ΡΕΜΑ ΚΑΜΑΡΑΚΙ:ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

ΤΟ… ΑΤΙΘΑΣΟ «ΚΑΜΑΡΑΚΙ»

ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

         Του Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου

Είναι γνωστό ότι το Ρέθυμνο ταλαιπωρείται από πλημμυρικά φαινόμενα κάθε φορά που συμβαίνουν ισχυρές νεροποντές. Μόνο τα τελευταία τριάντα χρόνια έχομε ζήσει 4 με 5 φορές αυτό το τρομερό φαινόμενο με τις ανυπολόγιστες καταστροφές του. Όλοι θυμόμαστε –οι παλαιότεροι τουλάχιστον– την οδό Αρκαδίου πλημμυρισμένη στις λάσπες να εμφανίζει εικόνα βομβαρδισμένου τοπίου. Καταστηματάρχες αλαφιασμένους να προσπαθούν να περισώσουν ότι μπορούν από τις περιουσίες τους και συνεργεία του Δήμου και της Πυροσβεστικής να προσπαθούν να περιορίσουν το κακό. Σε όλες τις περιπτώσεις ένας ήταν ο κύριος ένοχος των καταστροφών: Ο χείμαρρος «Καμαράκι».

Όμως μη θεωρήσει ο αναγνώστης ότι τέτοιες πλημμύρες είχαμε μόνο στα πρόσφατα χρόνια. Φαίνεται πως το πρόβλημα ταλαιπωρούσε τους Ρεθεμνιώτες από πολύ παλιά και κυρίως από τότε που έγινε η κάλυψη του χειμάρρου και η μετατροπή του σε δρόμο. 

Λεπτομέρεια από σχεδιάγραμμα του Fr. Basilicata
του έτους 1618.

Στα βενετσιάνικα σχέδια του Ρεθύμνου φαίνεται καθαρά το ρέμα ανοικτό να διασχίζει το ανατολικό άκρο της πόλης. Μάλιστα στον γνωστό πίνακα του Ρεθύμνου που φυλάσσεται στο γραφείο του Δημάρχου, απεικονίζεται ένα γεφυράκι στο ύψος που σήμερα βρίσκεται η οδός Αρκαδίου. Κάποια στιγμή –πιθανολογώ κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα– κατασκευάσθηκε πλινθόκτιστος θολωτός υπόνομος κατά μήκος της σημερινής οδού Βάρδα Καλλέργη, από το τείχος (δηλ. το σημείο συμβολής της με την Κ. Γερακάρη) μέχρι τη θάλασσα. Δεν γνωρίζομε τη διατομή του υπονόμου, αλλά ούτε και του στομίου εισόδου των υδάτων στο τείχος. Πάντως δεν θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ευρύς για να μπορεί να δεχτεί και να διεκπεραιώσει μεγάλους όγκους νερού και φερτών υλών, αφού από τότε αρχίζουν τα προβλήματα σε κάθε δυνατή νεροποντή. Το πρόβλημα επιδεινώνεται μετά την κατεδάφιση των τειχών επί Κρητικής Πολιτείας, επειδή το πλεονάζον νερό που μέχρι τότε ακολουθούσε τη βάση του τείχους και κατέληγε στη θάλασσα, τώρα πλημμύριζε την πόλη και ιδιαίτερα την οδό Αρκαδίου.

