρίμα μέσα από τον τοπικό Τύπο του νησιού». Γι αυτήν την ανακοίνωση έκανε έρευνα στον Τύπο των τεσσάρων νομών της Κρήτης, αλλά και σε κρητικά φύλλα των Αθηνών. Η έρευνα χρονικά κάλυψε μια περίοδο δέκα ετών από 1997 μέχρι το 2006. Σκοπός της έρευνας ήταν ο εντοπισμός και η συχνότητα δημοσιευμάτων σχετικών με αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη κρητική λαϊκή ρίμα. Το συμπέρασμα της έρευνας ήταν ότι οι εφημερίδες της περιόδου αυτής βρίθουν τέτοιων κειμένων, γεγονός που σημαίνει ότι η λαϊκή κρητική στιχουργία σε ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο βρίσκεται  μεγάλη άνθιση.

Τελειώνοντας και για να ευθυμήσουμε λίγο σας διαβάζω μια σατιρική ρίμα για τη νόσο των πτηνών (που θυμόμαστε όλοι), του συμπολίτη μας Σημισακογιώργη, την οποία αλίευσε ο Σταμάτης από την εφημερίδα Κρητική Επιθεώρηση σε φύλλο του Φλεβάρη του 2006:

Πουλιά μου διαβατάρικα στην Κρήτη σαν περνάτε,

αν είστε αρρωστάρικα να μη μας κουτσουλάτε.

Τσ' όρθες μας περιφράξαμε και είντα θα γενούμε,

απού μας κάνουν πείσματα κι αυγά μπλιο δεν γεννούνε.

Κι εγώ απού τον πέρναγα ξένοιαστα τον καιρό μου,

να βγάλω, δε μ’ αφήνουνε, όξω τον... πετεινό μου.

Κι εκείνος εβερέμιασε από τη στεναχώρια,

και θέτει απαρηγόρητος, από τσι όρθες, χώρια...

Μπορεί το Κρητολογικό Συνέδριο του 2006 να ήταν το τελευταίο που πήρε μέρος ο Σταμάτης Αποστολάκης, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι σταμάτησε να γράφει και να δημοσιεύει. Αντίθετα συνεχίζει μέχρι σήμερα την πλούσια πνευματική του παραγωγή, την οποία του ευχόμαστε να συνεχίσει για πολλά χρόνια ακόμη.

Ευχαριστώ.

(Το παραπάνω κείμενο διαβάστηκε στην εκδήλωση τιμής για τον Σταμάτη Αποστολάκη στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης στις 19/3/2018 και στη συνέχεια περιλήφθηκε στον τιμητικό τόμο Μα 'σα μυρίζει ο φρόνιμος βαρσάμια δε μυρίζουν : Εγκώμιον Σταμάτη Αποστολάκη, Πυξίδα της πόλης, Χανιά 2019).