Οι συχνές, λοιπόν, …παρεκτροπές του ρέματος προκαλούσαν τους τοπικούς άρχοντες να το τιθασεύσουν. Σε σχόλιο της εφημερίδας «Κρητική Επιθεώρησις» της 26-8-1920 διαβάζουμε: Ένα βρωμορύακον το περίφημον «Καμαράκι» καταστρέφει κατ’ έτος τους εμπόρους της οδού Αρκαδίου (Τσάρου) και έχουν γίνει 10 μελέται και επισκέψεις ανωτέρων και κατωτέρων αρχόντων… Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το πρόβλημα απασχολούσε την τοπική κοινωνία και τέθηκε επιτακτικά κατά τη δεύτερη και Τρίτη δεκαετία του 20^ου αιώνα. Για εκτροπή του χειμάρρου εκτός πόλεως ούτε λόγος. Το απαγόρευαν τόσο τα οικονομικά όσο και τα τεχνικά μέσα της εποχής. Επομένως οι μηχανικοί έπρεπε να βρουν άλλη λύση στο πρόβλημα. Έτσι συνέλαβαν το εξής σχέδιο: Ο χείμαρρος θα μοιραζόταν σε δύο… υποχειμάρρους και άρα ο όγκος και η πίεση του νερού θα μειωνόταν στο μισό. Έσκαψαν λοιπόν μια τάφρο με κατεύθυνση ανατολική, η οποία έφτανε στη συνοικία «Αρβανιτιά» με σκοπό να στρίψει αριστερά στο ύψος της σημερινής οδού Εθνάρχου Μακαρίου και με τελικό προορισμό βέβαια τη θάλασσα στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται η πλατεία του Άγνωστου Στρατιώτη. Εδώ να πούμε ότι η πλατεία δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί. Ο προμαχώνας της Αμμόπορτας είχε κατεδαφιστεί αλλά ο χώρος δεν είχε καθαριστεί εντελώς.

Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Ρεθύμνου
1620 -1630

Και στις 7 Νοεμβρίου του 1917 παραμονή της επετείου του Αρκαδιού, έγινε το κακό. Από το μεσημέρι άρχισε να βρέχει καταρρακτωδώς ενώ κατά τις βραδινές ώρες τα φαινόμενα εντάθηκαν. Η πόλη βρέθηκε να πλέει στο νερό. Επακολούθησε πανδαιμόνιο. Ο κόσμος με πυροβολισμούς και σφυρίγματα ζητούσε βοήθεια. Η οδός Τσάρου (Αρκαδίου) είχε κατακλυστεί από νερά και λάσπες και τα καταστήματα ιδίως της βόρειας πλευράς είχαν μεταβληθεί σε χειμάρρους, αφού το νερό έμπαινε από τη μια είσοδο και έβγαινε από την άλλη. Όμως ενώ μέχρι τότε το πρόβλημα περιοριζόταν στην οδό Αρκαδίου, τώρα με την νέα τάφρο η οποία δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, το νερό κατέκλυσε και την ανατολική περιοχή της πόλης, δηλαδή «Αρβανιτιά» και «Άμμος Πόρτα», προκαλώντας μεγάλες ζημιές.

Η «Κρητική Επιθεώρησις», της οποίας το τυπογραφείο βρισκόταν τότε στη νοτιοδυτική πλευρά την σημερινής πλατείας Αγνώστου Στρατιώτη, υπέστη και αυτή της συνέπειες της πλημμύρας. Στο φύλλο της επόμενης μέρας αντιλαμβανόμενη τη ματαιότητα του μέτρου γράφει: Αλλά μήπως και εκ του έργου τούτου πρέπει να ελπίζωμεν ότι θα τύχωμεν των προσδοκομένων αποτελεσμάτων; Ημείς τουλάχιστον αν και μη ειδικοί περί τα μηχανικά εν τούτοις εκ των πραγμάτων κρίνοντες αποφαινόμεθα ότι το μελετηθέν σχέδιον κατ’ ουδέν πρόκειται να βελτιώσει τα πράγματα, αλλά μάλλον όπως και απεδείχθη προχθές, επηύξησε τον κίνδυνον εις ακτίνα μεγαλυτέραν. Ούτω και διά την απλουστέραν αντίληψιν καθίστατο ευνόητον ότι τα ύδατα της νέας κοίτης έπρεπε να μετοχετευθούν εκτός της πόλεως και όχι όπως έπραξαν οι μεγαλόσχημοι μηχανικοί μας, οι οποίοι θελήσαντες ως φαίνεται να μεταβάλωσι ταύτην εις νέαν Βενετίαν εξεπόνησαν προς τον σκοπόν τούτον τα σχέδια της διαρκούς ροής δια μέσου των οδών αυτής ποταμών και παραποτάμων. Έτσι έληξε άδοξα αυτή η φιλόδοξη προσπάθεια.

Λεπτομέρεια από σχέδιο του Gerola, όπου φαίνεται το
καμαράκι νότια του τείχους,στο ύψος της σημερινής
 λεωφόρου Κουντουριώτη.

Στις 19-10-1925 νέα πλημμύρα πολύ μεγαλύτερη αυτή τη φορά προκαλεί τεράστιες καταστροφές. Ενδεικτικό της έκτασης των καταστροφών είναι το τηλεγράφημα του δημάρχου Μενέλαου Παπαδάκι προς τον υπουργό Εσωτερικών: Πρωτοφανής θεομηνία και πλημμύρα εκραγείσα προχθές εσπέραν ενταύθα διαρκέσασα επτάωρον κατέστρεψε αφαντάστως πόλιν Ρεθύμνης… Παρακαλώ ονόματι φιλανθρωπίας και προς λήψιν μέτρων προς σωτηρίαν πόλεως ημιερειπωθείσης ενεργήσατε έλθη Κυβέρνησις αρρωγός Δήμου μη δυναμένου αντεπεξέλθη λόγω μεγέθους καταστροφής και αν ολόκληρον προϋπολογισμόν αυτού διαθέση. Διαβιβάζων αξίωσιν πολιτών εν απογνώσει διατελούντων εξαιτούμαι ενεργήσατε άμεσον και αποτελεσματικήν αρωγήν και αντίληψιν Κράτους. Το θέμα τέθηκε και πάλι επιτακτικά. Έπρεπε πάση θυσία να αντιμετωπισθεί. Ανατέθηκε λοιπόν στον μηχανικό του Δήμου Κ. Παλαιολόγου να εκπονήσει σχετική μελέτη. Πράγματι τον Αύγουστο του 1926 ο πιο πάνω μηχανικός καταθέτει στο Δημοτικό συμβούλιο μελέτη η οποία προέβλεπε: 1) Διευθέτηση της κοίτης του ρέματος από το ύψος της γέφυρας της οδού Κουντουριώτου μέχρι το στόμιο του υπονόμου και 2) Διεύρυνση του υπονόμου μέχρι τη θάλασσα. Εδώ να σημειώσουμε για τους νεότερους ότι το τοπωνύμιο «Καμαράκι» που χαρακτηρίζει την περιοχή, αλλά και το 2^ο Δημοτικό Σχολείο οφείλεται σ’ αυτό το γεφυράκι (καμαράκι).

Φωτογραφία από τα έργα στη Βάρδα
Καλλέργη το 1927.

Το Τεχνικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Δημοσίων Έργων Κρήτης εγκρίνει κατ’ αρχάς τη μελέτη, εκφράζει όμως επιφυλάξεις για την επάρκεια των προτεινόμενων μέτρων και συνιστά την αποπεράτωση της αντιπλημμυρικής τάφρου για παροχέτευση των υδάτων που πλεονάζουν. Ο Δήμος μη έχοντας την οικονομική δυνατότητα να αναλάβει τέτοιο έργο, συνάπτει δάνειο 1.000.000 δραχμών από την Εθνική Τράπεζα και προκηρύσσει μόνο το έργο της κατασκευής νέου υπονόμου από μπετόν αρμέ. Μειοδότρια αναδεικνύεται η εταιρία Δερμιτζάκη-Φωτιάδη, η οποία παραδίδει το έργο τον Δεκέμβριο του 1927, αφού τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους το Δημοτικό Συμβούλιο είχε επί μακρόν ασχοληθεί με το θέμα της διατομής του νέου υπονόμου.

Έκτοτε ακολούθησαν πολλές πλημμύρες. Φαίνεται πως το εύρος του υπονόμου δεν ήταν επαρκές και το «Καμαράκι» συνέχισε να μας ταλαιπωρεί και να μας προκαλεί..

 Έπρεπε να περάσουν περίπου ογδόντα χρόνια για να γίνει πράξη αυτό που με τόση ευστοχία είχε επισημάνει η «Κρητική Επιθεώρησις». Σήμερα τα όμβρια ύδατα οδηγούνται εκτός πόλεως και το πρόβλημα ελπίζουμε ότι έχει λυθεί οριστικά.

·         Δημοσιεύθηκε στην Κρητική Επιθεώρηση, φ. 1-5-2003